دکتر ابراهیم پیشیاره، متخصص علوم اعصاب شناختی، دیدگاه جالب دیگری را نیز درباره زمینه‌های غیرژنتیک در بروز اختلال نقص توجه یا بیش‌فعالی مطرح می‌کند: امروزه در بیشتر منابع معتبر علمی مواردی نظیر تغذیه، عوامل روان‌شناختی و رفتاری را نیز به عنوان علل زمینه‌ای در بروز بیش‌فعالی مطرح می‌کنند ولی به نظر می‌رسد باید عوامل فرهنگی و ارزش‌های اجتماعی و حتی شرایط اقتصادی خانواده و جامعه را نیز به عنوان یک عامل زمینه‌ای با پتانسیل قوی در نظر گرفت.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: اختلال نقص توجه به همراه بیش‌فعالی نیز نظیر دیگر اختلالات رفتاری متاثر از عوامل ژنتیک و زمینه‌ای است. متاسفانه با توجه به بار و شدت عامل ژنتیک که در بروز و شکل‌گیری این اختلال بسیار تعیین‌کننده است، در بسیاری از موارد، وجود یکی از والدین یا نزدیکان درجه اول مبتلا به این اختلال سبب می‌شود تا رفتارهای کودک با اختلال نقص توجه همراه با بیش‌فعالی موجه جلوه کند و طبیعی به نظر بیاید. نتیجه آن که سن احساس نیاز به تشخیص این نوع اختلال رفتاری و استفاده از خدمات روانپزشکی، روان‌شناسی، کاردرمانی و رفتاردرمانی برای کنترل و درمان آن نباید به تعویق بیفتد.
کودکان پرحرفی که آرام و قرار ندارند!
گرچه متخصصان رفتار درمانگر همواره تاکید می‌کنند که شیطنت همیشه و لزوما به معنای بیش‌فعالی نیست ولی شکی وجود ندارد که تحرک زیاد و نامتناسب با محیط، پرحرفی، نداشتن صبر و تحمل برای رسیدن به خواسته‌ها، انجام فعالیت‌های تخریبی و خرابکاری، پرخاشگری، بد‌خوابی و… ازجمله مهم‌ترین علائم بیش‌فعالی محسوب می‌شود، اما در کنار این علامت‌ها باید به علائم هشداردهنده دیگری هم توجه داشت.
دکتر فراهانی در این باره به جام‌جم می‌گوید: کودکان بیش‌فعال معمولا خواب ناآرامی دارند و همان تحرک شدید و شیطنت‌های زمان بیداری را در خواب هم تکرار می‌کنند. از طرفی فرستادن این کودکان به تخت خواب کار راحتی نیست چون تقریبا در هر شرایطی خستگی برایشان معنا ندارد و از خوابیدن متنفرند چراکه مانع فعالیت‌های فیزیکی و مخربانه آنها می‌شود. همچنین این بچه‌ها معمولا آرام و قرار ندارند، دائم در حال حرکتند، از دیوار راست بالا می‌روند، دچار عدم تمرکزند، حواس‌پرت هستند و در بیشتر مواقع دچار افت تحصیلی می‌شوند (طوری که معلمان متوجه اختلال بیش‌فعالی در آنها می‌شوند)، وسط حرف دیگران می‌پرند، قابل کنترل نیستند و بعضا کارهای خطرناکی می‌کنند و به همین دلیل ممکن است به خودشان یا دیگران آسیب برسانند.
البته دکتر پیشیاره می‌افزاید: در بسیاری از موارد، مادران حین دوره بارداری یا پس از دریافت تشخیص وجود اختلال بیش‌فعالی در فرزندشان به این موضوع اشاره می‌کنند که از همان دوران بارداری احساس می‌کرده‌اند که حرکات و جنبش‌های کودک غیرعادی و فراتر از حد طبیعی بوده است و این گونه نتیجه‌گیری می‌کنند که پس ابتلا به این اختلال، وراثتی بوده است. در حالی که این نتیجه‌گیری یکسویه است و نمی‌توان آن را به طور کامل درست قلمداد کرد.
بروز نشانه‌ها از سه سالگی به بعد
توجه داشته باشید رشد و تکامل سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) تا پایان سه سالگی ادامه می‌یابد و حتی در بخش‌هایی از مغز این رشد تا سنین بلوغ (سیزده تا پانزده سالگی) نیز ادامه می‌یابد. بنابراین در این سنین باید به علائم زودرس و هشداردهنده بیش‌فعالی یا هر نوع اختلال رفتاری دیگر توجه کرد ولی هیچ گاه آنها را به عنوان علائم تعیین‌کننده تشخیص قطعی نباید در نظر گرفت.
دکتر پیشیاره در این باره بیشتر توضیح می‌دهد: علائمی نظیر بیقراری‌های زیاد حرکتی، تغییر مداوم اسباب‌بازی‌ها در کمتر از یک دقیقه، عدم توانمندی در انجام حرکات ریتمیک و هماهنگ طولانی مدت (بیش از سه تا پنج دقیقه)، وجود اشتهای هیجانی به پرخوری افراطی، وجود بیش حسی لمسی ناهنجار به نوازش نواحی‌ای نظیر پیشانی، پشت کمر و بالای لگن، حساسیت زیاد بویایی و پرهیز از خوردن غذاهای آب‌پز، خواب‌های منقطع و بریده بریده و عدم توانایی بهره‌مندی از خواب عمیق، از نشانه‌های اختصاصی‌تر بیش‌فعالی محسوب می‌شود.
درمان فقط با دارو و رفتاردرمانی
به گفته دکتر فراهانی، یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که امروزه ما با آن مواجه‌ایم توصیه‌های غیرعلمی و نادرستی است که از سوی افراد ناآگاه برای درمان بیش‌فعالی ارائه می‌شود که نه‌تنها موثر نیست بلکه با تاخیر در تشخیص و درمان بموقع کودک، می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد و وضعیت را از آنچه هست، بدتر کند.
این روانپزشک تاکید می‌کند: به طور کلی درمان بیش‌فعالی کودک با توجه به سن او زمان‌بر است و هر چه زودتر تشخیص داده شود، بیشتر قابل کنترل خواهد بود. از طرفی والدین باید بدانند بیش‌فعالی یک بیماری است و با بالا رفتن سن کودک به خودی خود درمان نخواهد شد (شاید علائم کمتری دیده شود یا متفاوت باشد) بلکه باید توسط متخصص و با دارو و رفتاردرمانی برطرف شود. پس اگر فکر می‌کنید پرتحرکی، مشکلات خواب و شیطنت و بازیگوشی بیش از حد کودک‌تان می‌تواند به دلیل بیش‌فعالی باشد حتما از یک روانپزشک کودک و نوجوان کمک بگیرید.
دکتر پیشیاره معتقد است: درمان باید بلافاصله پس از تشخیص آغاز شود. به طور معمول، اختلال نقص توجه به همراه بیش‌فعالی از سنین پیش دبستانی قابل تشخیص است.
این متخصص تاکید می‌کند: توجه داشته باشید که بازگشت به یک زندگی عادی و سالم، تقویت کانون پر مهر و محبت خانوادگی و گذران وقت در جمع گرم خانواده می‌تواند از عوامل بنیادی پیشگیری‌کننده یا کاهنده شدت علائم بیش‌فعالی محسوب شود. استفاده ازروش‌هایی نظیر حرکات ادراکی ـ حرکتی در کاردرمانی کودکان، روش یکپارچگی حسی در کاردرمانی کودکان، بازی درمانی، رفتاردرمانی کنترلی از دیدگاه روان‌شناسی و توانبخشی شناختی نیز می‌تواند بسیار مفید و مثمرثمر واقع شود.
