تشخیص دادن شخصیت افراد در زمانی که ظاهر و باطن آنها یکی باشد کار آسانی است . اما باید پذیرفت که امروزه بسیاری از افراد به دلایل مختلفی سعی در پوشاندن حقیقت و دروغ گفتن دارند. البته منظور ما به کسانی است که به صورت آگاهانه دروغ می گویند نه کسانی که به طور ناخودآگاه حقیقت و اوهام را تشخیص نمی دهند.
به علاوه، باید توجه داشت كه منظور ما، اشخاصی نیستند كه ناخواسته دست خوش اوهام و اشتباه می شوند و نمی توانند درستی را از نادرستی تشخیص دهند؛ بلكه منظور اشخاصی است كه آگاهانه و عمداً متوسل به دروغ گویی و دیگر فریبی می شوند.چون انسان ها را بر اساس اظهاراتشان مورد قضاوت قرار می دهیم، به همین دلیل در صورت مواجه شدن با اطلاعات نادرست، بدون تردید قضاوت ما نیز اشتباه خواهد بود. باری، دروغ گویان را به انواع متفاوت تقسیم كرده ام كه در ذیل به آن ها می پردازم:
دروغ گویان موردی و اتفاقی
این اشخاص، جسته و گریخته به این مسأله متوسل می شوند تا بدین واسطه، از موقعیت و رویارویی نامطلوب خلاصی یابند. این اشخاص، ذاتاً میانه ای با دروغ گویی نداشته و از این كه از سر اضطرار و فشار، تن به این مسأله داده اند ناراحت هستند؛ چون این دروغ گویان معذب و ناراحت هستند، به همین دلیل ناخواسته این مسأله را از طریق حركات بدن، ظاهر و تن صدای خویش آشكار می سازند.
دروغ گویان موردی و اتفاقی، پیشاپیش در مورد دروغشان اندیشه كرده و حتی المقدور سعی می كنند كه این مسأله را توجیه پذیر و پذیرفتنی بنمایانند؛ لذا بدین دلیل است كه معمولاً نمی توان دروغ این اشخاص را از طریق شخص ثالث و منابع دیگر آشكار كرد. به بیان دیگر، این دروغ گویان بر این باورند كه به سادگی دروغشان آشكار نمی شود؛ چه، اگر غیر از این فكر می كرد، هیچ گاه متوسل به دروغ گویی نمی شد. لذا بدین دلیل است كه كار كشف دروغ دشوار می شود و باید در این راستا به نشانه های تشخیصی كلامی و رفتاری متوسل شود تا به هدفش نایل گردد.
دروغ گوی با سابقه
این نوع دروغ گو، از كارش آگاه بود و مثل حالت پیشین احساس ناراحتی و عذاب نمی كند؛ چون كثرت توسل این فرد به این حربه كاملاً محسوس است. معمولاً این اشخاص، در اثر تمرین و مداومت، در كارشان استاد شده اند. به همین دلیل، پی بردن به دروغشان از طریق حركات بدن و تن صدا ممكن نیست؛ چون این اشخاص برای تأمین منافع شخصی و پیشبرد اهداف خویش به كرات به این شیوه ی نادرست متوسل می شوند، به همین دلیل آثار تنش و اضطراب در صورت ظاهرشان نمودار نیست. چون این اشخاص پیشاپیش در این خصوص اندیشه نمی كنند، بدین واسطه، برای آشكار كردن دروغشان باید از تناقضات كلامی بهره گرفت.
دروغ گویی از سر عادت
دروغ گویی عادت كرده، در اثر گذشت زمان و كثرت استفاده از این ابزار، در برابرش كرخت شده و اساساً متوجه راست یا دروغ بودن اظهارات خود نمی شود. برای تشخیص ماهیت و شخصیت این اشخاص چندان نمی توان به حركات و صورت ظاهرشان تكیه كرد، زیرا این امر برایشان كاملاً عادی شده و شاخصه هایی را به دست نمی دهند؛ لیكن چون كثرت استفاده از این شیوه سبب گسیختگی كنترل ذهنی شان می شود، به همین دلیل مطالب متناقض راه گشایی را بر زبان می آوردند. در این ارتباط، كافی است كه فرد هوش و حواس خود را متوجه تناقضات كلامی و گفتاری دروغ گویی عادت كرده نماید تا به سادگی دستشان را رو كند. به علاوه، در این ارتباط می توان از منابع بیرونی نیز بهره مند شد.
نكته ای كه باید آویزه ی گوشمان باشد این است كه این تیپ مردم، بسیار نادرند و به همین دلیل آشكار كردن دروغشان تا حدی دشوار است. بدین واسطه، شناخت این اشخاص برای دست اندركاران مسایل حقوقی و قضایی نیز بسیار دشوار است، زیرا در زندگی عادی، مردم به ندرت متوجه تناقضات و ناهم خوانی های كلامی می شوند؛ اما این اشخاص به سادگی در دادگاه ها قابل تشخیص هستند، چون اظهارات و ادعاهایشان از طریق چندین منبع مورد بررسی قرار گرفته و ارزیابی می شود. ما به كرات با اشخاصی از این نوع مواجه می شویم. به همین دلیل، شناخت این دروغ گویان برای ما ساده است.
دروغ گویان حرفه ای
تشخیص دروغ گویان حرفه ای از هر نوعی دشوارتر است، زیرا این اشخاص برای تحقق هدفی متوسل به این امر می شوند. به علاوه، پرت و پلاگویی دروغ گویان عادتی را نیز در شیوه ی ویژه ی خود نشان نمی دهند. این اشخاص، پیشاپیش برای مقصود خود اندیشه كرده و از هر گونه متناقض گویی خودداری می كنند. به علاوه، آرامش ظاهریشان نیز هیچ گونه دستاویز و گزكی را به شنونده و بیننده نمی دهد.
برای این كه دروغ این حرفه ای ها آشكار شود، چاره ای جز این نیست كه اظهاراتشان بر اساس نظرگاه های منابع بیرونی مورد ارزیابی دقیق قرار گیرد. به علاوه، لازم است كه فرد، پیش از هر گونه اقدامی به تصمیم قاطع خود برسد.