مراقبت از بدن در برابر سالک

ناقل بیماری سالک

ناقل بیماری سالک، حشره بسیار کوچکی به نام پشه خاکی است که روزها در پناهگاه‌های تاریک و گرم و مرطوب مانند شکاف‌های دیوارها، زیرزمین منازل، پشت اشیای ثابت در منزل مثل کمدها، قاب عکس و داخل اصطبل‌ها، ‌اطراف توده‌های زباله، کودهای حیوانی، اماکن متروکه، لانه جوندگان و غارها زندگی می‌کند.

پشه خاکی شب‌ها تخم‌های خود را در داخل زباله، لانه جوندگان و گودال‌های مرطوب قرار داده و نوزادان آن در مرحله کرمینه در همین محل رشد می‌یابند.

عامل بیماری سالک

عامل بیماری تک یاخته‌ای (انگل) است به نام لیشمانیا که در زخم‌های پوستی ناشی از این بیماری در انسان، جوندگان و سگ وجود دارد.

تمایل زیاد پشه خاکی به خونخواری از زخم‌های سالک، سبب ورود انگل به داخل بدن پشه می‌گردد.

یکی دیگر از راه های انتقال بیماری، تماس زخم‌های عادی با ترشحات سالک بیمار می‌باشد.

علائم بیماری سالک

این  بیماری  در آغاز به  صورت  یک  برجستگی  کوچک (پاپول) است  که به  تدریج بزرگ  شده  و به  صورت  زخم  در می آید.  احتمال  دارد که  زخم ها خودبخود، طی چند هفته تا چند ماه و گاهی  یک سال  و یا بیشتر بهبود یابند.

در برخی  افراد عود بیماری  پس  از بهبود به  صورت  زخم و یا برجستگی  کوچک  در محل زخم  قبلی بهبود یافته ظاهر می شود.
در صورت پیدایش یک یا چند زخم پوستی در مناطقی که سالک به عنوان بیماری بومی وجود دارد و در مناطقی که پشه خاکی دیده می شود، بایستی به احتمال وجود بیماری توجه شود

روند بیماری سالک

پس از گزش شخص توسط پشه خاکی ماده آلوده و گذشت 2 تا 8 ماه (دوره کمون بیماری)، در محل گزش پشه، برجستگی به رنگ قرمز در پوست ایجاد می شود که کمی خارش دارد، ولی فاقد درد می باشد.

با گذشت چند هفته، این برجستگی سفت شده و اطراف آن ملتهب و به رنگ قرمز در می آید و بعد از دو تا سه ماه بر روی برجستگی، فرورفتگی به عمق یک میلیمتر ایجاد می شود که به تدریج از ضایعه، مایعی ترشح می شود که تدریجا به صورت دلمه در می آیند.

با گذشت زمان، رنگ دلمه قهوه ای شده و سرانجام به صورت زخم سرباز در می آید. این زخم دارای حاشیه نامنظم و برجسته است.

اگر دلمه از روی زخم برداشته شود، زخم دارای سطحی شفاف و قرمزرنگ می باشد که کف آن فرورفته است.

این زخم درد ندارد، ولی گاهی دارای کمی خارش است.

در صورتی که زخم به باکتری و یا قارچ آلوده نشود، ابتدا از مرکز شروع به بهبودی کرده و به تدریج التهاب زخم کاهش پیدا می کند و آن دلمه خشک می شود و پس از 6 تا 12 ماه ضایعه بهبود می یابد و جای آن به صورت جای سوختگی و جوشگاه یا اسکار مشاهده می شود.

انواع بیماری سالک

دو نوع سالک به طور معمول شناخته شده‌است:

1- سالک خشک یا نوع شهری: در این نوع، ضایعه پوستی دارای ظاهری خشک بوده و تعداد زخم‌ها کم و بدون درد می‌باشد.

2- سالک مرطوب یا نوع روستایی: زخم دارای ظاهری مرطوب بوده و دردناک می‌باشد. تعداد زخم‌ها زیاد و وسیع بوده و بیشتر در دست و پا دیده می‌شود.

 مخزن بیماری

منبع سالک نوع شهری یا خشک، سگ ها نیز مانند انسان به این انگل آلوده و مخزن اصلی بیماری هستند.

در مورد نوع روستایی، یا مرطوب، مخزن بیماری عمدتا جوندگان هستند که مهم ترین آنان در ایران، موش صحرایی رومبومیس اوپیموس می باشد.

روش های تشخیص بیماری سالک

در صورت پیدایش یک یا چند زخم پوستی در مناطقی که سالک به عنوان بیماری بومی وجود دارد و در مناطقی که پشه خاکی دیده می شود، بایستی به احتمال وجود بیماری توجه شود.

تشخیص قطعی بر اساس مشاهده انگل لیشمانیا در ضایعات حاصله، پس از تهیه نمونه و رنگ آمیزی و همچنین استفاده از محیط کشت مخصوص می باشد.

مراقبت های اولیه در بیماری سالک

1- مراجعه به پزشک و یا نزدیک ترین مرکز بهداشتی- درمانی.

2- شستشوی روزانه با آب و نمک (یک بطری آب جوشیده با دو قاشق غذاخوری نمک طعام) سبب بهبودی خود به خودی طی یک دوره سه تا شش ماهه می‌شود.
زخم سالک را باید با گاز استریل یا لباس مناسبی پوشاند تا از پخش آلودگی و انتقال بیماری به دیگران جلوگیری شود

درمان بیماری سالک

بیماری سالک معمولا بعد از یک دوره 4 تا 12 ماهه خود بخود بهبود می یابد، اما داروهای شیمیایی مختلف از جمله گلوکانتیم به صورت آمپول های 5 میلی لیتری و تزریق 1 تا 2 میلی لیتر در داخل ضایعه، یک بار در هفته، به مدت 7 تا 10 هفته دوره بیماری را کوتاه می کند.

پیشگیری از بیماری سالک

– نصب توری فلزی در جلوی درب و پنجره‌ها

– استفاده از پشه بند با سوراخ های بسیار ریز که پشه‌ها نتوانند از آن عبور کنند.

– آغشته نمودن پشه بند به حشره‌کش توسط مرکز بهداشت

– جمع‌آوری و دفع صحیح زباله‌ها از محیط زندگی

– جلوگیری از تجمع زباله‌ها در محیط زیست

– بهسازی کانال های روباز، دفع صحیح فاضلاب و تفاله های ساختمانی

– استفاده از پماد دورکننده حشرات هنگام کار شبانه در فضای باز و هنگام استراحت و خواب در مناطق آلوده

– بهسازی و نظافت محیط زندگی

– ترمیم سوراخ ها و شکاف های موجود در دیوار و سقف منازل و محل های نگهداری دام و طیور

– جلوگیری از انباشته شدن هر گونه پس‌مانده غذایی در داخل و بیرون منزل

– جداسازی آغل حیوانات اهلی از محیط مسکونی و بهسازی و مرمت شکاف های موجود در دیوارها و سقف محل زندگی دام و تخلیه منظم فضولات دامی به خارج از محیط زندگی

– استفاده منظم و صحیح از حشره کش های خانگی جهت مبارزه با پشه خاکی در اماکن سربسته

– معدوم ساختن سگ‌های ولگرد و مبارزه با جوندگان

– مبارزه با جوندگان با استفاده از روش‌هایی مانند تله گذاری و سموم موش کش

– تخریب و تسطیح اماکن مخروبه و متروکه و پرسازی گودال‌های مرطوب

– جمع‌آوری زباله در سطل‌های درب دار یا کیسه‌های زباله

– پوشاندن زخم سالک با گاز استریل یا لباس مناسبی که محل زخم را بپوشاند تا از پخش آلودگی و انتقال بیماری به دیگران جلوگیری نماید.

– سمپاشی: با توجه به عوارض زیست محیطی سم و تاثیر کم آن در کنترل بیماری، فقط در نوع شهری یا خشک، می توان در کنار دیگر اقدامات بهسازی و پیشگیری، در شرایط خاص گاهی از این روش استفاده نمود.

معمولا سمپاشی، موجب مهاجرت پشه ها به مناطق مجاور و پیدا شدن انواع مقاوم ناقل می شود و بهترین راه برای از بین بردن رشد و تکثیر پشه خاکی، بهسازی محیط است.

بهداشت خنج