از سری اختلالات مربوط به خواب که بیشتر در کودکان رخ می دهد. پدیده ی خواب گردی یا همان راه رفتن در خواب است. این اختلال به گونه ای است که فرد مبتلا در حین خواب شروع به راه رفتن ، حرف زدن و حتی غذا خوردن می کند. بدون اینکه خود آگاهی داشته باشد.
«راه رفتن در خواب»۱ یكی از اختلالات مربوط به خواب است كه به صورت قدم زدن در حالت خواب بارز می شود و طی آن كودك از رختخواب بلند می شود و بدون این كه هوشیار باشد و بداند چه كار می كند، شروع به انجام كارهای خودش (مثل غذا خوردن، حرف زدن، راه رفتن و…) می كند. چنانچه در این حالت كودك از خواب بیدار شود، چیزی به خاطر نمی آورد و هیچ آگاهی ای از كاری كه می كرده است، ندارد. «خواب گردی» اغلب با صحبت كردن در خواب هم همراه است و به طور معمول زمانی كه كودك وارد مرحله خواب عمیق می شود (یعنی ۲ _ ۱ ساعت بعد از خواب رفتن) آغاز می گردد.
علائم و نشانگان راه رفتن در خواب
به طور كلی زمانی كه كودك كاملاً در خواب فرو رفته است، ناگهان بلند می شود. در این حالت حركات او بسیار آرام و آهسته است. ممكن است انگشتان و دست هایش را مرتب تكان دهد. چشم های كودك می تواند كاملاً باز باشد؛ حتی گاهی چشمك هم می زند. گاهی كودك خواب گرد از رختخواب بلند می شود و بدون هدف دور اتاق می گردد. در بیشتر موارد نیز بدون مشكل و ناراحتی خاصی مجدداً به رختخواب برمی گردد و دوباره می خوابد. كودك ممكن است این كارها را آرام و راحت انجام دهد، اما ممكن است گاهی فعالیت های هدفمندی را هم مثل لباس پوشیدن، باز كردن در و… انجام دهد. به طور معمول كودك در حین انجام این گونه كارها هوشیار نیست، زمانی كه با كودك صحبت شود، ممكن است او با زیر لب سخن گفتن و زمزمه كردن پاسخ دهد. هر دوره از خواب گردی تقریباً ۲۰ _ ۵ دقیقه طول می كشد و بعد از آن دوباره به اتاق و رختخوابش برمی گردد.
علت را ه رفتن در خواب و خطرات ناشی از آن
پژوهش ها نشان می دهند كه ۱۵ درصد از كودكان بین ۱۵ _ ۵ سال برای اولین بار دچار خواب گردی می شوند و ۶ _ ۳ درصد این كودكان بیش از یك بار در خواب راه می روند. این اختلال در پسرها شایع تر از دخترهاست؛ و به طور معمول وقتی روی می دهد كه كودك دچار خواب های پریشان شده است. (وگمان، ۲۰۰۲) چنانچه این اختلال در بین والدین و اعضای دیگر خانواده نیز مشاهده شده باشد، می تواند به عنوان اختلالی ارثی شمرده شود. ۲۰ _ ۱۰ درصد از خواب گردی های كودكان می تواند ناشی از سابقه خانوادگی باشد. (تفتی، ۲۰۰۵) همچنین خواب گردی كودك، می تواند ناشی از خستگی مفرط و یا فشارها و تنش های روزانه باشد. تحقیقات نشان می دهند خواب گردی در كودكان مبتلا با افزایش سن كاهش می یابد و به تدریج از بین می رود. اما اگر خواب گردی كودك از ۹ سالگی به بعد شروع شود، ممكن است در دوران بزرگسالی نیز ادامه یابد. در این صورت بهتر است، حتماً این مشكل را جدی گرفت و درصدد درمان آن برآمد. در مواردی مشاهده می شود كه خواب گردی كودك ناشی از عوامل زیر است (اوونز ، ۲۰۰۰):
خواب ناكافی
برنامه نامنظم خواب
بیماری و داشتن تب بالا
مصرف بعضی از داروها
پر بودن مثانه
خوابیدن در محیطی شلوغ و پرسروصدا
خواب گردی در دوران كودكی به انواع مختلفی دیده می شود. بیشتر كودكانی كه تحت تاثیر شرایط و تغییرات محیطی قرار می گیرند، شب ها در خواب راه می روند. این گونه خواب گردی های كودك، ناشی از هیچ اختلال جدی و مهمی نیست و به طور معمول با كاهش شرایط استرس آور و رشد كودك به تدریج از بین می رود. والدین این كودكان تنها باید مراقب باشند كه فرزندشان هنگام خواب آسیبی نبیند. برخی از كودكان تنها یك بار در چند ماه و برخی دیگر چند بار در طول یك ماه در خواب راه می روند. كودكان خواب گرد اغلب از این عمل ناخودآگاه خود احساس خجالت، شرمساری، اضطراب، گناه و گیجی می كنند. خواب گردی كودك خطری برای دیگران ندارد. بیدار كردن كودكی كه در حال خواب راه می رود، هیچ مشكلی پیش نمی آورد، تنها ممكن است برای چند لحظه جهت یابی خود را از دست بدهد و كمی گیج و سرگردان شود.
روش های پیشگیری از راه رفتن در خواب
تاكنون روش علمی ویژه ای برای درمان كامل این اختلال در كودكان ابداع نشده است، ولی می توان با به كار بردن روش های زیر میزان خواب گردی كودك را هر چه كمتر كرد:
* از مصرف داروهای نامتعارف، داروها و قرص های تجویز نشده از سوی پزشك خودداری كنید.
* از مصرف داروهای خواب آور خودداری كنید.
* برنامه خواب و بیداری منظمی برای كودك در نظر بگیرید.
* تمرین های آرام سازی عضلانی، یوگا و مراقبه می تواند موجب كاهش استرس و فشار روانی و بهبود رفتار خواب گردی در كودك شود.
تشخیص بیماری
تشخیص این اختلال با گرفتن پیشینه پزشكی و آزمایش های جسمانی آغاز می شود. در مواردی نیز پزشك معالج برای تشخیص بیماری آزمایش های دیگری نیز توصیه می كند.
شیوه های درمان
والدین و اعضای خانواده می توانند با به كارگیری نكات زیر به كودك مبتلا به خواب گردی كمك كنند: (سامرز، ۲۰۰۰):
۱ _ كودك را خیلی آرام به رختخواب برگردانند.
۲ _ كودك را از آسیب ها و حوادث ناشی از خواب گردی مصون نگه دارند.
۳ _ جلوی نرده ها، بالكن ها و پرتگاه های منزل نرده بكشند.
۴ _ درب اصلی خانه را قفل بزنند (قفلی كه بالاتر از دسترس كودك باشد).
۵ _ اجازه ندهند كودك هنگام خواب خیلی خسته و متشنج به خواب رود.
۶ _ زنگوله ای به درِ اتاق كودك نصب كنند تا با باز شدن در، به صدا درآید و اعضای خانواده را باخبر كند.
همچنین با استفاده از روش های زیر می توانند خواب گردی كودك را كاهش دهند؛
۱ _ كودك را برای چند شب تحت نظر بگیرند (چه موقع از خواب بیدار می شود و چه مدتی خواب گردی می كند).
۲ _ بعد از چند شب، كودك را ۱۵ دقیقه قبل از خواب گردی شبانه اش بیدار كنند.
۳ _ كودك را ۴ دقیقه بیدار نگه دارند (با او كمی حرف بزنند و یا كمی آب به او بدهند).
۴ _ این كار را به مدت یك هفته انجام دهند.
۵ _ چنانچه مجدداً خواب گردی كودك شروع شد، انجام این اقدامات را دوباره از سر بگیرند.
والدین، خواهر ها و برادرها و اعضای خانواده بهتر است كودكی را كه زیاد دچار خواب گردی می شود، دست نیندازند و اذیت نكنند؛ زیرا او نسبت به این رفتار خود هیچ آگاهی ای ندارد و به طور كلی چیزی به خاطر نمی آورد. صبح كه كودك بیدار می شود، در صورتی درباره خواب گردی شب قبل او صحبت كنند كه خودش در این مورد پرس و جو كند.
