بسیاری از مواقع در شرایطی قرار می گیریم که تقاضایی از ما می شود که هیچ تمایلی به انجام آن نداریم اما باز هم در جواب به جای استفاده از واژه ی “نه” می گوییم “بله”. چرا که در ذهن خود حس جرات مند بودن را تقویت نکرده ایم. اگر شما نیز چنین مشکلی دارید ، این مقاله را بخوانید.
جراتمند بودن چیست؟
آیا تا كنون متوجه شده اید كه در قبال تقاضاهای دیگران، به رغم این كه تمایل به انجام آن ها نداریم، به جای گفتن «نه نمی توانم » ، «بله » می گویید؟ آیا نمی توانید نارضایتی خود را از یك دوست بیان كنید، حتی اگر فكر كنید آن كار موجه است؟ آیا قبول تمجید و تحسین را دشوار می یابید؟
اگر پاسخ شما به هر یك از سؤالات فوق «بله » باشد، احتمالا در زمینه ی جراتمندی مشكل دارید. جراتمندی دفاع از خود به شیوه ای است كه به حقوق شخص دیگر تجاوز نشود. جراتمندی ابراز مستقیم، صادقانه و مناسب احساسات و عقاید شما است. ممكن است شما جراتمندی را در گذشته ناراحت كننده یافته اید; زیرا آن را با پرخاشگری اشتباه گرفته اید. پرخاشگری یك نوع شیوه ی دفاع از خود است كه در آن به حقوق شخص دیگر تجاوز می شود. پرخاشگری به صمیمیت آسیب می زند و شان شما را در دید دیگران پایین می آورد. یكی از تعاریف دفاع از حقوق خود و اجازه ی بهره جویی از این حقوق را به كسی ندادن، جراتمند بودن است. جراتمندی هم چنین به معنی انتقال روشن آن چه در واقع می خواهید، احترام گذاردن به حقوق و احساسات خود و احترام گذاردن به حقوق و احساسات دیگران است. جراتمندی ابراز صادقانه و مناسب احساسات، عقاید و نیازهای شخصی است.
جراتمندی اتخاذ موضع خودتحلیلی و سپس عمل است، آن گاه نتایج ارزشمند حاصل می آید.
وجه تمایز جراتمندی و پرخاشگری
پرخاشگر بودن به معنی حمایت از خود به شیوه ای است كه در آن به حقوق دیگران تجاوز می شود. رفتار پرخاشگرانه نوعا تنبیه گرانه، خصمانه، سرزنش آمیز و تحكیم جویانه است. پرخاشگری می تواند تهدید، توهین و حتی تنبیه بدنی را شامل شود. پرخاشگری می تواند شامل ریشخند، عبارت طعنه آمیز، غیبت و… «لغزش زبانی » شود.
چه چیز باعث می شود مردم از جراتمند بودن اجتناب ورزند؟
اكثر مردم به دلیل ترس از ناراحتی دیگران و از دست دادن دوستی آن ها، از جراتمندی دست می شویند. با این وجود هر چند ممكن است شما با كنار گذاردن جراتمندی از ناخرسندی های فوری و بلافصل پرهیز كنید، ولی چنین كاری در درازمدت رابطه را به مخاطره می افكند و آن گاه احساس شما این خواهد بود كه مرتب بهره هایی را از دست می دهید.
شما از چه میزان جراتمندی برخوردارید؟
سؤالات زیر را از خودتان بپرسید:
آیا شما احساسات و توجیحات خود را به روشنی به دیگران بیان می كنید؟
آیا شما در صورت نیاز، از دیگران درخواست كمك می كنید؟
آیا شما خشم و عصبانیت خود را به نحو مناسب ابراز می دارید؟
آیا وقتی گیج می شوید، سؤال می پرسید؟
آیا وقتی متفاوت از دیگران فكر و احساس می كنید، عقاید خود را داوطلبانه بیان می دارید؟
آیا وقتی نمی خواهید كاری انجام دهید، می توانید «نه » بگویید؟
آیا شما در مجموع به شیوه ی اعتمادآمیز، با قدرت و صلابت صحبت می كنید؟
آیا وقتی با مردم حرف می زنید به آن ها نگاه می كنید؟
چهار نوع جراتمندی
جراتمندی اساسی: این نوع جراتمندی، ابراز ساده و مستقیم باورها، احساسات، یا عقاید شما است. این نوع جراتمندی معمولا از طریق عبارات ساده ای; چون «من می خواهم » یا «من احساس می كنم » ابراز می شود.
جراتمندی قوی: این نوع جراتمندی، انتقال حساسیت ها به شخص دیگر است. بازشناسی موقعیت یا احساسات شخص دیگر كه به دنبال آن اظهارنظری صورت می گیرد كه در آن شما از حقوق خاص خود حمایت می كنید.
«من می دانم كه شما واقعا سرتان شلوغ بوده است، ولی می خواهم احساس كنم كه رابطه ها برای شما مهم است. می خواهم شما به من و ما زمانی را اختصاص دهید.»
جراتمندی فزاینده: این نوع جراتمندی زمانی به وقوع می پیوندد كه شخص دیگری در واكنش به جراتمندی اساسی شما شكست می خورد و به تجاوز علیه حقوق شما ادامه می دهد. در نتیجه شما به تدریج جراتمندی را گسترش می دهید و به نحو فزاینده ای بر رای خود محكم تر تاكید می ورزید. در این گونه جراتمندی حتی ممكن است شما به پاره ای از اعمال اشاره كنید كه در صورت ادامه ی رفتار طرف مقابل، از شما به عنوان نتیجه بروز كند، ولی اشاره به اعمال تنها پس از چند عبارت جراتمندانه ی اساسی و پایه ارایه می شود. برای مثال، اگر شما تا پنج بعدازظهر فردا كارتان را روی ماشین من تمام نكنید، من مجبور می شوم به فلان یا بهمان دفتر تجاری زنگ بزنم.»
جراتمندی از طریق گفتار با «من » آغاز شونده: این نوع جراتمندی خصوصا برای بیان احساسات منفی مفید است. این نوع جراتمندی یك اظهارنظر سه بخشی را شامل می شود.
وقتی شما چنین و چنان كردید… (رفتار را توصیف كنید.)
اثرات عبارت اند از… (این موضوع را كه چگونه رفتار به نحو عینی و ملموس بر شما اثر می گذارد، توصیف كنید.)
من احساس می كنم كه…عبارت اول شخص مفرد را به كار ببرید: «من احساس می كنم كه » به جای «شما فلان یا بهمان هستید.»
تمركز اصلی در اظهارنظرهای با «من » آغاز شونده، روی بخش «من احساس می كنم » ، «من می خواهم » می باشد. به هنگام ابراز خشم، تمایل غالبا به سرزنش شخص دیگر، از كوره دررفتن و اختیار هیجان را از كف دادن است. جراتمندی از طریق گفتار با «من » آغاز شونده می تواند به شما كمك كند به نحو سازنده برخشم خود متمركز شوید و در ارتباط با احساسات خودتان موضع روشنی بگیرید.
یادگیری جراتمند بودن به شیوه ی مثبت
چگونه شروع كنیم؟
یك نظام اعتقادی و ارزشی را قبول كنید كه به شما رخصت ابراز وجود بدهد. این گام دشوارترین گام است. بدین معنی كه چنین نظامی است كه به شما اجازه می دهد خشمگین شوید، «نه » بگویید، درخواست كمك كنید و خطا كردن را قبول كنید.
یادگیری مهارت های جراتمندی
این مهارت ها عبارتند از: جراتمندی اساسی، جراتمندی قوی، جراتمندی فزاینده از طریق گفتار با «من » آغاز شونده.
چهار نوع جراتمندی
از بهترین مهارت های ارتباطی خود استفاده كنید. تماس چشمی مستقیم برقرار كنید، وضع بدنی مناسب به خود بگیرید، حالات چهره خود را مناسب با پیام انتخاب كنید، سطح و آهنگ مناسب صدای خود را حفظ كنید، زمان مناسبی را برای جراتمندی انتخاب كنید.
فنون خاص جراتمندی
گفتار جراتمندانه: اجازه ندهید دیگران از شما بهره جویی كنند و بر رفتار مناسب و منصفانه داشتن اصرار بورزید. درباره ی آن چه می خواهید، آن چه فكر می كنید و آن چه احساس می كنید تا آن جا كه ممكن است صریح و خاص باشید. مثلا: «نوبت من است » ، «لطفا صدای رادیو را كم كنید» ، «چون درخواست خود شما است دوست دارم شما را در یك لباس دیگر ببینم، این لباس مناسب شما نیست.»
مخالفت منفعلانه و فعالانه: وقتی با شخصی مخالف هستید به دلیل تمایلی كه به حفظ رابطه ی «صلح آمیز» دارید از طریق لبخند زدن، تكان دادن سر یا بذل توجه، تظاهر به موافقت نكنید، به جای آن، موضوع بحث را تغییر دهید، به شیوه ی دیگری عمل كنید. وقتی اعتماد به موضوع دارید، به صورت فعال مخالفت كنید.
پرسیدن چرا: وقتی شخصی دارای اقتدار بوده و از موضع بالاتر، از شما می خواهد كاری انجام دهید كه به نظر منطقی یا لذت بخش نمی آید، بپرسید «چرا» باید آن را انجام دهید. شما یك فرد بزرگ سال هستید و نباید اقتدار را بدون پرسش بپذیرید. بر توضیحی كه متقاعد كننده باشد اصرار بورزید. با خودتان صحبت كنید: وقتی عملی انجام داده اید كه آن را ارزشمند تلقی می كنید، برای دیگران این فرصت را فراهم كنید تا از آن مطلع شوند. هم چنین اجازه دهید مردم بدانند درباره ی امور چه احساسی دارید. در مكالمه، متكلم وحده نباشید، اما وقتی موقعیت را مناسب یافتید در سخن گفتن درنگ نكنید.
تمرین، تمرین، تمرین:
به صرف خواندن یك جزوه نمی توانید جراتمند بودن را یاد بگیرید، اگر امكان آن فراهم است به گروه مهارت های جراتمندی یا گروه مهارت های ارتباطی بپیوندید. شما می توانید در ارتباطی كه با دوستان و اعضای خانواده ی خود برقرار می كنید این مهارت ها را تمرین كنید، ولی ابتدا به آن ها بگویید كه مشغول چه كاری هستید! روی كمك آن ها می توانید حساب باز كنید، در مورد چگونگی انجام مهارت ها، از این افراد بازخورد دریافت كنید. ارتباط صادقانه در درازمدت به روابط شما یاری می رساند. در آغاز سعی نكنید رفتارتان را در مورد موقعیت های دشوار و فشارآور تغییر دهید. ابتدا در موقعیت هایی كه كمترین احتمال خطر را دارد، تمرین كنید.
موضوعات عالی درین مقاله گنجانیده شده است.
واقعآ مسیری زندگی ام را تعییر داد.
تشکر.