یکی از شایع ترین بیماری ها در کهن سالی نارسایی های قلبی است که ممکن است علل متفاوتی از جمله موارد ارثی و یا مواردی که شیوه زندگی مربوط می شوند مانند تغذیه اشاره کرد. این نارسایی ها می توانند از گرفتگی رگ های قلب تا افتادگی دریچه ها و … باشند.
دکتر حسین نوید*: میزان شیوع نارسایی قلبی با افزایش سن بیشتر می شود. براساس آماری در ایالات متحده آمریکا، 4 درصد سالمندان 65 تا 74 سال و 6 درصد افراد بالای 75 سال دچار نارسایی قلبی هستند. نارسایی قلبی به هر علتی که ایجاد شده باشد، باعث کاهش طول عمر، افت کیفیت زندگی و بستری های مکرر و صرف هزینه های زیاد می شود، اما برای ارتقای کیفیت زندگی سالمندانی که دچار نارسایی قلبی هستند چه کارهایی می توان انجام داد؟ آیا خود آنها می توانند در این رابطه کارهای مفیدی انجام دهند؟
با بهبود روش های تشخیصی و درمانی مناسب، بیماران حتی افرادی که دچار نارسایی قبلی شدید هستند طول عمر بیشتری پیدا می کنند و دیرتر وارد مراحل پیشرفته بیماری می شوند، اما همچنان نارسایی قلبی به مشکل اولیه در سالمندان تبدیل شده و حداقل 20 درصد موارد بستری های بیمارستانی افراد بالای 65 سال به علت نارسایی قلبی است.
علل نارسایی قلبی در سالمندان
نارسایی قلبی در سالمندان به صورت های مختلفی دیده می شود. عده ای از بیماران از قبل به دلایل ژنتیکی و مادرزادی دچار اختلال در عملکرد قلبی شده اند یا به صورت شایع تر در اثر عوامل خطر بیماری قلبی مانند مصرف سیگار، ابتلا به دیابت، افزایش چربی خون، فشار خون بالا و… به بیماری عروق قلبی شامل انفارکتوس حاد قلبی مبتلا می شوند. با روش های تشخیصی جدید و درمان این قبیل بیماری ها و افزایش طول عمر بیماران، چنین بیمارانی بیشتر از قبل وارد دوران سالمندی می شوند.
در حالت دیگر، بدون وجود شرایط ذکرشده، یعنی بدون سابقه قبلی نارسایی قلبی و بر اثر تغییرات گسترده ای که بر اثر افزایش سن در تمام بدن از جمله قلب ایجاد می شود که جزیی از فرآیند پیری هم محسوب می شود، اختلالاتی در انبساط عضله قلب ایجاد می شود که علت اصلی ایجاد نارسایی قلبی در سالمندی است.
در واقع، عده ای از سالمندان قبل از ورود به مرحله سالمندی به یکی از بیماری های قلبی مبتلا بوده اند و در عده ای دیگر نارسایی در همین دوران سالمندی ایجاد شده است. بروز نارسایی قلبی حاد در سالمندان معمولا یا بیماری هایی مانند کم خونی، فشار خون بالا، آریتمی ها و بیماری های عروق مغزی (سکته مغزی) همراه است. این بیماران به علت مراقبت های تخصصی تر باید مدتی در بیمارستان بستری شوند.
افرادی که دچار نارسایی قلبی می شوند علائمی دارند که هشداردهنده است و خودشان یا اطرافیان به محض دیدن آن باید اقدام کنند. این چند علامت بسیار مهم هستند:
•اولین علامت نارسایی قلبی، اختلال در فعالیت بیمار است. بیمار در انجام امور روزمره خود مانند راه رفتن عادی، کار کردن و… مشکل پیدا می کند.
•خستگی یکی دیگر از علائم نارسایی قلبی است زیرا بیماری ها و شرایط دیگری در سالمندان مانند سن بالا، مشکلات ریوی، اختلال در فعالیت به دلیل آرتروز زانو یا لگن و سایر مشکلات ارتوپدی، کاهش غیرارادی فعالیت سالمند برای جلوگیری از علائم و اختلال در حافظه نیز می توانند باعث بروز خستگی در او شوند.
•تنگی نفس، سرفه های شبانه یا تنگی نفس های حمله ای شبانه بیانگر وجود نارسایی قلبی هستند.
• ورم یا ادم اندام تحتانی نیز در نارسایی قلبی دیده می شود.
کمتر از نیمی از سالمندانی که پس از انجام اکوکاردیوگرافی، برایشان نارسایی قلبی متوسط تا شدید تشخیص داده می شود، متوجه بیماری خود نبوده اند.
اگر دچار نارسایی قلبی هستید
تحت نظر متخصص نارسایی قلبی باشید. با نظارت پزشک لازم است برخی آزمایش ها را به صورت سالیانه و برخی را نیز براساس مورد حتی به صورت هفتگی انجام دهید. توصیه می شود همه افراد بعد از 40 سالگی آزمایش های خون معمول را انجام دهند.
این آزمایش ساده می تواند میزان هموگلوبین خون و کم خونی را در فرد تشخیص دهد. البته افراد مبتلا به کم خونی علائمی مانند رنگ پریدگی، خستگی زودرس، تعریق و… دارند.
افراد سالمند هم از 65 سالگی به بعد بهتر است هر سال یکبار آزمایش خون انجام دهند تا اگر کم خونی یا سایر اختلالات مانند مشکلات تیروییدی، مشکلات کبدی و کلیوی و… وجود داشته باشد، درمان مناسب آغاز شود. کم خونی باعث تشدید بیماری قلبی می شود و حتما باید برطرف شود.
آریتمی را شناسایی کنید
بیمارانی که دچار آریتمی (اختلال در ریتم ضربان قلب) هستند، با شکایت تپش قلب یا احساس ضربان نابجا یا احساس ریزش قلب به پزشک مراجعه می کنند. البته بعضی بیماران هم با وجود آریتمی، آن را احساس نمی کنند. آریتمی ها معمولا با نوار قلبی تشخیص داده می شوند.در صورت بروز چنین علائمی حتما به متخصص قلب و عروق مراجعه کنید و مشکل خود را با او در میان بگذارید. آریتمی نیز باعث تشدید نارسایی قلبی می شود.
فشار خونتان را کنترل کنید
اگر فشار خون فرد در میانسالی 140.90 میلی متر جیوه باشد، بالا محسوب می شود ولی هدف از درمان فشار خون در سالمندان رسیدن به فشار خون 150.90 میلیمتر جیوه است. پس سالمندان باید دقت کنند فشار خونشان از این عدد بالاتر نرود. مهم ترین علت افزایش شدید فشار خون مصرف نکردن درست دارو یا رعایت نکردن رژیم غذایی کم نمک است. پس داروهایتان را به موقع مصرف و رژیم غذایی کم نمک را رعایت کنید.
مصرف مایعات را محدود کنید
مصرف مایعات باید در بیمارانی که نارسایی قلبی دارند، محدود شود. بعضی از بیماران نباید بیش تر از 2 لیتر در 24 ساعت مایعات مصرف کنند. این مقدار برحسب شدت بیماری و توسط پزشک معالج تعیین می شود. مایعات باعث افزایش حجم خون و افزایش کارکرد قلبی می شود. قلب در این حالت نیاز به پمپاژ بیشتری دارد و قلب نارسا قادر به این کار نیست.
فعالیت کافی داشته باشید
بیماران حتما باید به طور روزانه فعالیت منظمی داشته باشند، حتی در نارسایی های قلبی شدید بعد از اینکه وضعیت بیمار بهتر شد باید تحت نظر پزشک معالج فعالیت های خود را از سر بگیرد.
ویزیت های توصیه شده به وسیله پزشک را فراموش نکنید
اگر بیماری به علت نارسایی قلبی در بیمارستان بستری و پس از چند روز با بهبود حال عمومی مرخص شده، باید به ترتیب 1 هفته و 2 هفته بعد ویزیت شود. ویزیت ها باید تا 3 ماه هر ماه یکبار تکرار شود و بعد از آن ویزیت بیمار هر 3 ماه یکبار کفایت می کند. به بیمارانی که نارسایی قلبی کنترل شده دارند نیز توصیه می شود هر 3 ماه یکبار به پزشک خود مراجعه کنند.
بازتوانی را فراموش نکنید
بازتوانی قلبی کار دشواری نیست. این کار در کلینیک های نوتوانی قلبی انجام می شود. با توجه به وضعیت بیمار تمرین های ورزشی مناسب به او آموزش داده می شود. بیماران این تمرین ها را می توانند با صلاحدید پزشک در خانه نیز انجام دهند. بازتوانی قلبی در سالمندان به شکل رفاه رفتن روی تردمیل و چند ورزش سبک است که آموزش داده می شود. تقریبا در بیمارستان های قلب تمام مراکز استان ها مراکز بازتوانی وجود دارد.
اگر یکی از اعضای خانواده تان دچار نارسایی قلبی است…
همراهان بیمار مبتلا به نارسایی قلبی باید آموزش ببینند زیرا خود بیماران، مخصوصا بیماران سالمند، ممکن است توانایی مراقبت از خود را نداشته باشند بنابراین اطرافیان بیمار باید هوشیار باشند و علائمی مانند تنگی نفس در بیمار، افزایش تورم اندام ها، کاهش اشتهای بیمار و… را بشناسند تا به موقعبتوانند سالمند را به درمانگاه یا بیمارستان ارجاع دهند.
همچنین بعضی سالمندان به دلیل تعدد داروها، در مصرف آن دچار سردرگمی می شوند یا حتی ممکن است به دلیل سن بالا دچار اختلال حافظه باشند. در این مواقع خانواده ها باید وظیفه دادن دارو به سالمند را برعهده بگیرند.
سالمندان اغلب دچار بیماری های مختلفی هستند و برای هر بیماری باید داروی جداگانه ای مصرف کنند. همین مساله نیز باعث بروز تداخلات دارویی و عدم امکان تجویز دوز مناسب داروهای مطلوب قلبی می شود که این موضوع نیز حائز اهمیت است و خانواده باید پزشک را از وجود بیماری ها و داروهای مصرفی مطلع کند.
پزشکان متخصص نارسایی قلب، تجویز داروهای نارسایی قلبی را با دوز کم شروع می کنند و به تدریج دوز دارو را افزایش می دهند. بیماران باید مرتب تحت نظر باشند تا بیماری های همزمان که باعث تشدید نارسایی قلبی شده یا در روند درمان اختلال ایجاد کرده اند، شناسایی شوند.
*متخصص قلب، پیوند قلب عضو هیات علی دانشگاه علوم پزشکی بقیه ا… (عج)
