رشد کودک به روند تغییرات ذهنی، جسمی و روانی ابستگی دارد. این موضوع با گفته متخصصان پزشکی و روانی سازگاری دارد. رشد کودک یک علم دقیق نیست – برخی از کودکان ممکن است رشد ه ای متفاوتی داشته باشند اما می تواند به عنوان یک راهنما ببرای رشد طبیعی باشد
نوزاد تازه متولد شده فعالانه تمامی حس هایش را برای کشف دنیای جدید بکار می برد. آنها چیزهای جدیدی می بینند ، صداهای جدیدی را می شنوند و بوهای جدیدی را می بویند. وقتیکه خواب نیستند هوشیارند و در حال یاگیری تطابق با حجم بالای اطلاعات هستند. نوزاد تازه متولد شده می تواند روی اشیایی با فاصله کمتر از یک متر تمرکز کند و علاقه زیادی برای نگاه کردن به صورت افراد دارند.
نوزاد می تواند صدای مادرش را تشخیص بدهد و در حال سازش با جهان اصوات، نور، بو، مزه و لمس در خارج از شکم مادر است.
رشد و تکامل جسمی و حرکتی
مهارت های حرکتی درشت
در زمان تولد، نوزاد:
- به پشت می خوابد در حالیکه سرش را به یک سمت چرخانده است.
سایر وضعیت های حرکتی ویژگی های زیر را دارند:
- وقتیکه روی شکم قرار بگیرد سر به یک سمت چرخیده است، باسن کمی بالا می آید و زانوها زیر شکم جمع می شوند.
- وقتیکه یک دست را زیر سینه نوزاد می گذاریم و او را بلند می کنیم (تعلیق شکمی) سر کمی پایین تر از سطح بدن قرار می گیرد و بازوها و پاها کمی خم هستند. (خمیدگی)
مهارت های حرکتی ظریف
در زمان تولد، نوزاد:
- معمولا کف دست ها را محکم بسته نگه می دارند (مشت) ، اما دست ها ممکن است در زمان غذا خوردن و یا وقتی پشت دست ضربه زده شود خود به خود باز شوند.
- معمولا شست را زیر سایر انگشتان دست نگه می دارند.
رشد و تکامل حسی
نوزاد تازه متولد شده فعالانه از تمامی حس هایش برای کشف دنیای جدید بهره می برد. این حس ها بینایی (دیدن)، شنوایی ، بویایی، چشایی و لامسه است.
بینایی
نوزاد تازه متولد شده، بصورت خودکار در پاسخ به نور یا لمس، پلک می زند.
در طی دو هفته اول اگر سر نوزاد به یک سمت بچرخد، معمولا چشم ها کمی ثابت می مانند و با کمی تاخیر حرکت سر را دنبال می کنند این وضعیت، پاسخ چشم عروسکی نامیده می شود.
نوزادان در ابتدا بسیار نزدیک بین هستند و می توانند روی اشیایی با فاصله 25 سانتی متر (10 اینچ) از صورتشان تمرکز کنند و این بدین معنی است که به خوبی می توانند روی صورت والدین وقتی در آغوش گرفته می شوند تمرکز کنند.
بینایی آنها در خارج به این دامنه تقریبا تار است، اما می توانند نور را با چشم دنبال کنند و به سمت نور بچرخند.
گاهی مردمک چشم نوزادان خیلی حرکت می کند (wander) و یا حتی لوچی دارند به نظر می رسد چشم ها مستقل از هم حرکت می کنند. این امر در چند هفته آغاز تولد عادی است زیرا عضلات چشم هنوز در حال بدست آوردن کنترل هستند.
در زمان تولد، نوزاد:
- سر خود را به سمت نور می چرخاند و به اشیاء روشن و براق خیره می شود.
- جذب صورت دیگران می شود و با دقت به صورت مراقبش در هنگام غذا خوردن و در آغوش گرفته شدن نگاه می کند.
- وقتی که عمودی نگه داشته شوند، چشم هایشان را باز می کنند.
- چشم هایشان را با شدت می بندند اگر یک قلم نوری به چشم هایشان نزدیک شود.
- نگاه کردن به لبه ها و اشکالی که رنگ کاملا متفاوت با زمینه دارند را دوست دارد.
- در پاسخ به صدا و حرکت پلک می زنند.
- ترجیح می دهند به شکل ها مخطط و یا دایره ای نگاه کنند تا سطوح صاف.
- ترجیح می دهند به اشکال متحرک نگاه کنند، روی یک توپ متمرکز می شوند و حرکت آن را با چشم ها دنبال می کنند. این مهارت تعقیب نامیده می شود.
شنوایی
رشد و تکامل شنوایی نوزادان در شکم مادر صورت می گیرد و با دقت می شنوند. مطالعات با ابزارهای صوتی نشان می دهد که جنین در اوایل هفته 25 به صدای بلند و ناگهانی پاسخ می دهد. نوزاد تازه متولد شده صدا و آواهای مختلفی را تشخیص می دهد و می تواند جهت صدا را تشخیص دهد.
به عنوان مثال اگر یک زنگ کوچک در بالای سر او تکان دهید، سرش را به سمت صدا بر می گرداند و به آن نگاه می کند. نوزاد معمولا دو هفته بعد از تولد گریه اش را قطع می کند و به صدای افراد گوش می دهد.
در زمان تولد نوزاد:
- صدای مادر یا مراقب اصلی خود را کمتر از یک هفته بعد از تولد تشخیص می دهد و با صدای آنها آرام می شود.
- ترجیح می دهد به گفتار آرام و آهنگین گوش بدهد، می تواند تفاوت بین یک لهن آرام بخش و شاد را با صدای عصبانی تشخیص بدهد و یا لذت به یک صدای آرام و موزون گوش می دهد و ممکن است با شنیدن یک صدای بلند و عصبی گریه کند.
- صداهای خیلی پایین و آرام را نمی شنود.
- با شنیدن یک صدای ناگهانی و بلند مثل کوبیدن در، از جا می پرد. (تکان می خورد)
لامسه
نوزاد تازه متولد شده به لمس شدن بسیار حساس است بویژه ناحیه صورت، شکم، کف دست و کف پاها. از همان لحظه تولد، بچه ها درد را حس می کنند و از طریق حس ها، حرکاتی را که خودشان انجام می دهند و وقتیکه دیگران آنها را حرکت می دهند را می فهمند.
در زمان تولد، نوزاد:
- دوست دارد که نزدیک نگه داشته شود، آرام شود، آغوش گرفته شود، حرکت داده شود و به او ضربه زده شود.
- از ضربه های آرام به پوست خود لذت می برند، این حرکت باعث می شود نوزاد بخوابد و باعث کمک به نزدیکی بین نوزاد و والد می شود.
- لمس کردن پارچه های نرم را دوست دارد.
- تماس پوست خود با پوست والدین را دوست دارند و دوست دارند به آغوش کشیده شوند.
چشیدن
نوزادان تازه متولد شده حس چشایی کاملی دارند و تعداد غدد چشایی آنها در زمان تولد کامل است البته برای تکامل و پختگی زمان می برد.
در زمان تولد نوزاد:
- معمولا مزه های شیرین را دوست دارد و مایعات ترش را دوست ندارند؛ و می توانند تفاوت در مزه های شیر مادر را بر اساس آنچه که مادر می خورد تشخیص بدهند.
- با درهم کشیدن صورت شان نشان می دهند که از مزه خوش شان نیامده است و سعی می کنند آن طعم را از دهانشان دور کنند.
بویایی
نوزاد تازه متولد شده به بوی مادر خود حساس است و مطالعات نشان داده است که در سه روز اول، می تواند تفاوت بین شیر مادر خود و شیر فرد دیگری را تشخیص دهد.
در زمان تولد، نوزاد:
- نه تنها به بوی شیر توجه می کند بلکه به بوی خاص بدن مادرش هم توجه می کند.
- اگر شیر مادر را بخورد، می تواند بوی سینه مادرش را از بوی سینه بقیه افراد تشخیص دهد.
- رویش را به سمت بوهای مطبوع بر می گرداند مثل بوی موز و وانیل و از بوهای نامطبوع مثل آمونیاک فرار می کند.
بازتاب های نوزاد تازه متولد شده
نوزاد تازه متولد شده، مجموعه ای از بازتاب ها را نشان می دهد. عملکرد بازتاب ها خودکار است و نیاز به پیام آگاهانه از مغز ندارد مثل: بلعیدن، پلک زدن و عطسه کردن.
وجود بعضی از بازتاب های اولیه نوزاد برای بقاء ضروری است. مهمترین این بازتاب ها، نفس کشیدن است و به دنبال آن بازتاب جستجو کردن و مکیدن است که به نوزاد کمک می کند تا سینه مادر را پیدا کند و تغذیه نماید. بعضی از بازتاب ها با پاسخ های ارادی و کنترل رفتار توسط مغز جایگزین می شوند. برای مثال بازتاب گرفتن قبل از اینکه کودک بیاموزد اشیایی که در دستش می گذارند را بگیرد و بعد رها کند، محو می شود. پزشکان تعدادی از این بازتاب ها را در معاینه اولیه نوزاد بررسی می کنند و اگر بازتاب ها بیشتر از زمانمورد انتظار ادامه یابد می تواند نشان دهنده تاخیر در رشد و تکامل باشد.
بازتاب های بلعیدن و مکیدن
هر چیزی که در دهان نوزاد قرار داده شود، نوزاد بلافاصله شروع به مکیدن و بلعیدن می کند. بعضی از نوزادان انگشت هایشان را در شکم مادر می مکند و حتی قرمز می کنند.
بازتاب جستجو کردن
گر یک سمت دهان یا گونه نوزاد، به آرامی لمس شود، سر نوزاد به سمت محل لمس می چرخد و دهان جمع می شود مثل وقتیکه به دنبال نوک سینه مادر است و دنبال غذا است. این بازتاب برای شیردهی، به کودک بسیار مفید است و کمک می کند در طی چند هفته اول زندگی، نوزاد به خوبی به سینه مادر بچسبد. این بازتاب بایستی در حدود 3-4 ماهگی از بین برود.
بازتاب گرفتن (چنگ زدن)
این بازتاب با گذاشتن انگشت یا یک شی در داخل کف دست گشوده کودک خود را نشان می دهد و حرکت غیر ارادی چنگ زدن یا گرفتن را به دنبال دارد و اگر سعی کنید انگشتان را بکشید، چنگ زدن قوی تر می شود. این بازتاب تا حدود 3 ماهگی از بین می رود.
بازتاب قدم برداشتن یا راه رفتن
وقتیکه نوزاد عمودی نگه داشته می شود و کمی به سمت جلو خم شود و پاها روی یک سطح محکم قرار دارد، نوزاد معمولا به سمت جلو قدم بر می دارد، این رفلکس در زمان تولد وجود دارد و حدود 2-3 ماهگی از بین می رود و بعد دوباره وقتی کودک آماده راه رفتن می شود بر می گردد.
بازتاب گردنی تونیک غیر قرینه (ATNR)
این رفلکس شامل حرکات هماهنگ گردن، بازوها و ران در تعامل با سر است.
اگر سر نوزاد به یک سمت بچرخد، بازوها و ران آن سمت بدن صاف و کشیده می شود و بازو و ران سمت دیگر خم می شود. رفلکس ATNR ، 18 هفته بعد از لقاح آغاز می شود و در هنگام تولد بایستی کاملا تکامل داشته باشد.
بعدها این رفلکس نقش مهمی را در هماهنگی چشم و دست و ادراک فاصله بازی می کند.
بازتاب از جا پریدن (Startle)
وقتیکه نوزاد با یک صدای بلند ناگهان یا نور شدید از جا می پرد، بازوهایش را رو به بیرون می برد، در حالیکه آرنج ها خم هستند و دست ها سفت نگه داشته می شوند.
بازتاب افتادن (مورو)
هر حرکت ناگهانی که بر روی گردن اثر بگذارد به نوزاد احساس افتادن می دهد، بازوها را به بیرون پرتاپ کرده و دست ها را باز می کنند و قبل از اینکه بازوها را به سمت قفسه سینه برگردانند، انگار می خواهند چیزی را بگیرند. این بازتاب حدود 4 – 6 ماهگی از بین می رود.
رشد و تکامل شناختی
در زمان تولد، نوزاد:
- شروع به ایجاد مفاهیم می کند: مفاهیم ایده های ذهنی و عالی است بر اساس حس ها و ترکیب شدن آنها با دانسته ها (برای مثال، نوزاد از حس های جسمی اش مثل گرسنگی آگاه می شود و با گریه پاسخ می دهد.)
- استفاده از حس هایش را کشف می کند و در حرکات و فعالیت هایش به کار می برند.
ارتباط و رشد و تکامل زبان
در زمان تولد، نوزاد:
- نیاز به این دارد که کلمات و زبان ها را بشنود و با دیگران در ارتباط باشد.
- تماس چشمی برقرار می کند و گریه می کند تا نیازهایش رفع شود.
- به صداهایی باآهنگ بلند با تکان دادن اندام ها پاسخ می دهد.
- اعمال خود را با صدای بزرگسالان همزمان و همساز می کند.
- معمولا می توانند تقلید کنند، برای مثال از بزرگتر که دهانش را کاملا باز می کند یا زبانش را بیرون می آورد تقلید می کند.
- وقتیکه بلند می شوند آرام می شوند.
- ممکن است چشم هایشان را به سمت صدا حرکت بدهند.
رشد و تکامل فردی، اجتماعی و هیجانی
در زمان تولد، نوزاد:
- از حرکات کلی بدن برای ابراز لذت در هنگام حمام کردن و یا غذا خوردن استفاده می کند.
- از غذا خوردن و در آغوش گرفته شدن لذت می برد.
- گاهی حالت های چهره ای را تقلید می کند.
- اولین لبخند را به صورت آشکار در هفته 5-6 به مراقب اصلی اش می زند.
بازی
نوزاد تازه متولد شده به چیزهایی که می بیند، می شنود و احساس می کند عکس العمل نشان می دهد، بازی احتمالا شامل:
تقلید چهره: اگر زبانتان را بیرون بیاورید و دهان را بسیار باز کنید نوزادتان احتمالا از شما تقلید می کند.
نشان دادن اشیا: اشیای براق، جغجغه ها، بادکنک و شکل های سفید و سایه را مستقیما در مقابل صورت نوزاد بگیرید و به کودک زمان بدهید تا روی آن تمرکز کند و بعد به آرامی حرکت دهید.
با نوزاد صحبت کنید: وقتی با نوزادان صحبت می کنید و منتظر می مانید، حتی نوزاد بسیار کوچک با توجه کرندن به شما پاسخ می دهد و بعدا با لبخند و با هیجان لگد زدن این کار را انجام می دهد.
ارتقاء (بالا بردن) رشد و تکامل
- ارتباط بدنی زیادی داشته باشید و تماس چشمی را حفظ کنید.
- بدن و اندام هایش را در زمان حمام و بعد از آن ماساژ دهید.
- با عشق با نوزاد صحبت کنید و به آنها فرصت پاسخ بدهید. شنیدن یک بخش مهم در رشد تکامل زبان است پس صحبت کردن بانوزاد بسیار مهم است. والدین و دیگر بزرگسالان لحن صدایشان را وقتی با نوزاد صحبت می کنند تغیر می دهند و تکرار کنند.
- ارتباط بین نوزاد و مراقب اصلی اش بسیار مهم است و بایستی زمان کافی داشته باشند تا از رابطه لذت ببرند.
- در طی چند هفته اول نمی توان انتظار عادت هایی پایداری را داشت.
- از رنگ های متضاد و روشن در وسایل بهره ببرید.
- بر اساس نیاز کودک به آنها غذا بدهید و با آنها صحبت کرده و برایش آواز بخوانید
- با صداهای وسایل مختلف خانه نوزادان را آشنا کنید.
- نوزاد با دیگر کودکان و بزرگسالان در تماس قرار بگیرد.
- نوزاد با زمین قرار بدهید و ضربه زدن با پاهایش و سایر حرکات را با رعایت ایمنی اجازه دهید تجربه کند.
- اجازه دهید نوزاد بدون لباس و پوشک آزادی را احساس کند.
- اطراف رختخواب نوزاد و یا در زمان تعویض از آویز چرخان کودک استفاده کنید.
- تمرکز و هماهنگی نوزاد با آویزان کردن جغجغه و اسباب بازی نوری اطراف تخت و رختخوابش تقویت کنید.
- صدای موسیقی به آرام شدن نوزاد تازه متولد شده کمک می کند، آنها در شکم مادر صدای ضربان قلب را می شنود.
نکات ایمنی
وقتی با نوزادان بازی می کنید همیشه سر نوزاد را نگه دارید زیرا عضلات گردن هنوز به اندازه کافی برای کنترل حرکات قدرت ندارند.
- هرگز نوزاد را وقتی شیر درون دهانش است تنها نگذارید.
- کودک را همیشه به پشت بخوابانید.
- دمای اتاق نوزاد را حدود 20 درجه سانتی گراد نگه دارید.
- ایمن ترین مکان برای خواب نوزاد در شش ماهه اول، درون گهواره اش در اتاق والدین است.
فعالیت های مناسب این سن
طراحی تزئینات مناسب و آویز چرخان
نشان می دهد که نوزادان رنگ های اصلی و با تضاد زیاد را دوست دارند. مغز برای پاسخ به تضادها برنامه ریزی شده است .
1. یک یا دو آویز درست کنید. از چوب لباسی و یا یک مقوای نازک لوله ای به عنوان پایه استفاده کنید.
2. با در نظر داشتن فاکتورهای ذیل پیش بروید:
- در دسترس بودن منابع و مواد
- مهارت و زمان لازم
- هزینه ابزارهای اولیه
- ایمنی وسایل
- تناسب طراحی با هدف کاربردی آن
بر اساس هر یک از موارد فوق می توان آویز را ساخت.
- کارت های متضاد
برای تقویت رشد تکامل بینایی، می توان کارت هایی با اشکال سیاه و سفید تهیه کرد این کارت ها را با دقت و با حفظ ایمنی در داخل تخت یا گهواره نوزاد نصب کرد.
نکته مشاهده ای
می توانند از این فعالیت برای مشاهده کودک استفاده کنید:
- روش ساخت آویز چرخان را بنویسید
- آن را ارزیابی کنید، آیا می توان آن را دنبال کرد و یا بایستی نسخه اولیه تغییر کند؟
- نحوه واکنش نوزاد به آویز را مشاهده کرد و مشاهده دقیق خود را ثبت کنید.
- آیا نوزاد طبق انتظار شما در سنی که هست عکس العمل نشان می دهد؟
