گاهی اوقات مرتب سردردمان تکرار می شود و دائم این حالت ما را همراهی میکند این عارضه در افراد سیگاری و کسانی که زیاد قهوه می خورند بیشتر دیده می شود چه راهکارهایی به این افراد کمک میکند؟پیشنهادات مختلف پزشکی در این باره چگونه است؟
سردرد گرفتم! سرم درد میکند. سردرد دارم…محال است برای فردی تکرار این جمله‌ها اتفاق نیفتاده باشد. درواقع سردرد معمول‌ترین دردی است که بشر را درگیر میکند. شاید سردردها اعتراضی به ناراحتی جسمی باشد، شاید به دنبال تنش ایجاد شود. اما انسان یاد گرفته، به محض احساس کوچکترین دردی در ناحیه سر فورا قرص مسکن را ازکیف خود درآورد و حتی به بقیه تعارف کند. اما کلید تشخیص سردردها چیست؟ چه میزان مسکن نیاز است؟ خوددرمانی در مورد سردردها ضرری ندارد؟
ایران جزو کشورهای پرسردرد است
منصوره تقا،متخصص مغز و اعصاب و فلوشیپ سردرد، در مورد سردردهای میگرنی می‌گوید: « به طور کلی سردرد شایع‌ترین شکایتی است که مراجعین زیادی دربین پزشکان عمومی و متخصصان مغز و اعصاب و روانپزشکان دارد. از شایع ترین سردردها، یکی سردرد تنشی است که 40 تا 90 درصد افراد را شامل می‌شود که حداقل یکبار در عمر افراد سردرد تنشی را تجربه می‌کنند، این سردرد به دنبال افسردگی، اضطراب، کم خوابی و بدخوابی می‌آید. سردرد دیگری که شایع است، سردرد میگرن بوده که طبق یک آمار جهانی، 5 تا 6 درصد در مردان و 11 تا 18 درصد زنان به آن مبتلا می‌شوند. به طورمیانگین 11 تا 12 درصد مردم به سردرد میگرنی دچار هستند که در بعضی کشورها این میانگین به حدود 14 درصد هم می‌رسد . ایران جزو کشورهایی است که حد بالای ابتلا به سردرد را دارد. میگرن خود به خود بیماری نیست، اما چنانچه دفعات آن افزایش یابد، مزمن شده و می‌تواند، ناتوان‌کننده باشد. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت در حال حاضر سردرد که شایع‌ترین آن سردرد میگرنی است، سومین عامل ناتوان‌کننده‌ای است که فرد را از زندگی معمول دور میکند. این موضوع در کشورهای پیشرفته بسیار حائز اهمیت بوده، اما در کشورهای درحال توسعه کماکان مورد غفلت واقع شده است.» وی ادامه می‌دهد: «اغلب بیماری‌ها همراه با سردرد هستند، اما به طور کلی سردرد به دو نوع تقسیم می‌شود: نوع اولیه که علل و مشکلات زمینه‌ای برای ایجاد آن وجود ندارد و نوع ثانویه که برای ایجاد آن علل زمینه‌ای همچون مشکل در فضای جمجمه به دلیل لخته یا تومور در مغز و مشکلات عمومی بدن مثل عفونت وجود دارد. در سردردهای ثانویه سردرد از یک بیماری زمینه‌ای مثل بیماری‌های کلیوی، ریوی و قلبی ایجاد می شود که در آن اکسیژن و خون‌رسانی به مغز دچار مشکل می‌شود و همچنین نارسایی در هر عضو بدن ناشی می‌شود. علاوه بر موارد ذکر شده داروهای ناباروری می‌تواند موجب سردرد و مشکلات بینایی شود.»
سیگار سردرد میگرنی را تشدید میکند!
وی درخصوص باور غلط مبنی بر اینکه مصرف سیگار به مثابه کاهش و التیام درد و فشار روانی است، می‌گوید: «سیگار برای کاهش هیچ دردی توصیه نمی‌شود. سیگار مضرات زیادی داشته و چنانچه ذره‌ای بسیار کوچک هم خاصیت مسکن و کاهش درد را داشته باشد، به دلیل مضرات آن به هیچ وجه مفید نخواهد بود. یکی از عوامل سردردهای تنشی اضطراب، حالت‌های بیقراری و عصبی بودن است، لذا افرادی که دچار چنین سردردهایی هستند، اظهار دارند که سیگار آنها را آرام میکند، در حقیقت سیگار کشیدن برای کاهش تنش‌های درونی راه غلطی است و عوارض آن بر سایر قسمت‌های بدن نمودار می‌شود. درمان حقیقی سردرد تحقیق و پیگیری زمینه سردرد و ریشه یابی و درمان اساسی آن است. لذا سیگار برای سردرد مفید نیست و در برخی سردردها مانند سردرد میگرنی و خوشه‌ای باعث تشدید آن خواهد شد.» وی می‌گوید: «بیش از 90 درصد موارد سردرد خوش‌خیم هستند و 10 درصد دیگر علل زمینه‌ای دارند که به سختی قابل درمان هستند. از علل بروز سردرد می‌توان مصرف مسکن زیاد و استفاده از داروهای هورمون‌های زنانه را نام برد که اگر فردی دچار سردرد خوش خیم شود و مسکن زیاد مصرف کند سردرد او بدخیم و جدی می‌شود. وی در خصوص آمار افراد مبتلا در کشور به سردرد می‌گوید: «سردرد در کل کشور حدود20 میلیون از افراد را دچار کرده است که برای پیشگیری از سردرد روش‌های ساده‌ای وجود دارد که از جمله آن می‌توان به مصرف صبحانه در صبح ، حذف نکردن هیچ وعده غذایی در روز، مصرف مایعات کافی در طول روز و به موقع غذا خوردن اشاره کرد. معده خالی و گرسنگی طولانی‌مدت سردردها را ایجاد میکند. همچنین در افرادی که مطالعه زیاد می‌کنند، مثل دانشجوها و دانش‌آموزان، درست نشستن و ایستادن می‌توان نام برد. خواب شبانه منظم یکی دیگر از عوامل موثر برای پیشگیری از سر درد است. به گونه‌ای که بعضی افراد که در طول هفته بسیار فعال هستند و می‌خواهند درآخر هفته با خواب بیشتر کمبود خواب خود را جبران کنند، اما این موجب سردرد بیشتر آنها خواهد شد.» دکتر تقا در خصوص مواد غذایی محرک در بیماری سردرد می‌گوید: «مصرف مواد غذایی محرک همچون سرکه، ترشی، سیر، پیاز خام، کاکائو، قهوه، ادویه جات، غذاهای چرب، غذاهای حاوی مواد افزودنی، کنسروی، نوشابه وسس‌ها از عوامل مستعد کننده سردرد بوده و در افرادی که زمینه سردرد میگرنی دارند، سردردها را ایجاد میکند. نکته حائز اهمیت این است که نظم غذا از همه مهمتر بوده و بهترین روش برای درمان سردرد این است که علت و زمان آن را بنویسیم.» وی بر مصرف روزانه آب به مقدار مناسب تاکید کرده و ادامه می‌دهد: «مصرف میزان کافی در طول روز می‌تواند به عنوان درمان ساده پیشگیری‌کننده باشد. به افرادی که مبتلا به سردردهای میگرنی هستند، توصیه می‌شود، حتما روزانه هشت لیوان آب خصوصا در هوای گرم را مصرف کنند. در افرادی که فشارخون دارند، کم‌آبی بدن موجب تشدید فشارخون و ایجاد سردرد می شود.» تقا در خصوص معضل استفاده از موبایل و تبلت و سردردهای ناشی از آن می‌گوید: «در سال‌های اخیر، با استفاده بی‌رویه از موبایل و وسایل اینچنینی مواجه بوده‌ایم. این معضل در بین نوجوانان و افرادی که به آن اعتیاد پیدا کرده‌اند، شایع است. لذا از موبایل باید در مواقع ضروری استفاد شود، حالتی که سر خم می‌شود، به گردن فشار آورده و سردرد ایجاد می‌شود. حتی اگر سر خم نشود، بازهم استفاده بی‌رویه از موبایل موجب ایجاد یا تشدید سردرد می‌شود.»
سردردها کلیدهای تشخیصی دارند
مجید غفارپور، متخصص مغز و اعصاب و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با سپید می‌گوید: «سردردها به سه گروه عمده تقسیم می‌شود: دسته اول سردردهای اولیه بوده که به صورت سردردهای میگرنی و خوشه ای و نورالژی‌های مختلف خود را نشان می‌دهد. دسته دوم سردردهایی است که با علت خارج از جمجمه ایجاد می‌شود. مثلا بیماری که هیپوتیرویید، فشارخون یا فئوکروموسیتوما دارد یا فردی که اشکال در مفصل فک دارد، یا به آرتروماتویید مبتلا است، یا سکته مغزی کرده باشد و…این گروه از سردردها که به دلیل بیماری های سیستمیک و بیماری های متابولیک مختلف است، تحت عنوان سردردهای ثانویه است. دسته سوم هم سردردهایی است که به دنبال تحریک رشته‌های عصبی خاص در مغز ایجاد می‌شود که نورالژی‌ها را تشکیل می‌دهد. سردردی وجود دارد، تحت عنوان کاردیاسفالژیا که به دلیل ایسکمی قلبی بیمار دچار سردرد می‌شود. در مورد تشخیص سردردها کلیدهای تشخیصی وجود دارد که پزشک با توجه به آنها حدس می‌زند سردرد از کدام نوع است. شدت، سرعت و زمان سردرد و جنسیت بیمار، سابقه خانوادگی و بسیاری موارد دیگر پزشک را در رسیدن به جواب قطعی کمک میکند.» وی ادامه می‌دهد: «نوع بروز سردرد در افراد متفاوت است. اما شایع ترین سردردها ابتدا سردردهای ناشی از اضطراب، استرس و فشارهای عصبی است که شیوع آن معمولا میان زنان و مردان یکسان است. در مورد سردردهای میگرنی هم، در ایران آمار دقیقی از مبتلایان به آن وجود ندارد.»
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید: « افراد مبتلا به میگرن از خوردن آجیل، شکلات و استفاده از عطرهای تند خودداری کنند، زیرا این عوامل سردرد را تشدید میکند. معمولا میگرن‌های معمولی عوارضی ندارند، اما یک نوع میگرن است که موجب اختلال در بینایی و فلج بخشی از بدن می شود. یک نوع سردرد دیگر نیز وجود دارد که ناشی از خونریزی داخلی جمجمه است که ممکن است منجر به فوت فرد شود، همچنین بروز تومورهای مغزی موجب سردرد می‌شود. بروز سردرد عوامل مختلفی دارد، آلودگی‌های هوا و صوت، ترافیک، خستگی و هوای گرم در شهرهای بزرگ از علل بروز سردرد است.» وی می‌گوید: « اگر سردرد به علت خستگی یا شرایط معمول باشد و مدام تکرار نشود، مصرف مسکن‌ها مانعی ندارد، اما اگر مرتب تکرار شود، باید مورد درمان قرار گیرد. اگر دندان‌های قسمت خلفی فک پوسیده و دردناک باشند، می‌تواند اشکالاتی ایجاد کند که سردرد مخصوص به فک را ایجاد میکند یا اگر دندانی عفونت کرده و منتشر شده باشد، نیز می‌تواند موجب بروز سردرد شود.»
تنفس، خواب و سردرد
علیرضا پاک‌نژاد، متخصص مغز و اعصاب در گفت‌وگو با سپید، درخصوص ارتباط خواب با ایجاد سردردها می‌گوید: «مسائل مربوط به خواب از آن دسته مواردی است که کمتر به آن توجه می‌شود. شاید به این دلیل که بیمار در زمان خواب متوجه خود نبوده و هوشیار نیست. گاهی از بعضی علائم بیمار در حالت بیداری کمک می گیریم تا ببینیم مشکلاتی در خواب فرد ایجاد می‌شود یا نه.» وی ادامه می‌دهد: «یکی از شایع‌ترین مسائلی که در خواب اتفاق می‌افتد، وقفه تنفسی است. حملات وقفه تنفس به صورت ایست یا وقفه تنفسی بعداز خواب ایجاد می‌شود که ممکن است تنفس برگردد و دوباره به ریتم خود ادامه دهد. معمولا این حالت در افراد چاق که ممکن است مشکل لوزه سوم یا هرگونه ناهنجاری در سیستم حنجره یا راه‌های تنفسی داشته باشند، اتفاق می‌افتد. چراکه در حین خواب تنفس با شکم است. در چاقی بیش از حد توانایی تنفسی بیمار صرف وزن شکم شده و عملکرد تنفس به صورت دوره و هر چند دقیقه یک بار دچار وقفه شده و بالطبع در اثر آن اکسیژن به مغز کم رسیده و بعداز حرکت جبرانی تنفس عمیق اتفاق می‌افتد. شکایت اینگونه بیماران بعداز بیدار شدن، از سردردهای مزمن است. علت آن نرسیدن اکسیژن به مقدار کافی برای چرخه خون مغزی و افزایش گاز دی‌اکسیدکربن است. لذا این مشکل باید در افرادی که از سردرد صبحگاهی شکایت می کنند، بررسی شود. افرادی که خروپف می‌کنند، مستعد اینگونه سردردها هستند، البته خوابیدن به صورت طاقباز باعث می شود تنفس سخت تر انجام شود.
میگرن در زنان سه برابر مردان است
تا قبل از سن بلوغ شیوع میگرن در زنان و مردان برابر است. حتی گاهی در پسرها بیشتر است. اما بعد از سن بلوغ به دلیل افزایش هورمون‌های زنانه شیوع میگرن در زنان ۳ برابر مردان می‌شود. سردرد در زنان وابسته به هورمون‌های زنانه بوده و چنانچه عادت ماهیانه منظم داشته باشند، کمتر اتفاق می‌افتد. یک نوع از سردردها، میگرن وابسته به قاعدگی است که دو فرم دارد. فرم اول نوع خالص است که دوسه روز اول شروع خونریزی ایجاد می‌شود. فرم ناخالص علاوه براینکه در پنج روز اول تشدید می‌شود، در سایر روزهای ماه هم ایجاد می‌شود که برحسب میزان وشدت بررسی شده و درمان می‌شود. البته گاهی از درمان‌های هورمونی در درمان آنها استفاده می‌شود. اگر میگرن بدون علائم عصبی که قبل از شروع میگرن در برخی افراد وجود دارد باشد، در دوران بارداری حدود ۶۰ الی ۷۰ درصد بهبود پیدا کرده یا حداقل میگرن آنها کاهش پیدا میکند. اما اگر زنی در دوران بارداری برای اولین بار دچار حمله میگرن با علائم عصبی شود، یا هرنوع سردرد میگرنی که علائم هشدار سردرد را داشته باشد، یا علائم خطر که همراه با سردرد است ایجاد شود، (علائم خطر در بارداری و غیربارداری فرقی ندارد) باید بررسی شود، زیرا ممکن است خطرناک باشد. علائم خطر شامل عصبی شدن، دوبینی، تهوع و استفراغ شدید و از خواب پریدن به دلیل شدت سردرد و…است. اینگونه سردردها باید جدی گرفته شود. زیرا امکان دارد، ناشی از ترومبوز وریدهای عمقی سر باشد، یا افزایش فشار داخل مغز باشد. حتی احتمال دارد، شخص بیماری آنوریسم مغزی داشته باشد، زیرا بسیاری مواقع این آنوریسم‌ها در دوران بارداری دچار خونریزی می‌شوند که بازهم مسبب سردرد شدید و ناگهانی است. یکی از راه‌های درمان سردردهای میگرنی اصلاح سبک زندگی است که همین موضوع در دوران بارداری بیشتر اهمیت دارد، زیرا در دوران بارداری نمی‌توان به راحتی از قرص‌ها و داروهای مسکن استفاده کرد. درنتیجه تغییر روش زندگی و اصلاح سبک تغذیه نمود پیدا میکند. با درمان‌های غیردارویی مانند، پیروی از رژیم غذایی سالم، داشتن خواب مناسب، پرهیز از استرس، مصرف آب کافی، خوردن غذاهایی با حجم کم اما مداوم و … موجب بهبود علائم شود، در غیر این صورت باید تحت نظر پزشک متخصص دارو مصرف کند. برخی غذاها مانند سوسیس، کالباس و نوشابه گازدار که مواد نگهدارنده زیادی دارند، سردردها را تشدید میکند.
سردردهای رعدآسا و ناگهانی
سردردهای رعدآسا به سردردهایی اطلاق می‌شود که به طور ناگهانی پدید می‌آیند و بسیار شدید بوده و در عرض یک دقیقه به بیشترین میزان شدت خود می‌رسد، به صورتی که بیمار می‌گوید، این بدترین نوع سردرد بود که تجربه کردم. این حالت حسی شبیه انفجار در سر یا سکته را ایجاد میکند. توجه به این سردردها مهم است، به دلیل اینکه علل ثانویه این سردردها با میزان بالایی از مرگ و میر همراه است. ممکن است، عوامل خطرناکی مانند خونریزی مغزی، ترومیوز سینوس وریدی یا انسداد سینوس‌های وریدی به وسیله لخته خون موجب بروز این نوع از سردرد شود. این نوع سردردها شدید است و ممکن است بیمار دچار ضعف شدید، فلج، کاهش سطح هوشیاری حتی کما و گاهی موجب مرگ بیمار نیز شود.
دو تشخیص افتراقی مهم آن، یکی SAH است که درواقع یک خونریزی ناشی از بدشکلی عروقی (آنوریزم) در داخل مغز است.
وقتی این آنوریزم یا بدشکلی عروقی پاره می‌شود، خون در فضای مغز پخش شده و فشار مغز بالا می‌رود و لحظه ورود خون در فضای مغز باعث ایجاد سردرد شدید می‌شود. همراه با این سردرد ممکن است، هوشیاری بیمار کم شده، تغییرات بینایی پیدا کرده، یک سمت بدنش ضعیف شده و ممکن است، تشنج کند. در این صورت احتمال اینکه تشخیص SAH (خونریزی داخل مغز که در فضای بین پرده‌های مننژ خون وارد می‌شود) داده شود، زیاد است. نکته ای که حائز اهمیت است، اینکه بیمار باید به سرعت به پزشک مراجعه کند. چراکه قرص مسکن و استراحت در منزل درمان آن نیست. اگر درمغز خونریزی رخ داده باشد، با نادیده گرفتن پیش‌آگهی، مرگ اتفاق می‌افتد. مراجعه سریع‌تر اقدامات درمانی مناسب و موثرتری را به همراه دارد. در زنان و مردان جوان که سابقه چنین مواردی در خانواده داشته‌اند، سردردهای شدید جدی گرفته شود. حداقل 25 درصد مواردی که با شکایت سردرد انفجاری مراجعه می‌کنند، تشخیص SAH دارند. این نوع سردرد باید جدی گرفته شود. وقتی سردرد رخ می‌دهد، یعنی خونریزی اتفاق افتاده، بنابراین فشارمغز بالارفته و چون جمجمه فضای محدودی دارد، جای کافی برای خون ندارد و باعث می‌شود، مغز به سمت پایین حرکت کند و به دنبال آن مرگ مغزی رخ می‌دهد. چنانچه بیمار با مشاهده آثار سردرد سریع‌تر مراجعه کند، شانس دریافت درمان بالا می‌رود. چراکه قدم اول سی‌تی‌اسکن است که با دیدن خون، مغز بیمار باز شده و خون خارج می‌شود. یا با روش آنژیوگرافی از طریق شریان‌ها پارگی بسته می‌شود که با این اقدام خونریزی از بین رفته و شانس بازگشت بیمار بالا می‌رود.
