دوران نوجوانی به خصوص دوران بلوغ یکی از مهم ترین و حساس ترین دوران طول زندگی یک فرد محسوب می شود. چرا که این دوره شروع تغییرات بزرگ و تحولات گوناگون در طرز فکر و رفتار های شخص است. به همین علت بهداشت روانی برای این افراد بسیار مهم تلقی می شود.
بر اساس تعریف سازمان جهانی دوره نوجوانی به گروه سنی ۱۰ تا ۱۹ سالگی اطلاق می شود و در اكثر كشورهای جهان به خصوص كشورهای درحال توسعه بخش قابل توجهی از جمعیت را نوجوانان تشكیل می دهند. با توجه به این واقعیت كه نوجوانان، پدران و مادران فردا هستند پرداختن به مسائل بهداشتی شان (به خصوص بهداشت روان آنان) نه فقط برای خود آنها بلكه برای خانواده ها، جامعه و نسل آینده سودمند است و در برنامه توسعه هر كشوری می بایست به مسائل آنها توجه خاص شود. آشنا شدن با پدیده های جدید در زندگی، انسان را از بار هیجانی همراه آن پدیده كه غالبا اضطراب و آشفتگی است می رهاند، مطالعات روانشناختی نشان داده است كه تاثیر منفی عوامل استرس زا كه همراه با آگاهی قبلی است بسیار كمتر از زمانی است كه عوامل استرس زا ناگهان و بدون مقدمه به انسان وارد می شوند. در زمینه برخورد با پدیده بلوغ جنسی و تغییرات جسمانی و روانی متعاقب آن هر اندازه آگاهی نوجوانان ما بیشتر باشد نتایج مبحث این مرحله از زندگی در مسیر آینده نوجوان بیشتر است. آگاهی نداشتن و یا عدم آگاهی كامل و صحیح، نوجوانان را گیج و سردرگم می كند و این حالات نتایج منفی و زیانباری بدنبال خواهد داشت. والدین و مربیان وظیفه دارند اطلاعات كافی در خصوص تغییراتی كه در طول و به دنبال بلوغ جنسی در نوجوان اتفاق می افتد به تدریج و با استمرار ارائه كنند. عدم ارائه اطلاعات كافی و صحیح در مورد بلوغ باعث می شود كه نوجوان از منابع دیگر كه معمولا انحرافی است، اطلاعات كسب كند و این اطلاعات غلط می تواند او را به انحراف كشاند. والدین و مربیان از یك تا دو سال قبل از بلوغ كامل نوجوان می بایستی اقدامات زیر را انجام دهند. او را آماده كنند كه به زودی و بتدریج تغییراتی را در جسم و روان خود احساس خواهد كرد. به طرق مختلف او را مطمئن كنند كه تغییرات ایجاد شده طبیعی است. از اینكه این تغییرات در او شروع شده به او تبریك بگویند و خاطرنشان كنند كه دوره جدیدی در زندگی او آغاز شده است. به او یادآوری نمایند كه این تغییرات در جهت تكامل فردی و قدمی بسوی اجتماعی شدن اوست به همین دلیل وظایف فردی و اجتماعی جدیدی برای او منظور شده است. خاطرنشان كنند كه این تغییرات قطعا شروع می شود اما زمان دقیق و مشخصی ندارد؛ بنابراین اگر دیرتر از دیگران هم شروع شود یك امر طبیعی است . به او بگویند كه تغییرات جسمانی همراه با تغییرات روانی خواهد بود این تغییرات روانی در سه بعد هیجانی، خلقی و رفتاری اتفاق می افتد. نكته مهم در دوره بلوغ برقراری ارتباط صحیح با نوجوان است. كودك دلبند دیروز شما با تغییراتی كه درجسم و روانش روی می دهد پا به دوران بزرگسالی می نهد. او اینكه می خواهد هویت جدیدی را برای خودش به دست آورد، طبیعی است كه در برقراری رابطه با او مشكلاتی برای شما بوجود آید. برای این كه روابط شما والدین و مربیان با فرزند یا دانش آموز نوجوانشان صمیمانه تر و گرمتر باشد، لازم است كه به نكات زیر توجه كنید. پذیرش نوجوانان: گام اول برای ایجاد و تحكیم یك رابطه دوستانه و صمیمی با نوجوان این است كه او را با همه كمی ها و كاستی هایش قبول داشته باشید. كاستی های رفتاری او را همچون نقاط قوت و توانایی هایش بپذیرد و او را به عنوان فردی كه دارای استقلال، سلیقه های خاص و عقاید قابل ارائه است، نگاه كنید. احساساتش را پذیرفته و اعتماد به نفس او را با كم اهمیت جلوه دادن اشتباهات و تقدیر از كارهای پسندیده اش بالا ببرید. نوجوانانتان را درك كنید: درك و برداشت از زندگی و مسائل آن متفاوت از برداشتی است كه نوجوان دارد. او زندگی را به ساده ترین وجه ممكن می نگرد، بطوری كه عقایدش برای شما پوچ و مسخره است. نسبت به عقایدش بی اهمیت نباشید وی را مورد تمسخر قرار ندهید. چرا كه این استهزاء به تداوم رابطه عاطفی با فرزندان لطمه می زند. ارتباط را دو طرفه كنید: در بسیاری از اوقات و به دلایل گوناگون ممكن است شما والدین و مربیان به نوجوان بگویید كه چه بكند و چه نكند و از او توقع حرف شنوی نیز داشته باشید. این برخورد با نوجوان كه حاكی از ارتباط یك طرفه، معیوب و غیر قابل دوام است، منجر به سركشی و عصیان نوجوان در برابر دستورات شما می شود و به رابطه عاطفی و صمیمانه بین شما و او لطمه می زند. در این مواقع بهترست در برخورد با نوجوان، هر زمان كه سخنی را گفتید از او نیز سخنی بشنوید و نظر او را نسبت به وظایف محوله اش جویا شوید. از دادن پند و اندرز مستقیم خودداری كنید: نوجوانان از شنیدن نصیحت و اندرز مستقیم و اینكه آنها را یكجا ارائه كنید و اشكالات رفتاری و گفتاری شان را تذكر بدهید گریزان هستند. نوجوانان اعمال خود را بی نقص می دانند و تحمل شنیدن پند و اندرز از جانب شما را ندارند. جهت اصلاح رفتار، آنها را بطور غیر مستقیم نسبت به اعمال و رفتار نادرست شان آگاه كنید و خودتان الگویی برای آنها باشید تا با پیروی از رفتار و گفتار شما روش صحیح برخورد را فرا گیرند. آزادی عمل به نوجوانتان بدهید همچنان كه به كودك نوپا اجازه می دهیم تا گاهی خود به تنهایی راه رفتن را امتحان كند و دفعاتی هم به زمین افتد، باید به نوجوان هم اجازه داد كه تا حدودی پیامدهای رفتارهایش را تجربه كند و طعم برخی سختیها را چشیده و برای زندگی مقاوم شود. برای ارتباط با نوجوان وقت كافی بگذارید: نوجوانان نیازمند توجه هستند، آنها می خواهند صحبت كنند. اعتراض كنند و از هیجانات و اتفاقاتی كه در مدرسه می افتد و یا از دوستانشان می شنوند، حرف بزنند؛ هر چه زمان این ارتباط با شما به عنوان مادر، پدر و یا مربی بیشتر باشد خرسندی آنها بیشتر شده و امكان ارتباط نادرست و غلط آنها كمتر خواهد شد. توجه به تاثیر مشكلات اجتماعی: مشكلات اجتماعی تاثیرات ناخوشایندی بر نوجوانان دارد. عدم مداخله شما والدین و مربیان در بهبود شرایط اجتماعی، تاثیر تلاش هایتان را در خانه و مدرسه كمرنگ می كند. انرژی سرشار نوجوانان نیاز به تخلیه دارد: در این سنین نوجوان دارای انرژی فراوان جسمانی است، بخشی از این انرژی در غریزه جنسی نهفته است كه در شروع دوران نوجوانی به طریق مقبول اجتماع قابلیت ندارد. نوجوان مقادیر دیگری از انرژی جسمانی خود را به صورت رفتارهای پرخاشگرانه مبارزه طلبی، حادثه جویی و .. تخلیه می كند. تشویق نوجوانان به انجام ورزشهای مختلف، شركت در فعالیتهای الگوسازی برای آنان و تحریك آنها بر همانندسازی با آن الگوها باعث می شود تا آنها انرژی خود را به طریق منطقی تخلیه كنند. وضعیت تحصیلی نوجوان را پیگیری كنید: در این سنین ممكن است كه فرزند شما نسبت به درس اظهار بی علاقگی نماید و به اموری مثل افراط در ورزش كردن، رسیدگی به سر و وضع خود و … بپردازد، چنانكه می دانید پند، اندرز، سرزنش و مقایسه با دیگران كارساز نیست.. لذا علت بی توجهی او را نسبت به درس جستجو كرده و سعی در برطرف نمودن مشكل كنید. آموزش مهارت در برقراری روابط اجتماعی: نوجوانان در دوره بحران بلوغ نسبت به تعلق داشتن خود در گروه كودكان و یا بزرگسالان سردرگم می شوند و ممكن است كه در میان جمع خانواده یا دوستان و آشنایان، رفتارهای بزرگتر از سن و یا گاهی كودكانه از خود بروز داده و روابط اجتماعی پسندیده ای برقرار نكنند، كه با شركت دادن فرزند نوجوانتان در جمع دوستان و آشنایان مهارت روابط اجتماعی او را افزایش دهید؛ مثلا با فرزند نوجوان خود به گردشهای دو نفره بروید و در بسیاری از روابط اجتماعی نظیر آشنا شدن با دیگران، خرید كردن از مغازه، پیدا كردن نشانی یك موسسه و درخواست انجام كاری از یك اداره با وی تمرین عملی كنید. استقلال طلبی نوجوان: نوجوان می خواهد از قید و بندهای دوران كودكی كه او را به خانواده اش متصل كرده است، جدا شود و الگوهای جدیدی را جایگزین آنان كند. از طرفی نیز شدیدا به خانواده وابسته است و می خواهد كه توقعاتش را برآورده كنند. لذا حس استقلال طلبی خود را با مخالفت، مقاومت كردن و لجبازی با والدین و مربیان نشان می دهد و این نیاز نوجوان برای شما مشكل آفرین می شود. برای برخورد با این رفتار نوجوان، بهترست همیشه با او به لحنی صحبت كنید كه احساس نكند برایش تصمیم گیری می كنید آزادی را به تدریج و متناسب با سنی كه دارد به او عطا كنید و نظارت غیر مستقیم داشته باشید و اگر زمانی دریافتید كه از آزادی شما، سوء استفاده كرده به او تذكر داده و او را متوجه اعمالش بكنید. بدانید كه حذف آزادی، برای یك مدت كوتاه می تواند برایش آموزنده باشد.
