تغذیه جنین با شیر مادر در دو سال اول زندگی بسیار مهم و حائز اهمیت است و در رشد وی در سالهای آینده زندگی اش نقش تعیین کننده ای دارد و می تواند مانع بروز انواع بیماری ها در کودکان شود در ادامه توضیحات کامل و جامعی در این باره برایتان داریم
نگاهی به دستورالعملهای تغذیه با شیر مادر
تغذیه با شیر مادر از الف تا ی (بخش اول)
تغذیه موفق با شیر مادر با دانش و اطلاعات کافی شروع می‌شود. کلاس‌های قبل از تولد در بیمارستان‌ها می‌توانند بسیار مفید باشند. به علاوه، نقش مشاورین شیردهی نیز بسیار با اهمیت است.
آموزش‌های دوران بارداری برای شیردهی عبارتند از: آگاهی از مزایای تغذیه با شیرمادر برای مادر و شیرخوار، معایب تغذیه‌ی مصنوعی و استفاده از بطری یا گول‌زنک، آموزش روش شیردهی و وضعیت صحیح شیردهی، تغذیه در ساعت اول زندگی، تماس پوستی و هم اتاقی مادر و نوزاد، اهمیت تغذیه‌ی انحصاری، تغذیه براساس تقاضای شیرخوار، نشانه‌های کافی بودن شیرمادر و ادامه‌ی شیردهی تا 2 سال.
مادر باید از شروع شیردهی بلافاصله پس از تولد و حتی در اتاق زایمان اطلاع داشته باشد.
مادر بداند که تغذیه‌ی انحصاری با شیرمادر تا پایان 6 ماهگی و سپس، شروع تغذیه‌ی تکمیلی بهترین تغذیه است که رشد و تکامل مطلوب را فراهم می‌سازد.
شیرمادر منبع با ارزش و آماده‌ی تغذیه‌ی شیرخوار با مزایای بی‌شمار کوتاه مدت و بلند مدت برای مادر و شیرخوار است. برای شروع موفق تغذیه با شیرمادر و تداوم آن، ضروری است که تمام مراقبین بهداشتی و والدین از مزایای بی‌شمار تغذیه با شیرمادر آگاه باشند و بدانند که چگونه می‌توانند به شیردهی مادر کمک کنند. تحقیقات 20 سال گذشته، به طور مکرر اهمیت تغذیه با شیر مادر را از نظر مزایای اجتماعی، روانی، ایمونولوژیک، تغذیه‌ای و سلامت شیرمادر در مقایسه با سایر جایگزین‌های آن نشان داده است. تغذیه با شیرمادر موجب بهبود سلامت و تکامل شیرخواران، کودکان و نوجوانان می‌گردد.
مزایای تغذیه با شیرمادر
تغذیه با شیرمادر، محافظت چشمگیری بر علیه بیماری‌های عفونی به خصوص در مناطقی که بهداشت نامناسب و منابع غذا و آب آلوده وجود دارد فراهم می‌سازد. شیرمادر خواران، کمتر دچار بیماری‌های شدید باکتریایی و ویروسی از جمله مننژیت، گاستروآنتریت، اوتیت میانی، پنومونی، بوتولیسم، عفونت دستگاه ادراری و انتروکولیت نکروزان می‌شوند.
براساس مطالعات، شیرمادر از بعضی بیماری‌های مزمن از جمله دیابت ملیتوس نوع I، بیماری کرون، کولیت اولسرو، لنفوم و آسم و سایر بیماری‌های آلرژیک پیشگیری می‌کند. بعضی از تأثیرات شیرمادر مانند پیشگیری از اوتیت میانی و آسم پس از دوران شیردهی نیز ادامه یافته و نشان می‌دهد که تغذیه با شیرمادر پاسخ ایمونولوژیک بلند مدت را تقویت می‌کند. به علاوه،الگوهای رشد مشاهده شده در سال اول زندگی بیانگر آن هستند که تغذیه با شیرمادر از چاقی پیشگیری می‌کند. مطالعات متعدد، ارتباط میان تغذیه با شیرمادر و بهبود رفتار شناختی از جمله IQ بالاتر و بهبود عملکرد تحصیلی تا نوجوانی را نشان می‌دهند.
در روزهای پس از زایمان، شیردهی مادر، خونریزی پس از زایمان و اندازه‌ی رحم را تحت تأثیر اکسی‌توسین کم می‌کند. فقدان خونریزی در طی شیردهی، از دست دادن آهن می‌کاهد و شروع تخمک‌گذاری را به تعویق می‌اندازد. در نتیجه،زمان میان بارداری‌ها افزایش یافته، خطر نارسی در زایمان‌های بعدی کم شده و عواقب زیان‌بار بارداری یا شیرخواری کاهش می‌یابد. در خانم‌های شیرده میزان کانسر تخمدان، کانسر پستان قبل از یائسگی، شکستگی لگن و استئوپوروز کمتر است.
بستری شدن، ویزیت‌های پزشکی و استفاده از دارو در شیرمادرخواران به طور چشمگیری کمتر است. بهبود سلامت شیرخوار از اتلاف هزینه برای غیبت والدین از کار برای مراقبت از شیرخوار می‌کاهد. هم‌چنین، از اتلاف هزینه برای تهیه‌ی شیر مصنوعی نیز جلوگیری می‌شود.
ترکیب شیرمادر
علی‌رغم تلاش‌های انجام شده برای همانندسازی شیرهای مصنوعی تهیه شده برای شیرخواران با شیرمادر، شیرمادر اساساً از شیرگاو و شیرهای مصنوعی، متفاوت است. پروتئین شیرمادر در حدود mL100/g 9/0 است و پروتئین شیرگاو، تقریباً 4 برابر آن می‌باشد. پروتئین شیرمادر تمام نیازهای شیرخوار را برآورده ساخته و متناسب با نیاز شیرخوار و فیزیولوژی بدن او است. شیرمصنوعی، پروتئین کمتری از شیرگاو دارد اما ساختار پروتئین که هضم مشکل‌تری برای شیرخوار دارد مشابه شیرگاو است. در بعضی از شیرهای مصنوعی، نسبت Whey به Casein را مشابه شیرمادر تغییر داده‌اند. کازئین شیرگاوه 80% و شیرمادر 40% است. چون غلظت پروتئین شیرمادر کم و هضم آن آسان است، شیرمادرخواران نیاز به تغذیه‌ی مکرر دارند. پروتئین شیرمادر، حاوی آنتی‌بادی IgA ترشحی است.
کیفیت چربی شیرمادر بسیار متفاوت از شیر مصنوعی است و بهتر از چربی‌های حیوانی یا گیاهی جذب می‌شود. علاوه بر تفاوت میزان چربی در ساعات مختلف شبانه‌روز، مقدار چربی در طی یک نوبت شیردهی نیز متفاوت بوده و حاوی اسیدهای چرب غیراشباع و مفیدی است. لاکتوز شیرمادر، بسیار بیشتر از شیرگاو است و موجب تسهیل جذب کلسیم و آهن و رشد لاکتوباسیل می‌شود. شیرمادر هم‌چنین، حاوی صدها ریزمغذی، اسیدهای آمینه‌ی آزاد، اسیدهای چرب ضروری، مواد معدنی، فاکتورهای رشد، سیتوکین‌ها، هورمون‌ها، آنتی‌بادی‌ها و سایر مواد شیمیایی است که بر جنبه‌های مختلف رشد و تکامل نقش دارند. بسیاری از این‌ها، هم چنبه‌ی مغذی داشته و هم عوامل بیواکتیوی هستند که موجب افزایش تکامل شیرخوار می‌گردند.
ترکیب شیرمادر در طی شیردهی تغییر می‌یابد. شیر اولیه یا آغوز (Colostrum) پروتئین، ویتامین‌های محلول در چربی و مواد معدنی بیشتر و لاکتوز، کالری و چربی کمتری نسبت به شیر رسیده (Mature milk) دارد. در طی شیردهی، غلظت IgA ترشحی به تدریج کم شده و به این ترتیب، سیستم ایمنی شیرخار فرصت تکامل یافته و از وابستگی به منابع مادر کاسته می‌شود. چون مادر و شیرخوار در یک محیط زندگی می‌کنند، مادر آنتی‌بادی‌های اختصاصی برعلیه ویروس‌ها و باکتری‌هایی که شیرخوار در معرض آنها قرار دارد را تولید و ترشح می‌کند. این پاسخ، سریع است و فقط چند روز طول می‌کشد. این تغییرات دینامیک در ترکیب شیرمادر نشان می‌دهد که چگونه جهت برآورده ساختن نیازهای شیرخوار سازگاری می‌یابد. به علاوه، شیرمادر حاوی هر چیزی از جمله آب و اغلب ویتامین‌ها و مواد معدنی است که شیرخوار ترم و سالم برای 6 ماه اول زندگی نیاز دارد.
دکتر محمد اسماعیل مطلق
مدیرکل دفتر سلامت خانواده، جمعیت و مدارس
