همانطور که در مطالب قبل گفتیم ، استرس حسی است که در همه ی افراد به طور عادی وجود دارد ، اما گاهی اوقات این استرس حالت مزمن پیدا می کند که در این شرایط فرد از لحاظ روحی و جسمی آسیب زیادی می بیند و بهتر است که هرچه سریع تر به پزشک مراجعه کند.
برای مقابله با حوادث استرس زا، باید راه حلهایی غیر از خشم و اضطراب را انتخاب كنیم
واژه استرس، امروزه بسیار بر سر زبانهاست، زیرا این مقوله، افراد زیادی را درگیر كرده است.
اما استرس (Stress) چیست؟
استرس واژه ای است در اصل به معنی فشار و نیرو به بیان دیگر هر محركی كه در انسان ایجاد تنش كند و در او واكنشی برانگیزد عامل استرس زا شناخته میی شود. این عامل می تواند یك رویداد یا یك وضعیت باشد. تنش ایجاد شده و پاسخ به آن فرآیندی را به وجود می آورد كه به آن استرس می گویند.
امروزه پژوهشگران استرس را پاسخی می دانند كه بدن در برابر خواسته هایش نشان می دهد. این پاسخ یك پاسخ غیر اختصاسی است. به طور دقیق تر، باید گفت: هرگاه عاملی موجب شود كه بدن دچار تنش شده و ثبات و تعادلش را از دست بدهد، به طور خود به خود پاسخ و واكنشهایی از خود نشان می دهد تا تعادل از دست رفته را باز گرداند و به حالت پیشین برسد.
در رابطه با استرس ذكر سه نكته لازم است:
۱ در مقابله با استرس بدن انسان از الگوی عام و یكسان پیروی می كند و فرآیندهای عصبی شیمیایی معینی طی می شود . رویدادهای هیجانزای ناخوشایند، همان اندازه واكنش در بدن ایجاد می كنند كه یك رویداد خوشایند می تواند به وجود آورد. برای مثال خبر خوش و یك موفقیت بزرگ هم می تواند برای فرد بهت زدگی ایجاد كند.
۲ استرسهای شدید و یا پیاپی كه ممكن است آثاری فزاینده داشته باشد در همه حال منجر به از پا درآمدن فرد نمی شود زیرا پاسخ دیگری كه فرد می تواند به عامل یا شرایط استرس زای پابرجا دهد این است كه خود را با آن سازگار كند (سازگاری آموخته) . به بیان دیگر سازگاری می تواند به معنی قطع مقابله با عامل استرس زا باشد. نمونه آن خو گرفتن فرد به كارهای سخت و طاقت فرسای خود است.
۳ با وجود سازگاری با شرایط استرس زا و خو گرفتن به آن، ولی فرد نمی تواند از آثار آن مصون بماند. هر چند از پا در نمی آید اما دچار فرسودگی های جسمانی ، عاطفی ، و روانی می شود. برای مثال كارگری كه در معدن و با شرایط سختی زندگی و كار می كند، پس از مدتی دچار افسردگی و بی حوصلگی می شود.
البته یك نوع ارتباط میان عامل استرس زا و شدت و ماهیت استرس وجود دارد. یعنی پاسخ بدن در برابر عوامل گوناگون متفاوت بوده و به نوع عامل استرس بستگی دارد و آنچه كه مهمتر است ذكر این نكته ظریف است كه « برداشت فرد از رویداد و یا لرزیابی رویداد و راههای مقابله با آن در تعیین استرس بسیار مؤثر است.»
به طور خلاصه باید گفت با وقوع یك رویداد بالقوه استرس زا برای یك فرد ، با توجه به ویژگیهای شخصیتی ، شرایط زندگی امكانات یا منابع موجود فرد و تجربه های زندگی اش ، پاسخ به آن استرس متفاوت است.
مكانیزمهای زیست شناختی استرس
در یك موقعیت استرس زا چه اتفاقی می افتد؟ تنش سریع تر می شود و اكسیژن بیشتر به اندامهای بدن می رسد. ضربان قلب افزایش می یابد، ریتمهای مغزی نیز سریع تر می شود. عضلات به علت افزایش اكسیژن ، تحریك شده و دفاعهای مصون كننده بدنی فعالتر می شود.
سیستم هورمونی
آدرنالین مؤثرترین ماده ای است كه می تواند تغییرات زیست شناختی را برای مقابله با استرس شكل دهد. ابتدا با تحریك عصبی مغزی و تحریك هورمون استرس و آدرنالین (Adernalin) پاسخهای كوتاه مدت ظاهر می شود. ( مثلاً پاسخهایی كه در رابطه با مبارزه و گریز و خشم هستند) با بالا رفتن مواد هورمون و ترشح آنها در هنگام خشم، ترس ، اضطراب و بر روی سایر قسمتهای بدن اثراتی ظاهر می شود.
با تسهیل جریان اسیدهای چرب در فرد مبتلا به تصلب شرایین و رسوب چربی و سفت شدن شرایین ، سكته قلبی و مغزی رخ می دهد.
با ترشح هورمون استرس ، ترشح كورتیزول و بسیاری از هورمونهای وابسته به آن مثل آلوسترون و به طور فزاینده ای افزایش یافته و منجر به بیماری فشار خود، بیماری قند خون و ضایعات مفصلی خصوصاً از نوع روماتیسم میشود.
سیستم دفاعی بدن با ترشح هورمون استرس دچار اختلال می شود و در نتیجه انواع اختلالات پوستی ، آسم و تنگی نفس و بالاخره بسیاری از سرطانها و بیماریهای بدخیم را ایجاد می كند. از دیگر بیماریهای روان تنی Psyohe somatic و یا بیماری وابسته به استرس می توان زخم معده ، پركاری و مسمومیت تیروئید ، تورم جدار روده و اختلالات معده ای و روده ای متنوعی مثل یبوست ، تهوع و . را نام برد.
چه باید كرد؟
آیا می توان در زندگی روزمره از حوادث استرس زا اجتناب كرد، بسیاری از مسائل استرس زا غیر قابل اجتناب هستند اما می توانیم با شناخت منطقی مسائل و استفاده از راه حلهایی به غیر از خشم و اضطراب در برخورد با آنان ، به بهبود بهداشت روانی خود، اطرافیان و بالاخره جامعه كمك كنیم.
