اکثر آدم ها با بچه های لجباز دست و پنجه نرم میکنند و حتی بعضی از این افراد از دست کودکشان میخواهند سر به بیابان بگذارند؛ این پدر و مادر ها، هم از روش تخریب وارد شدند هم از روش تشویق؛ خب صد البته که به هیچ وجه روش تخریب صحیح نبوده و همیشه برای این کودکان روش تشویق پیشنهاد میشود ولی چه تشویقی؟ چه چیز کودکمان را تشویق کنیم؟ کدام رفتار کودک ما قابل تحسین است و او بعد از آن کمی با ما راه می آید؟ در ادامه با ما همراه باشید تا پاسخ این سوالات را بگیرید.
تکیه کلام کودک در این سن اغلب نه، خودم، من و از این قبیل لغات است. لجبازی‌ای که در حدود سنین سه تا شش سالگی بروز می‌کند از ویژگی‌های رشدی بچه‌ها محسوب شده و اختلال نیست. این ویژگی رشدی همزمان با شکل‌گیری من در کودک به وجود می‌آید و به مرور زمان در سنین بعدی کمرنگ‌تر خواهد شد. کودک در این سنین شروع به کشف خود و محیط پیرامون می‌کند. توجه کودک در این مرحله فقط به خودش است و به دلیل ظرفیت شناختی محدود قادر نیست خودش را جای دیگران بگذارد. در واقع لجبازی برچسبی است که دیگران به کودک می‌زنند و ناشی از عدم تحول شناختی اوست. آنچه ما تحت عنوان لجبازی کودکان می‌شناسیم عبارت است از نافرمانی کودک از دستورات پدر و مادر، سرپیچی از درخواست‌هایی که حتی ممکن است مورد علاقه کودک باشد، آسیب رساندن به خود، گریه کردن، فریاد کشیدن، ناسزا گفتن، خودداری از غذا خوردن و شکستن وسایل، بی نظمی و… کودکان در این سنین سرسختانه نسبت به آنچه میخواهند اصرار میکنند اما والدین باید بدانند که اگرچه کودکشان سرسختی می‌کند و موجب ناراحتی آن‌ها میشود اما او آماده تغییر عقیده نیست.
لجبازی که در حدود سنین سه تا شش سالگی بروز می‌کند از ویژگی‌های رشدی بچه‌ها محسوب شده و اختلال نیست. توجه کودک در این مرحله فقط به خودش است و به دلیل ظرفیت شناختی محدود قادر نیست خودش را جای دیگران بگذارد.
عوامل زیادی در تداوم و تشدید لجبازی کودکان نقش دارند که عمدتاً مربوط به خانواده هستند.
استبداد والدین
وقتی کودکان درخواستی دارند و یا والدین آن‌ها را مجبور به انجام عملی برخلاف میلشان میکنند لجباز می‌شوند. گاهی توجه زیاد والدین به رفتارهای نامناسب کودکان سبب میشود که رفتارهای نادرست آنان تقویت شود، طوری که کودکان به دلیل آوردن، جرو بحث کردن، نق زدن، مجادله کردن و درخواست‌های مکرر متوسل می‌شوند. گاهی نیز علت لجبازی کودکان آن است که والدین در برابر لجبازی‌های آن‌ها رفتار ثابتی ندارند. مثلاً یک‌روز هیچ عکس‌العملی در برابر لجبازی نشان نمی‌دهند و روز دیگر از آن‌ها میخواهند مطابق با خواسته آن‌ها رفتار کنند. اگر همیشه با کودکان رفتار ثابتی داشته باشیم کمتر لجبازی میکنند. بی‌توجهی به کودک
بی‌توجهی والدین به کودک و حیات او، خود سبب آن میشود که آنان تدریجاً بهانه‌گیر و لجباز شوند.
چنانچه کودکی مورد بی‌توجهی قرار گیرد سعی می‌کند از طریق منفی‌کاری و لجبازی توجه دیگران را به خود جلب کند. مثلا جلوی تلویزیون می‌ایستد، هنگام صحبت کردن دیگران داد‌و‌بیداد می‌کند و موقع غذا خوردن از سر سفره بلند میشود. والدین هنگام مشاهده چنین رفتارهایی با بحث‌های طولانی، خواهش و یا حتی تنبیه به رفتار منفی کودک توجه میکنند و به این ترتیب به تدریج کودک می‌آموزد که برای کسب توجه دست به این رفتارها بزند.
کودک نیاز به توجه دارد، از طریق صحبت کردن، بازی، پاسخ به سوالات او و ابراز علاقه به کودکان خود توجه کنیم.
محرومیت‌ها
محرومیت ها خود پدید آورنده بهانه‌گیری‌ها و لجبازی‌هاست. محرومیت از نوازش و مهر مادری که گاهی ممکن است حالتی چون خرابکاری و دشمنی را به همراه آورد.
نیازهای شدید
گاهی نیازهای شدید برای کودک بهانه‌گیـری و لجبازی به‌وجود می‌آورد. مثل کودکی که در اثــر خستگی شدید نیاز به استراحت دارد و یا به علت تحمل دردهای شدید نیاز به آرامش دارد. در چنین صورتی کودک بهانه‌گیری می‌کند.
بد‌آموزی‌ها
کودکان در مواردی می‌آموزند که مسائل و مشکلات خود را از راه زور و جبر حل کنند. جنبه‌های اکتسابی در کودکان سبب پدید آمدن حالات روحی خاصی است که کودکان را به انجام رفتارهای آنچنانی وا می‌دارد.
بی‌صبری‌ها
گاهی لجبازی‌های کودکان ناشی از بی‌صبری‌های کودکان است. کودک صبر و تحمل لازم چون دیگران را ندارد تا به هدف یا برنامه‌ای دست یابد. مثلاً کودکی که به غذا نیاز دارد و مادر او عجله‌ای برای درست کردن غذا از خود نشان نمی‌دهد و کودک نمی‌تواند صبر کند بنابراین جیغ و داد راه می‌اندازد.
فشار بر خود
در بعضی از مواقع کودکان به خود فشار میآورند که بچه خوبی باشند. دستورات والدین را خوب رعایت کنند، این فشارها موجب خستگی، ملالت و احساس ناراحتی و سرانجام لجبازی را فراهم میآورند.
بیماری‌های مداوم
کودکانی که مرتب بیمار هستند، احتیاج به نوازش بیشتری دارند، کثرت دفعات بیماری سبب میشود طفل همیشه خود را با آه و ناله همدم نماید و این امر به صورت عادتی درآید و طبیعی است این کودکان حتی موقعی که بیمار نیستند با گریه از پدر و مادر چیزی را طلب کنند.
تولدی جدید
گاهی لجبازی کودکان از زمانی آغاز میشود که طفل جدیدی در خانه به دنیا می‌آید و بخش مهمی از توجه و حمایت والدین را به خود اختصاص دهد. کودک زبان آن را ندارد که از رفتار رو به تبعیض والدین سخن بگوید و عقده‌های درونی خود را از طریق لجبازی و سرکشی نشان میدهد. این نشان دهنده حسادت می‌باشد که خود عامل مهمی برای لجبازی کودکان است.
عوامل دیگری مثل ناکامی، احساس سرکوبی شدید، پروا نداشتن کودک از والدین به علت جرأت بسیاری که آن ها به او داده‌اند، عدم ارضای خواسته‌های مشروع کودک و میل به سلطه‌گری از دیگر عوامل است.
شیوه‌های برخورد برای رفع لجبازی کودکان
کودک را به دلیل رفتار خوب، تشویق کنید. دادن پاداش و امتیاز به هنگام ارائه رفتار مناسب، لجبازی در کودکان را کاهش میدهد. اگر کودکی کاری را تا به حال انجام نمی‌داد اما حالا یک بار حتی از روی اکراه انجام میدهد او را خیلی تشویق کنید زیرا این نشانه یک پیشرفت واقعی است. به جای مأیوس شدن از دست نیافتن به انتظارات زیاد خود، از پیشرفت‌های کوچک و تدریجی کودکتان خوشحال باشید. شما و همسرتان باید در مورد مشکلتان صحبت کنید و هر دو تصمیم به اصلاح اخلاق فرزندتان بگیرید. اگر حرفی می‌زنید هر دو با هم توافق داشته باشید، طبق تجربه، والدین خیلی زود خسته می‌شوند و بچه‌ها این را می‌دانند. اگر والدین مقاوم نباشند بچه‌ها به خواسته‌های آن‌ها احترام نمی‌گذارند و خود را موظف به انجام وظایف محوله نمی‌دانند.
رشوه ندادن و حذف پاداش کودک لجباز
اگر کودک برای رسیدن به مطلوب خود چه درست و چه نادرست شروع به گریه کردن و یا داد کشیدن بکند و از این راه بخواهد به خواسته خود برسد و والدینی که به اصطلاح حوصله ندارند با دادن امتیاز (رشوه) به کودک، او را ساکت میکنند، باعث پرورش لجبازی در او می‌شوند. پس باید پدر به خصوص مادر از دادن هرگونه رشوه و پاداش به کودک خودداری کند. البتّه تشویق برای کارهای خوب و مثبت کودک با رشوه دادن فرق دارد. تشویق باعث رشد اعمال نیک و حرکت به سوی ترقِّی میشود اما باید توجه داشت که تشویق و پاداش، باید به اندازه و درخور کار او باشد.
رفتار عمومی فرزندتان را با دید مثبت نگاه کنید
برخی رفتارهای او از دید شما آزاردهنده است. پس از همه رفتارهای او ناراضی نباشید. وقتی روی یک خصوصیت ناپسند او کار می‌کنید و در حال اصلاح آن هستید به او اطمینان دهید که دوستش دارید. هرگز تحسین را در مورد کودکان، کم ارزش تلقی نکنید. کودک در هر مرحله سنی که باشد تمایل شدیدی دارد که والدینش او را بپسندند. تربیت در نظر بعضی از والدین فقط تنبیه است ولی واژه تربیت درواقع به معنای تعلیم و پرورش، شامل مجموعه‌ای از روش‌های مثبت و منفی است. تربیت صحیح آن است که وقتی فرزند شما نیم نگاهی به شما می‌اندازد تا مطمئن شود عملی که انجام داده درست است یا غلط، به او توجه کنید یا وقتی در حال تلفن زدن کودکتان می‌خواهد مکالمه شما را قطع کند و با شما صحبت کند. تربیت صحیح آن است که به او توجه نکنید اما اگر دیدید که تصمیم گرفت منتظر تمام شدن مکالمه شما شود، بهتر است به او توجه کنید و نگاهی مهربان به او بیندازید.
تربیت صحیح آن است که وقتی فرزند شما نیم‌نگاهی به شما می‌اندازد تا مطمئن شود عملی که انجام داده درست است یا غلط، به او توجه کنید.
وقتی کودکی روی موضوع خاصی پافشاری دارد به او بگویید که قصد لجبازی دارد و شما به آن اهمیت نمی‌دهید. از آن دسته والدینی نباشیم که وقتی از کودکمان عمل خوبی سر زد آن را به سادگی و بدیهی تلقی کنیم و هیچ واکنشی نشان ندهیم ولی برعکس هر وقت عمل بدی از او سر زد تمام اشتباهاتش را به رخ او بکشیم. انتقاد همراه با تشویق نتایج بهتری به بار می‌آورد. کودک می‌خواهد که شما به او توجه کنید. اگر دیدگاه شما منفی باشد او از راه‌های منفی به هدفش می‌رسد اما اگر شما روی نکات مثبت تمرکز کنید در مقابل، رفتارهای خوب بیشتری دریافت خواهید کرد زیرا در این حالت کودک با رفتارهای مثبت سعی در جلب توجه شما خواهد داشت.
همچنان که وقتی از او انتقاد می‌کنید شخصیت او را زیر سؤال نبرید. به جای این‌که به او بگوییم خیلی بچه بدی هستی می‌توان گفت: «من از طرز حرف زدن تو خوشم نمی‌آید.»
تحسین؛ مؤثرترین راه برای آموزش رفتار خوب
این روش تربیتی باید به طور مداوم استفاده شود تا رضایت شما را از رفتارهای جدید فرزندتان نشان دهد. خیلی خوب است یادداشتی از کارهای روزانه کودک تهیه کنید و در انتهای روز این یادداشت را به او نشان دهید. این کار روش خوبی برای صحبت کردن در مورد وقایع هر روز است و با این کار هر دوی شما احساس خوبی خواهید داشت. هر چند وقت یک بار مخصوصاً در روزهایی که یادداشت پر از کارهای خوب میشود او را تشویق کنید یا هر‌چه که دوست دارد برایش تهیه کنید و عنوان کنید که این جایزه کارهای خوب است. اگر دیدید تعریف های شما را نادیده می‌گیرد ولی بعداً در رفتار خود آن را تکرار می‌کند دریابید که ستایش مؤثر بوده است. همیشه از یک شیوه برای انتقاد استفاده نکنید مثلاً یک بار یادداشتی را در کیفش بگذارید و از یک رفتار بدش شکایت کنید.
شکل دادن رفتار با تحسین، باید به طور مداوم استفاده شود تا رضایت شما را از رفتارهای جدید فرزندتان نشان دهد.
همیشه به قولتان عمل کنید
یک کودک مخصوصاً اگر خیلی کوچک باشد به تکمیل نشدن یا به تأخیر افتادن پاداش وعده داده شده بسیار حساس است. کاری را که از عهده انجامش برنمی‌آیید تعهد نکنید. وقتی قول چیزی را دادید پای آن بایستید. سعی کنید مشکلات فرزندتان را یکی یکی حل کنید نه این‌که همه را یک جا از او بخواهید. مثلاً اول مشکل مسواک زدن و بعد مشکل وقت خوابش را حل کنید. کودک را به تنبیهی که آن را انجام نمی‌دهید تهدید نکنید. تهدیدهای پوچ و ناپایدار به رفتارهای نادرستی می‌انجامد که تثبیت شده و در برابر تغییر مقاوم‌تر می‌شوند.
رفتار ثابتی داشته باشید
نحوه دستور دادن والدین نیز بسیار موثر است. والدینی که بیش از حد امر و نهی میکنند و به خاطر ایجاد نظم و ترتیب افراطی و نیازهای خود از قدرت استفاده میکنند، کشمکش بین خود و کودکان پدید میآورند که زمینه‌ای برای پیدایش و تشدید رفتار لجبازی فراهم می‌سازند. اگر والدین زیاد دستور بدهند کودکان خسته می‌شوند و از انجام دستورات خودداری میکنند. گاه، کودکان برای آن دستور را اجرا نمی‌کنند چون کسی به آن‌ها یاد نداده است چگونه آن کار را انجام دهند. مثلاً کودک طرز استفاده از قاشق و چنگال را نیاموخته است اما والدین توقع دارند آداب صحیح غذا خوردن را رعایت کند.
در امر‌و‌نهی افراط نکنید
والدینی که کشمکش بین خود و کودکان پدید میآورند زمینه‌ای برای پیدایش و تشدید رفتار لجبازی فراهم می‌سازند.
در مورد دستوراتی که می‌دهید، فکر کنید
والدین باید قوانین را مستقیم و واضح بیان و به کودکان در زمینه رعایت این قوانین کمک کنند. باید با کودک صمیمی شوید و در کنار او بنشینید و به چشم‌هایش نگاه کنید. نام او را به زبان بیاورید و او را به انجام کار تشویق کنید. درخواست‌های خود را به‌طور واضح و روشن بیان کنید. مثلاً «موقع خواب است، برو لباس خوابت را بپوش». اگر می‌خواهید کودکتان از انجام کار خاصی خودداری کند باید قبلا یک بار مسأله را به او گفته باشید مثلاً «علی روی مبل نپر» یا «روی صندلی بشین و تلویزیون نگاه کن.»
به کودک فرصت کافی برای همکاری دهید
اگر می‌خواهید کار جدیدی مثل آماده شدن برای خواب را به کودکتان یاد دهید، یک بار توضیح دهید، پنج دقیقه صبر کنید سپس خواسته خود را یک بار دیگر تکرار کنید. اگر می‌خواهید کودک از انجام کار خاصی خودداری کند، باید از تکرار مرتب آن اجتناب کنید.
دلایل منطقی بیاورید
اگر کودک ظرف پنج دقیقه کار مورد نظر را انجام نداد از دلایل متناسب با موقعیت استفاده کنید. درصورتی‌که کودک باز هم دستور شما را انجام نداد و در همان موقع مشغول فعالیت خاصی مانند تماشای تلویزیون یا بازی خود بود، فعالیت او را قطع کنید (تلویزیون را خاموش کنید یا اسباب‌بازی را بردارید) و به کودک در مورد دلیل انجام این کار توضیح دهید. برای مثال «کاری را که از تو خواستم انجام ندادی، به همین دلیل تلویزیون تا 10 دقیقه خاموش خواهد بود.»
برای حذف یک فعالیت (ندیدن تلویزیون) 5 تا 10 دقیقه کافی است. از شکایت، اعتراض و بحث با کودک خودداری کنید.
کودک را به فعالیت قبلی باز گردانید. درصورتی که زمان مورد‌نظر برای اصلاح رفتار کودک به اتمام رسید اجازه فعالیت دوباره را داده یا اسباب بازی را به کودک بدهید. اگر بعد ازشروع دوباره فعالیت یا برگرداندن اسباب بازی، لجبازی ادامه داشت دلایل منطقی خود را تکرار کنید و به او فرصت طولانی‌تر بدهید (مثلا بقیه روز) یا از «روش ساکت کردن کودک» استفاده کنید. در صورت لزوم از «روش ساکت کردن یا محروم کردن» استفاده کنید. گاهی اوقات می‌خواهید کودک کار جدیدی را شروع کند درحالی‌که او به راحتی آن را نمی‌پذیرد مثلاً می‌خواهید کودک در ساعت معینی بخوابد درحالی‌که دیگر افراد خانواده بیدار هستند. در صورت ادامه مشکل رفتاری کودک، به او توجه نکنید. او را روی صندلی دور از دیگر افراد خانواده بنشانید و به او بگویید برای دو دقیقه باید ساکت بنشینی و دیگر به او توجه نکنید.اگر کودک ساکت ننشست از محروم کردن استفاده کنید و به او بگویید چون دو دقیقه ساکت نشستی به همین دلیل تو را از … محروم می‌کنم. محروم کردن یعنی حذف کردن فعالیت خاصی که در آن زمان کودک انجام میدهد (مثلا بازی کردن با اسباب بازی یا تماشای تلویزیون). او را به یک اتاق دیگر (غیر از اتاق خودش ) بفرستید و با در نظر گرفتن سن کودک، بین سه الی هشت دقیقه اجازه ندهید از اتاق خارج شود. اگر در این مدت کودک ناراحت یا عصبانی شد به او توجهی نکنید و در صورتی که از اتاق خارج شد او را به اتاق برگردانید. درصورتی که بعد از اتمام زمان مورد نظر کودک دستورات شما را انجام داد، او را تشویق کنید.
منبع: نوآوران
