مدتی است باز هم شپش در میان مردم کشورمان شایع و فرا گیر شده است به حدی که باز هم به مدارس ابلاغ شده تا دانش آموزان را ملزم به کوتاه کردن مو های خود و یا حتی کچل کردن بکنند. از این رو بر آن شدیم تا راه های مقابله و علائم شپش را براتان شرح دهیم.با دکتر سلام همراه باشید.
معمولا وقتی نام این بیماری پوستی به گوشمان می‌خورد، بلافاصله فقر و ناآگاهی یا عدم رعایت توصیه‌های بهداشتی در ذهنمان تداعی می‌شود. به همین دلیل اگر جزو طبقه متوسط باشیم، اغلب در باورمان نمی‌گنجد که مبتلا شویم، چه برسد به اینکه از نظر اقتصادی و اجتماعی جزو طبقه مرفه جامعه باشیم و با چنین هشداری مواجه شویم که مراقب باشید شپش نگیرید!
اما کم نیستند خانواده‌ها و مدارسی که در مناطق مرفه شهرهای کشورمان با این مشکل مواجه می‌شوند. البته شپش در کشور ما تقریبا مهار شده اما هنوز هم افراد باید بدانند که امکان دارد به راحتی به آن مبتلا شوند، چراکه با مکان‌ها و آدم‌هایی در ارتباط هستند که نمی‌دانند آنها چه وضعی از سلامت هستند.
البته لازم نیست بترسید و نگران باشید که آیا قبل از شما فرد مبتلا به شپش مثلا در محلی بوده و آنجا را آلوده کرده یا نه، بلکه کافی است آگاه باشید. آگاهی و همکاری برای معاینه بچه‌ها نشانه کلاس اجتماعی و فرهنگ بالاست. آشنایی با این حشره و راه‌های انتقال آن و اطلاع از توصیه‌های بهداشتی برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری پوستی موثر است.
به‌طور کلی شپش 2 نوع انسانی و حیوانی دارد. شپش انسانی از انسان به انسان و شپش حیوانی از حیوان به حیوان منتقل می‌شود. این انگل اجباری که در بدن انسان و حیوان زندگی می‌کند، برای ادامه بقا حتما باید از کراتین پوست و مو تغذیه کند. این حشره بعد از چسبیدن به پوست و مو، رشد و تخم‌ریزی می‌کند. اولین علامت بالینی‌اش در انسان نیز خارش شدید پوست است. شپش به مو می‌چسبد و روی آن حرکت می‌کند و خود را به پوست می‌رساند، زیرا مو عروق خونی ندارد. شپش هنگام تغذیه از خون باعث خارش سر می‌شود.
شپش‌ها از نظر مکان زندگی به 3 گروه تقسیم می‌شوند؛ شپش‌هایی که روی سر لانه‌گزینی می‌کنند. شپش‌های تنه که زیر بغل و روی تنه زندگی می‌کنند و شپش عانه که در ناحیه تناسلی لانه‌گزینی می‌کند. فعالیت همه این شپش‌ها مشابه است ولی شپش عانه از نظر اندازه، ریزتر است. شپش سر به طورعمده در کودکان و شپش عانه و تنه عمدتا در بزرگسالان دیده می‌شود.
کودکان چگونگی رعایت بهداشت را نمی‌دانند و از طرفی، بیشتر با یکدیگر تماس دارند؛ مثلا در مهدکودک‌ها یکدیگر را بغل می‌کنند، موهای همدیگر را می‌کشند، روسری و گل سرهای خود را با دوستشان عوض می‌کنند و… بنابراین بیشتر دچار شپش سر می‌شوند. بالغان نیز به‌طور اتفاقی در اثر بغل کردن کودکان معمولا دچار این مشکل می‌شوند. به‌طورکلی، شپش در کودکان تا قبل از سن دبستان و در سال‌های اول ابتدایی بیشتر مشاهده می‌شود. کودکان در این سنین معمولا فکر می‌کنند که خارش طبیعی است و به والدین اطلاع نمی‌دهند، مگر اینکه والدین متوجه شوند کودک سر خود را زیاد می‌خاراند و برای درمان اقدام کنند.
والدین با نگاه کردن به موی سر کودک می‌توانند شپش را تشخیص دهند. البته خیلی‌ها ممکن است تخم شپش را با شوره سر اشتباه بگیرند ولی باید گفت شوره سر معمولا در کودکان دیده نمی‌شود. پس دیدن شوره در کودکان مساله‌ای غیرعادی است. همچنین تخم شپش محکم به موی سر می‌چسبد و با انگشت به آسانی جدا نمی‌شود ولی شوره با تکان دادن مو می‌ریزد. گاهی خانواده فکر می‌کنند کودک دچار حساسیت غذایی و… شده و نسبت به خارش سر او بی‌توجه‌اند.
شپش در حال حرکت را می‌توان به راحتی مشاهده کرد ولی خانواده باید برای تشخیص و درمان، به پزشک مراجعه کنند. البته این هشدارها نباید سبب نگرانی خانواده‌ها شود زیرا اگر شپش 3 روز ماده غذایی دریافت نکند، می‌میرد و حداکثر عمر شپش در خارج از بدن یک هفته است. علاوه بر این، اگر فردی حامل شپش وارد استخر شود، امکان انتقال از راه آب وجود ندارد. شپش در آب غوطه‌ور می‌شود ولی از این راه قابل‌انتقال نیست. این حشره در آب قدرت چسبندگی کافی با موی سر ندارد، فقط در اثر تماس پوست با پوست یا تماس با یک سطح آلوده مثل ملحفه و لباس منتقل می‌شود.
به همه افراد توصیه می‌کنم اگر قصد سفر دارند و در روستاها یا مناطقی که به بهداشتشان اطمینان ندارند، ساکن می‌شوند، حتما ملحفه‌های شخصی داشته باشند، دست‌هایشان را بعد از هر آلودگی به خوبی بشویند، از لباس مشترک استفاده نکنند (برای عکاسی لباس محلی کرایه نگیرند)و همه وسایلشان شخصی باشد زیرا امروزه ثابت شده که سطح بهداشت و سلامت رابطه مستقیمی با فقر و برخورداری اقتصادی‌دارد. فقر معمولا باعث ضعف آموزش و کاهش سیستم دفاعی بدن (به‌دلیل تغذیه نامناسب) می‌شود. ضمنا هر چه تماس نزدیک بیشتر باشد و افراد بیشتری در یک مکان کوچک قرار بگیرند، احتمال بروز شپش هم بیشتر خواهد شد.
گاهی با شیوع شپش در افراد مرفه جامعه مواجه می‌شویم، حتی بدون اینکه به جایی سفر کرده باشند. در این مواقع باید به حیوانات خانگی که در منزل وجود دارند، شک کرد. البته چنین خانواده‌هایی معمولا حیوانات خانگی را تمیز نگه می‌دارند و حیوان تحت‌نظر دامپزشک است ولی این حیوانات ممکن است توسط افراد مبتلا به شپش نوازش شوند و تخم شپش از این راه ساکنان خانه را آلوده کند. بعد از شناسایی شپش باید تماس پوست با پوست یا با دیگران قطع شود. استفاده مشترک ار کلاه و روسری ممنوع است و درمان باید بلافاصله شروع‌شود.
درمان چگونه است؟
در ایران 3-2 دارو وجود دارد که در دسترس همگان است و نیازی هم به نسخه پزشک ندارد، اما همه افراد مبتلا به شپش باید به پزشک مراجعه کنند زیرا درمان شپش به توصیه‌های بهداشتی هم نیاز دارد. داروهای ضدشپش درصدهای مختلفی دارند که براساس سن بیمار تجویز می‌شوند. داروی ضدشپش به شکل کرم، مایع یا شامپو است.
نوع دارو را پزشک تعیین می‌کند زیرا مصرف درست و آسان دارو مهم است و باید باتوجه به توانایی بیمار تجویز شود. یک نوع از دارو به شکل شامپو است. بیمار باید اجازه دهد شامپو روی سر بماند و بعد آن را آبکشی کند، ولی شامپو 2 مشکل دارد؛ تخم‌های شپش کمی به شامپو مقاوم‌اند و ممکن است تخم‌ها نیمه‌جان شوند و کاملا از بین نروند.
اگر تخم در محیط اسیدی قرار گیرد، می‌ترکد. به همین دلیل باید به مادران آموزش داد بعد از اینکه کودک را به حمام بردند و موها هنوز کمی مرطوب بودند، کمی آب داخل یک کاسه معمولی بریزند و 2 قاشق غذاخوری به آن سرکه اضافه کنند تا مایع را اسیدی کند. سپس پنبه را به آب و سرکه آغشته کنند و روی شانه بزنند موهای کودک را شانه کنند. این کار تخم‌ها را کاملا از بین می‌برد. کرم بیشترین مصرف را برای درمان شپش دارد.
بیمار حتما باید قبل از مصرف کرم حمام برود و سرش را با شامپوی معمولی بشوید و با سشوار کاملا خشک کند. بعد کرم یا لوسیون را به خوبی روی تمام سر بزند. کرم باید حداقل 12 و حداکثر 24 ساعت روی سر بماند. بهتر است پارچه تمیزی هم روی سر گذاشته شود تا هنگام خواب بالش کثیف نشود. بعد از آن سر باید شسته شود.
اگر فرد دچار شپش یک‌بار این کار را درست انجام دهد همه شپش‌ها و تخم‌های آن نابود می‌شوند ولی از آنجا که پیش‌بینی می‌شود خانه، ملحفه، بالش و… هم آلوده باشند، توصیه می‌شود زدن کرم یک هفته بعد تکرار شود تا فرد از نابود شدن کامل شپش‌ها مطمئن شود.
برای تمیز کردن لحاف از شپش باید لحاف را 3 روز در فضای بیرون از خانه روی طناب پهن کنید. لباس‌ها را نیز باید در ماشین لباسشویی که حرارت 55 درجه سانتی‌گراد دارد، بشویید. این دما به راحتی شپش‌ها را از بین می‌برد. خانواده‌هایی که ماشین لباسشویی ندارند، باید لباس‌ها را بشویند و سپس اتو کنند، به‌خصوص درزهای لباس (در شپش‌های تنه)حتما باید اتو شود چون درز لباس محل خوبی برای استقرار شپش‌هاست.
دکتر حسین طباطبایی متخصص پوست–عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران
