17

استرس مسئله ای است که همه ی ما کم و بیش آن را تجربه کرده ایم. گاهی اوقات این حس بیش از حد زیاد می شود که باعث به خطر افتاردن سلامت جسمی و روحی می شود. تحقیقات زیادی در رابطه با تاثیرات استرس بر سلامت افراد انجام شده است که در این مطلب به بررسی تاثیر استرس بر عملکرد قلب می پردازیم.

فهم رابطه بین استرس و بیماری های قلبی عروقی آسان نیست . آیا یك اختلال خلق و خو و رفتاری در كار است ؟ آیا استرس باعث افزایش فشار خون می شود ؟ آیا استرس میتواند حمله قلبی را موجب شود ؟ در این موارد عقاید مختلفی وجود دارد ولی تحقیقات نشان داده است كه استرس در بسیاری از بیماری های قلبی عروقی نقش بازی می كند.

درحقیقت دو نوع فاكتور خطرناك برای قلب وجود دارد

۱. عوامل خطر قابل تغییر مانند افزایش كلسترول چاقی ، افزایش فشار خون ، مصرف دخانیات ، میزان فعالیت بدنی و استرس زیاد كه این آخری می تواند باعث افزایش فشار خون و ضربانات قلب شود و در نتیجه كار قلب را سخت تر كند.

۲. عوامل خطر غیر قابل تغییر ماننند ارث ، جنس ( مردان بیشتر از زنان در معرض خطر بیماری های قلبی هستند ) ، سن و دیابت

ناگفته نماند ۵۰ درصد افرادی كه دچار حمله قلبی می شوند ، ۲ ساعت پس از شروع علایم فوت می كنند. در مورد استرس باید خاطر نشان ساخت ، استرس های روانی مانند اضطراب و هیجان می توانند تغییراتی را در بدن ایجاد كنند كه منجر به برخی اختلالات در فونكسیون اعضاء بدن گردد ، مانند تاثیر روی سیستم قلبی عروقی كه در این مورد ثابت شده است كه این عامل می تواند در برخی افراد در ابتلاء به بیماری قلب ، افزایش كلسترول و سایر خطرات قلبی كمك كند.

رابطه بین استرس و بیماری های قلبی از مدت ها قبل شناخته شده است. علی العموم همه موافقند كه استرس یك ریسك فاكتور برای بیماری های عروق كرونر و در نتیجه انفاركتوس حاد میوكارد می باشد. به طور كلی پیشرفت تكنولوژی و زندگی مدرن امروزی موجب تغییراتی در روش زندگی و شرایط اجتماعی وابسته به افزایش اختلالات استرسی و بیماری های قلبی ـ عروقی گشته است. درست است كه پیشرفت تكنولوژی برای تشخیص و درمان و همچنیین تغییرات در فاكتورهای خطرناك بیماری های عروق كرونر می تواند بیماری و مرگ و میر قلبی را كاهش دهد

،معذلك مرگ و میر بیماری های عروق كرونر با تظاهرات سندرم حاد عروق هنوز علت اصلی مرگ هم در كشورهای توسعه یافته و هم در حال توسعه می باشد.

استرس های روانی علاوه بر این كه یك فاكتور خطرناك برای كرونر است می تواند موجب انفاركتوس حاد میوكارد ،تاخیر در بهبود بیماری و عوارض آن در طول درمان و نگهداری بیمار گردد. استرس حتی در افراد سالم می تواند موجب ایسكمی قلب گردد ولی در بیماران با اختلالات عروق كرونر این عمل شدیدتر است. اغلب اوقات این ایسكمی می تواند بدون علامت پیشرفت كننده ( ایسكمی ساكت ) و یا به صورت تغییرات غیر طبیعی در الكتروكاردیوگرام (ECG) ظاهر شود . اگرچه توسط سنتیگرافی می توان برخی از ایسكمی هایی را كه موجب آریتمی قلبی می شوند نشان داد. حجم ضربه ای قلب ( Ejection Fraction ) نیز به توسط استرس كاهش می یابد كه این تغییر را می توان به توسط واسكولوگرافی مشخص كرد.

مكانیسم ایسكمی قلبی ناشی از استرس به توسط محققین زیادی مورد مطالعه قرار گرفته است. آن ها ثابت كردند كه استرس های هیجانی موجب كاهش جریان خون كرونر می شود. همچنین در افراد مبتلا به تنگی خفیف عروق كرونر ، استرس از راه افزایش تنوس وازوموتور منجر به اسپاسم عروق كرونر ودر نتیجه یك عامل مستعد كننده برای توسعه انفاركتوس میوكارد حاد می باشد (۱). استرس همراه با هیپرواننتیلاسیون و آلكالوز تنفسی می تواند ایسكمی میوكارد را باعث شده و حتی در برخی بیماران با اختلال عروق كرونر به انفاركتوس میوكارد حاد منجر گردد. استرس قادر به افزایش تعداد پلاكت ها ، تجمع و چسبندگی آن ها بوده كه ایین عمل در افراد با بیماری عروق كرونر بیشتر قابل مشاهده است (۲). در آزمایشات تجربی دیگر نیز ثابت كردند كه استرس های هیجانی می تواند منجر به میكروترمبی در عروق كوچك گردد.

مكانیسم اثر استرس در قلب

استرس را به دو نوع تقسیم می كنند :

۱. استرس فیزیكی

۲. استرس هیجانی

استرس فیزیكی برای افرادی كه بیماری كرونر قلبی دارند زیان آور است زیرا فعالیت های فیزیكی شدید نیازمیوكارد را به اكسیژن زیاد كرده و قلب باید انرژی زیادی را مصرف كند بنابراین این نوع استرس رادر بیماران قلبی استرس نوع بد به حساب می آورند ولی در افراد با قلب طبیعی تمرینات

بدنی و استرس فیزیكی مفید و نوع خوب نامیده می شود ، زیرا همانطوری كه می دانیم ورزش موجب كاهش كلسترول و افزایش HDL و تنظیم فشار خون كاهش وزن و غیره می گردد.

استرس هیجانی (Emotional) بیشتر مردم عقیده دارند این نوع استرس برای قلب زیان اور است. در حقیقت هم همینطور است زیرا استرس زیاد موجب افزایش ترشح آدرنالین شده و غلظت آن در خون بالا می رود و در نتیجه می تواند باعث لخته خون گردد كه این یك فاكتور خطرناك برای ایجاد حمله قلبی می باشد. عده ای دیگر از محققین پیشنهاد كرده اند كه استرس موجب بالا رفتن هوموسیستئین ( ییك آمینو اسید شناخته شده است كه عامل خطر سازی برای عروق كرونر می باشد ) سرم شده و از این راه قلب را رنجور می سازد. در برخی گزارشات دیگر امده است كه استرس ممكن است مستقیما روی عروق كرونر تاثیر گذاشته و منجر به حمله قلب گردد. به هر حال از نظر پاتوفیریولوژی و پسیكوفارماكولوژی تایید كرده اند كه در طول استرس كاتكولامین ،كورتیزول و تنوی سمپاتییك افزایش می یابد و در نتیجه موجب كاهش پتاسسیم قلب به خصوص در میوكارد می شود كه بدین ترتیب استانه تحریك الكتریكی میوكارد را پایین آورده و توسعه آریتمی را تسهیل می كند. این مكانیسم هم در انسان و هم در حیوانات به اثبات رسیده است. در بیماران مبتلا به انفاركتوس میوكارد ، سیستم سمپاتیك به طور واضح نسبت به فرد سسالم شاهد تفوق دارد و در برخی گروه ها حتی تنوس عصب واگ تضعیف شده كه این عمل با افزایش خطر آریتمی و مرگ ناگهانی همراه است. در یك آزمایش بالینی كه توسط Mc Cance و همكارانش انجام گرفت نشان داده شد كه در افراد با بیماری عروق كررونر با تجویز مقادیر فیزیولوژیك آدرنالیین ممكن است انفاركتوسس میوكارد و آریتمیی اتفاق افتد ، ولی در افراد شاهد بر خلاف آن بوده است (۳).

مطالعات اپیدمیولوژیك

چندین مطالعه آماری و بالینی نشان دادند كه استرس می تواند میزان مرگ و میر مربوط به انفاركتوس میوكارد حاد را افزایش دهد.

از هر ۷ نفر امریكایی بالغ كه دچار حمله قلبی یم شوند یك نفر دچار استرس می باشد.

استرس طولانی مدت و مزمن باعث افزایش فشار خون به همراه بالا رفتن كلسترول می شود استرس می تواند موجب آزاد شدن هورمون هایی شود كه تولید لخته خون را در بدن تسهیل كند.

كافئین و دخانیات می توانند در هر دقیقه ۱۴ بار ضربان قلب را افزایش دهند ولی اگر همراه با استرس مصرف شوند این افزایش به ۳۸ بار در دقیقه می رسد.

یك فرد سیگاری در شبانه روز ضربان قلبش ۲۰۱۶۰ بار بیشتر از یك فرد عادی می زند. ولی اگر این فرد سیگاری دچار استرس هم بشود این رقم به ۵۴۱۳۰ ضربه می رسد. میزان استرس در مردان كارگر ۲۷/۰ در میلیون است در حالی كه در زنان كارگر این رقم به ۴۹/۰ در میلیون می رسد. عواملی مانند سابقه فامیلی ، سن كمتر از ۴۵ سال و كارمند بودن می توانند در ایجاد استرس دخالت داشته باشند. نسبت توسعه عوارضی كه در بیماران با انفاركتوس حاد میوكارد (AMI) اتفاق می افتد در افرادی كه دچار استرس باشند به طور مشخص بالاتر از آن هایی است كه فاقد استرس می باشند ( ۴۲ درصد در مقابل ۲۶ درصد ).

استرس و حمله قلبی

استرس می تواند موجب هیجان ، افزایش فشار خون ، خستگی ، افسردگی ، سر درد میگرنی ، اختلالات تنفسی و عضلانی ، مسایل جنسی ، اشكال در خواب و ضایعات جلدی بشود. ضمنا افراد دچار استرس فاقد زندگی توام با شادی و خوشحالی هستند.

مطالعات زیادی نشان داده است كه استرس علاوهه بر افزایش توسعه عوارض AMI به ۳ ـ ۲ برابر ، طول مدت بستری شدن و درمان این بیماران را در بخش های مراقبت ویژه نیز بیشتر می كند ولی هنوز پزشكان به فاكتورهای روانی در تشخیص و درمان این بیماران توجه خاصی مبذول نمی دارند. بسیاری از محققین و متخصصین بیماری های قلب و عروق شرح داده اند كه استرس یك عامل خطرناك برای بیماری های عروق كرونر از راه ایجاد آترواسكلرز می باشد. علاوه بر این استرس می تواند از راه اسپاسم عروق كرونر و فعال كردن سیستم آدرنرژیك توسعه AMI را به ۲ برابر افزایش دهد كه این عمل استرس به عنوان یك فاكتور مستقل به حساب می آید. بسیاری از كلینسین ها به این موضوع توجه ندارند كه فاكتورهای روانی و استرس در تشخیص و درمان بیماری AMI دخالت دارند و حتی نسبت استرس یا اختلالات روانی مانند هیجان ، افسردگی یا مجموعه آن دو بیماری AMI بسیار بالا بوده و حتی تا ۸۵ درصد می رسد. در مطالعه دیگری كه در

روی ۳۹ بیمار مبتلا به ضایعات عروق كرونر ناشی از استرس های روانی به عمل آمده پیدا كردند كه ۵۹ درصد این بیماران دارای حركات غیر طبیعی در جدار میوكارد بوده و ۸۳ درصد آن ها از ایسكمیی میوكارد بدون علامت رنج می بردند كه در آن ضربانات قلب پایین بوده و با ضربانات قلبب ناشی از تمرینات بدنی كاملا متفاوت بود. در آزمایش تجربی نشان داده شد كه ایجاد تنگی نسبی عروق كرونر در حیوان مورد ازمایش و تولید و اضطراب به توسط كاهش جریان خون كرونر ( در حدود ۳۵ درصد و به مدت ۴ ـ ۲ دقیقه ) پس از یك بحران اضطراب در حیوان ، تغییرات مشخصی در ECG ظاهر گشت و تغییرات قطعه ST در طرفیی كه تنگی برقرار شده بود نمایان گردید.

در مطالعات بعدی نشان داده شد كه در بیماران تحت استرس ،عوارض قلبی عروقی ۳ ـ ۲ بار بیشتر از بیماران بدون استرس بروز می كند كه برخی از دانشمندان مرگ و میر این بیماران را نیز تا این حد می دانند.

طبق آمار به دست آمده از بیماران مبتلا به Ami همراه با استرس ، آریتمی قلبی شایع ترین عارضه ای است كه به طور مشخص در آن ها دیده می شود. البته عوارض دیگری مانند نارسایی قلبی ، پریكاردیت ، طولانی شدن درد سینه و شوك كاردیوژنیك در این مبتلایان اتفاق می افتد. مرگ ناشی از این عوارض در بیماران با استرس نیز بالاتر است. به علاوه در طول استرس حاد ، تغییرات همودینامیك و اختلال عملكرد آندوتلیال می توانند باعث تشدید Ami در محل پارگی ضایعه شده و مرگ را باعث شوند (۴). نكته جالب دیگر آن كه بیماران دچار استرس اغلب جوانان زیر ۴۵ ساله بوده و ظاهرا افراد مسن بیشتر از نظر ضایعه ارگانیك و بدنی نسبت به فونكسیون روانی مورد توجه می باشند كه جدا كردن این دو هم به مطالعات دقیق تری نیازمند است. بدین ترتیب روشن می شود كه استرس نه تنها نقشی به عنوان فاكتور خطرناك برای بیماری عروق كرونر بازی می كند ، بلكه همچنین یك عامل پیش گویی كننده مستقلی است كه می تواند عوارض و مرگ و میر را در بیماران مبتلا به Ami افزایش دهد. بنابراین د رمورد استرس نیز مانند سایر فاكتورهایی تشخیص بالینی از قبیل افزایش فشار خون و دیابت قندی احتیاج به مراقبت و كنترل بیشتری است و اگر چنین عمل شود عوارض Ami و مرگ و میر در طول مراقبت های شدید پزشكی كاهش می یابد.