امروزه استرس همراه زندگی همه ی افراد است. بسیاری از افراد به دنبال راه حلی برای کنار آمدن و کاهش استرس در زندگیشان هستند. محققان روش جدیدی برای کاهش استرس ارائه داده اند ، شما می توانید با نوشتن مسائلی که باعث ایجاد استرس در شما می شود ، تا حد زیادی استرس خود را کاهش دهید.
نتایج تحقیقات متعدد نشان داده که در زندگی زناشویی همسران سالمند، اگر یکی از طرفین مضطرب و دچار استرس باشد و طرف مقابل بی خیال، بی خیالی همسر باعث تشدید استرس همسر مضطرب خواهد شد…
حتی اگر فرد سالمند در مجاور افرادی باشد که دچار اضطراب و استرس هستند، او نیز استرس را تجربه خواهد کرد. به همین دلیل توصیه می شود شریک زندگی نسبت به اضطراب همسرش بی تفاوت نباشد و به گونه ای خود را نگران نشان دهد و در مورد نگرانی هایش با او صحبت کند. در «سالمندان» این هفته، دکتر علی باغبانیان، روان پزشک عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، درباره همین موضوع حرف زده ایم.
تعریف استرس در طب چیست؟
تنیدگی یا استرس یا فشار عصبی در روان شناسی به معنی فشار و نیرو است و هر محرکی که در انسان ایجاد تنش کند، استرس زا یا عامل تنیدگی محسوب می شود. تغییر شغل، نقل مکان به یک شهر جدید، ازدواج، مرگ نزدیکان و وجود یک بیماری حتی بین اعضای خانواده از جمله عوامل بیرونی رهاسازی فشار عصبی هستند. جالب اینکه حوادث شادی آور نیز می توانند به همان اندازه وقایع غم بار باعث استرس شوند. البته نکته حائز اهمیت این است که همه استرس ها و اضطراب ها غیرطبیعی محسوب نمی شود. چه بسا مقدار کمی اضطراب برای سلامت انسان ها لازم است. از دیدگاه روان پزشکان اضطرابی بیماری محسوب می شود که بر عملکرد شغلی، اجتماعی و ذهنی اثر منفی بگذارد یا برای بیمار غیرقابل تحمل باشد یا عوارض جسمی ایجاد کند.
مهم ترین علت های موثر در ایجاد استرس در سالمندان چیست؟
نگرانی از ابتلا به بیماری های مزمن. در این دوره، این عزیزان نگران بروز برخی اتفاقات هستند که بیشترین نگرانی مربوط به خودشان است و با بروز کوچک ترین مشکل، احساس کسالت و تصور می کنند به بیماری صعب العلاجی مبتلا شده اند که همین مساله میزان استرس و اضطراب را در آنها افزایش می دهد. علاوه براین، ابتلا به یک بیماری جسمی و بروز مشکلات شنوایی، بینایی، گوارشی و… هم خودبه خود باعث اضطراب و استرس می شود. نتایج یک پژوهش در استان چهارمحال وبختیاری نشان می دهد ۵/۴۲ درصد سالمندان از کاهش توانایی و ابتلا به بیماری های مزمن و ناتوان کننده نگران هستند. در این تحقیق آمده است ۱/۲۸ درصد سالمندان نیز از مرگ اقوام، نزدیکان، افراد مورد علاقه و دوستان صمیمی مضطربند و ۱/۱۱ درصد نگرانی از زندگی مستقل و ترس از تنها شدن دارند. همچنین عامل اصلی نگرانی ۶/۹درصد از سالمندان، طردشدگی و ۱/۸درصد نیز کمبود سیستم های حمایت کننده اجتماعی است. معمولا سالمندان با افزایش سن دچار حالت بدبینی، سوءظن و خوش بین نبودن به آینده هستند و همیشه به نیمه خالی لیوان نگاه می کنند. بیان نکته های مثبت، ایجاد انگیزه و گفتن اینکه حضور سالمندان چقدر می تواند باعث دلگرمی و شادی اعضای خانواده باشد، از سطح استرس آنها می کاهد.
علاوه براین، بیماری ها و اختلال های دیگری که در اثر استرس ایجاد یا علایم آنها تشدید می شود، چیست؟
استرس طولانی مدت عملکرد سیستم گوارشی را هم مختل می کند. علایمی مانند تهوع، اسهال ، کم شدن اشتها، سوزش معده، ورم معده، زخم معده، اختلال روده ای ویبوست و همچنین بروز مشکلات تنفسی مانند تنگی نفس از علایم شایع اضطراب است. از سوی دیگر استرس می تواند عملکرد قلب را تحت تاثیر قرار دهد. متاسفانه بیشترین عارضه استرس در سالمندان افزایش فشارخون است که همراه با افزایش ضربان و احساس تپش قلب است. دردهای قفسه صدری هم جزو علایم اضطراب است. از دیگر عوارض استرس تکرر ادرار است که با ادامه چنین روندی در عملکرد کلیه اختلال ایجاد خواهد شد. استرس در دوران سالمندی، عملکرد جنسی را هم تحت تاثیر قرار می دهد به گونه ای که زنان دچار سردمزاجی و مردان دچار کاهش میل جنسی یا ناتوانی جنسی می شوند. علاوه بر این بروز انزال زودرس نیز از عوارض استرس است.
آیا در دوران سالمندی ارتباطی بین استرس و بروز اختلالات روان پزشکی هم وجود دارد؟
بله، حدود ۵۰ درصد مشکل سالمندان در زمینه روان پزشکی به دلیل بروز اضطراب از تنهایی یا اضطراب در پی ابتلا به یک بیماری جسمی است. اضطراب مزمن می تواند باعث ایجاد برخی از اختلالات روان پزشکی شود، مانند بروز مشکلات در خواب به طوری که سالمند مضطرب در شروع خواب دچار مشکل و در نتیجه کم خوابی خواهد شد. گاهی هم با دیدن کابوس و خواب های وحشتناک از خواب بیدارمی شود. معمولا افزایش سن با کاهش عملکرد حافظه همراه است اما استرس این عارضه را تسریع و تشدید می کند. استرس عملکرد سیستم عصبی را برهم می ریزد و سالمند در بیشتر موارد علت سرگیجه و سردرد توام با حالت تهوع و استفراغ خود را نمی داند. با واردن شدن استرس این علایم تشدید می شود. مطالعه ها نشان می دهد، استرس طولانی مدت به سلول های مغز هم آسیب می رساند و منجر به افسردگی می شود. افسردگی یکی از خطرناک ترین اثرات استرس در افراد مسن است. سالمندان مبتلا به آرتروز، عفونت های حاد، بیماری های ریوی و قلبی با ایجاد استرس، دچار افسردگی هم می شوند که در پی آن علایم بیماری تشدید و درمان مشکل تر می شود.
آیا استرس برعملکرد عاطفی و اجتماعی سالمندان هم اثر می گذارد؟
بله، هم عملکرد عاطفی و هم اجتماعی افراد سالمند را دچار مشکل می کند. اگر سالمندی به مدت طولانی در معرض استرس و اضطراب باشد جدای از اینکه روابط بین فردی او تحت تاثیر قرار می گیرد، استرس او با تظاهرهای جسمی نمایان می شود. به همین دلیل است که در این دوران باید طبیعی یا غیرطبیعی بودن استرس ها مشخص و درصورت غیرطبیعی بودن توجهات لازم انجام شود.
پس در دوران سالمندی باید مراقب استرس های طولانی مدت بود؟
بله، بحث تواتر یا فرکانس و تکرار استرس بسیار اهمیت دارد. از نظر روان پزشکان هرچند تغییرهای کوچک در شیوه زندگی مثل تغییر در دکوراسیون اتاق، تغییر در پوشش و تغییر محل پارکی که سالمندان در آن قدم می زنند، باعث ایجاد تنوع و احساس سرزندگی در آنها می شود اما این افراد تحمل تغییرهای بزرگ را ندارند و جابجایی محل زندگی یا حتی تغییر در برنامه دید و بازدیدها می تواند آنها را دچار اضطراب و استرس کند. هرچند استرس در همه حال باعث از پا درآمدن فرد نمی شوند و افراد در بعضی موارد می توانند با عوامل استرس زا سازگار شوند و نمونه آن خوگرفتن افراد در شرایط سخت و طاقت فرسا مثل دوران اسارت یا خوگرفتن به کاری سخت و طاقت فرسا مثل شغل آتشکاری در ذوب آهن است ولی گاهی فرد با وجود سازگاری با شرایط استرس زا نمی تواند از آثار زیانبار آن صددرصد مصون بماند و دچار مشکلات جسمانی، روانی، عاطفی و اجتماعی می شود. مثلا فردی که مدت زیادی در اسارت است یا فردی که تحت شرایط بدی در معدن تاریک و دورافتاده ای کار می کند، بعد از مدتی دچار ناراحتی های عاطفی و پیری زودرس خواهد شد.
و حرف آخر؟
به سالمندان توصیه می کنم هنگامی که در معرض استرس و اضطراب هستند، درباره نگرانی هایشان بنویسند. با نوشتن، میزان اضطراب و استرس آنها کاهش می یابد. اگر هم دچار مشکلات جسمانی اند، کم وبیش آن را بپذیرند؛ مثلا اگر باید از عینک، عصا و… استفاده کنند این مساله را بپذیرند تا بی جهت دچار استرس مضاعف نشوند. درمان بیماری های زمینه ای و روان پزشکی در کاهش استرس و اضطراب می تواند موثر باشد. پس اگر نیاز است، برای کنترل استرس به پزشک مراجعه کنند تا درمان های دارویی تجویز شود. ورزش کنند حتی ورزش های سبک به خصوص شنا و روش های آرام بخشی بیشترین تاثیر را در کنترل استرس دارد. گوش دادن به موسیقی شاد، ایجاد سرگرمی، حل جدول، تماشای فیلم، بازی های کامپیوتری به رغم اینکه گفته می شود مناسب کودکان است، انجام فعالیت های لذت بخش از خوردن گرفته تا تفریح و مسافرت با افزایش ترشح هورمون ضداضطراب باعث کاهش اضطراب و دردهای بدنی می شود. هنگام استرس، نوشیدنی ای مثل چای سبز یا آب را جرعه جرعه بنوشند. چای سبز در کنترل استرس موثر است و بهتر است آن را جایگزین چای سیاه و قرمز کرده و از مواد محرک مانند کافئین، شکلات، کاکائو و نوشابه کمتر استفاده کنند.
