بسیاری از والدین هستند که برای درمان مشکل ترس کودکشان به پزشک و متخصص کودکان مراجعه می کنند. باید بدانید که ترس در سنین 4 تا 5 سالگی یکی از شایع ترین مشکلات کودکان است که مهم ترین عامل از بین برنده آن رفتار والدین با کودک است.
علت شایع این ترس، تحولاتی است که در روند رشد فکری بچه ها بعد از ۳ سالگی ایجاد می شود؛ یعنی دنیای فانتزی قوی ای که بچه ها دارند و در این دنیا اشیاء و شخصیت های خیالی را می پرورانند باعث می شود شب هنگام و با تاریک شدن هوا، همان موجودات جذاب که در روز باعث لذتشان بوده یا در کارتون ها شخصیت موردعلاقه شان، مخوف به نظر برسد.
درک احساس بچه ها و توجه به اینکه حس ترس آن ها واقعی است، نکته مهمی است که والدین نباید فراموش کنند. گفتن جمله هایی مثل «ترس نداره»، «خجالت بکش» و… یا بد تر از آن تنبیه کودکان و فرستادنشان به مکان های تاریکی مانند انباری، حمام و… این دوره گذرای ترس را ریشه دار می کند. متاسفانه برخی والدین از این ضعف کودک برای تنبیه او و کنترل بدرفتاری هایش استفاده (یا بهتر بگوییم: سوءاستفاده) می کنند.
گاهی علت ایجاد ترس از تاریکی کودک همزمان شدن تاریکی هوا یا قطع ناگهانی برق، با صداهای مهیب است؛ صداهایی مثل رعد و برق باعث می شود کودک تصور کند این وقایع همزمان رخ می دهند بنابراین به دنبال تاریکی دچار اضطراب و از آن پس منتظر می شود که ناگهان صدای مهیب و مخوفی بشنود.
در بچه هایی که زمینه اضطراب دارند یا والدین با آن ها بدرفتاری می کنند، گاهی این ترس ها تا بزرگسالی هم ادامه پیدا می کند. پسربچه ۵ ساله ای به دلیل درگیری والدین و بدرفتاری آن ها، ترس از تاریکی برایش دردسرساز و راهی بیمارستان شده بود. او به محض خاموشی برق ها، جیغ و فریاد راه می انداخت و می گفت قورباغه های بزرگ سبزرنگ، زبان بلند و صورتی رنگشان را درمی آورند و به من نگاه می کنند. والدین نه تنها به اضطراب و ترس او بی توجه بودند، بلکه تنبیه اش هم کرده بودند.
ترس ها و اضطراب های دوران کودکی
کارشناسان توضیح می دهند چگونه والدین می توانند در صورت ترس فرزندانشان به آنها کمک کنند. چیزهایی که در شب باعث ترس کودکان می شوند شامل توبیخ شدید معلم یا مشاهده افراد خیالی یا هیولا است. همه این ترس ها چه ویژگی مشترکی دارند؟ همه آنها اضطراب ها و ترس های معمولی دوران کودکی محسوب می شوند.
زیاد جای نگرانی نیست، اما سعی کنید این را به فرزند خود بگویید! به عنوان والدین می توانید تفاوت زیادی در نحوه کنترل فرزند خود درباره نگرانی ها و ترس های معمول ایجاد کنید. به گزارش وب ام دی، در اینجا چند ایده مفید توضیح داده می شوند.
راهکارهایی در مواجهه با ترس کودکان
واکنش و رفتار درست والدین در مقابل کودکی که از تاریکی می ترسد، باید این طور باشد: «می دونم که ترسیدی، بیا بریم ببینیم چه چیزی تو را ترسانده!» با روشن کردن چراغ و بررسی هر شیء و حتی سایه هایی که در تاریکی ایجاد می کنند، به فرزندتان آرامش و اطمینان خاطر بدهید هر آنچه در روز و روشنایی وجود دارد، در شب تاریک هم هست. سایه بازی کردن در اتاق تاریک یا نیمه تاریک نیز برای گذر از دوره ترس بچه هاست.
اگر خود شما یا همسرتان از تاریکی می ترسید، امکان دارد کودک این رفتار نامناسب شما ترس را به بچه ها هم القا کند بنابراین به درمانگر مراجعه و این ترس را که جزو اختلال های اضطرابی است، درمان کنید. درمان اصلی ترس ها، از هر نوع باشند، حساسیت زدایی تدریجی است. درمانگر از شما می خواهد تصور کنید در جای تاریکی هستید و کمک می کند در ذهنتان به چیزهای قشنگ، آرامش و سکوت نهفته در تاریکی بیندیشید. با این تمرین روزی می رسد که در محیط تاریک واقعی هم بتوانید بر ترس خود غلبه کنید. این ترس در کودکان باید تا دوره دبستان از بین برود وگرنه دیگر جزو پدیده های رشدی و طبیعی نیست و به بررسی نیاز دارد.
اگر کودک شما خواب های ترسناک یا کابوس می بیند و از آن می ترسد، کافی است مانع حرف زدن او و تخلیه هیجان هایش نشوید. اگر صبح روز بعد می خواهد درباره کابوسش بگوید هم شنونده باشید تا شاید بتوانید موضوع و علت اصلی کابوس ها را از همین طریق پیدا و رفع کنید.
افکار و احساسات سرکوب شده معمولا در رویا ها نمود پیدا می کنند. بچه ۵ ساله تفاوت خواب و واقعیت را می داند اما اگر برای کودک زیر ۳ سال این اتفاق بیفتد، قضیه متفاوت خواهدبود. بچه های زیر ۳ سال تفاوت خواب و واقعیت را نمی دانند و حتی بعد از باز کردن چشم ها و در حالی که در آغوش شما هستند، حس می کند همچنان خواب است. به همین دلیل امکان دارد جمله هایی مانند «نه! نمی خوام خرسم را به علی بدهم» بگوید و با گریه حتی دستش را دراز کند که خرسش را بگیرد. او را در آغوش بگیرید، ببوسید و بگویید: «خواب دیدی عزیزم!» تدبیری بیندیشید در قصه هایی که در طول روز برایش می خوانید با مفهوم خواب دیدن و تفاوت آن با واقعیت تا حدی آشنا شود.
بهتر است کابوس دیدن و وحشت های شبانه بچه ها را با نگاه وسواس گونه ننگرید و اجازه دهید این اختلال های خواب طی شوند، مگر اینکه تکرار شوند و زندگی شما را مختل کنند اما در مورد اختلال های اضطرابی و ترس های مختلف لازم است حتما بررسی انجام و عکس العمل مناسب و به موقع نشان داده شود تا این ترس و اضطراب ها ریشه دار نشود.
جنبه های مختلف ترس کودک
تامار ای. چانسکی، نویسنده کتاب رهایی کودکان از اضطراب می گوید: همه ترس ها هم بد نیستند، در حقیقت کمی ترس به عنوان بیمه نامه عمل می کند. بدون ترس بی سر و صدا به چیزهایی پرداخته می شود که نباید انجام شوند.
چانسکی می افزاید: برخی ترس ها ماهیت تکاملی دارند. بسیاری از کودکان و بزرگسالان همچنان از چیزهایی خارج از حیطه تجربه خود می ترسند. به عنوان مثال، مغز آنها برای محافظت از آنها در برابر مارها سیم کشی شده است حتی اگر یک فرد به ندرت با مار سمی یا غیرسمی روبرو شود.
برخی از کودکان اختلالات اضطرابی را تجربه می کنند که اغلب واکنش احساسی قوی نسبت به یک تجربه شدید است، اما بیشتر ترس های کودک قابل پیش بینی است.
اضطراب ها و ترس های رایج دوران کودکی
چشم انداز ترس و اضطراب فرزند شما در طول زمان تغییر می کند. در اینجا برخی از رایج ترین اضطراب های دوران کودکی که احتمال دارد در مراحل مختلف رشد تجربه کنند آورده شده است.
ترس های نوزاد یا کودک نوپا
صداهای بلند یا حرکات ناگهانی
اشیاء بزرگ در حال ظهور
غریبه ها
جدایی
ایجاد تغییراتی در خانه
ترس در دوران پیش دبستانی
تاریکی
شنیدن صداهایی در شب
ماسک ها
هیولا و ارواح
حیواناتی مانند سگ
ترس در سال های مدرسه
مار و عنکبوت
طوفان و بلایای طبیعی
تنها بودن در خانه
ترس از معلم عصبانی
اخبار یا برنامه های تلویزیونی ترسناک
جراحت، بیماری، پزشک، آمپول یا مرگ
ترس از شکست و طرد شدن
تسکین ترس در نوزادان یا کودکان نوپا
در شرایط ایده آل، دنیای نوزادان با امنیت والدین و احساس آرامش آنها تنطیم می شود. چانسکی می گوید: هر چیزی که در آنها اختلال ایجاد کند به عنوان مثال، صدای بلند یا افراد غریبه باعث ترس این گروه سنی می شوند.
یک کار ساده برای حفظ آرامش ایجاد یک روال قابل پیش بینی است، همچنین تعداد مراقبان کودک را به حداقل برسانید. پیوند قوی با فرزند از طریق لمس منظم، تماس چشمی و صحبت کردن یا آواز خواندن پایه و اساس اعتماد محکمی را بین شما و فرزندتان ایجاد می کند.
تسکین ترس در کودکان پیش دبستانی
با گسترش دنیا برای کودکان پیش دبستانی این گروه همچنان از مکان ها و افراد جدید می ترسند. چانسکی به وب ام دی می گوید: ترس از اتفاقات غیرمنتظره باعث ترس می شود. برخی از این نتایج تجربیات مشخص است، اما برخی از آنها به دلیل تخیل در حال توسعه هستند.
وی خاطرنشان می کند: تصور این که واقعا هیچ چیزی در گنجه تاریک کمین نکرده یک دستاورد فوق العاده محسوب می شود، اما در این سن کودکان مهارت مافی برای حفظ آرامش خود کسب نکرده اند.
کریستین لاگاتوتا، استادیار روانشناسی در دانشگاه کالیفرنیا روی ترس کودکان پیش دبستانی تحقیق می کند. در این مطالعه و بررسی وی نحوه ارتباط آنها بین ذهن و احساسات را مورد مطالعه قرار می دهد. وی توضیح می دهد: کودکان خردسال در حدود چهار یا پنج سالگی می توانند خیال را از واقعیت جدا کنند مگر اینکه با چیزی ترسناک مرتبط باشد. هنگام واقعی بودن احساسات برای آنها تشخیص اینکه این تجربه واقعی نیست سخت است.
چگونه می توان برای غلبه بر ترس کودکان کمک کرد؟
چانکسی می گوید: در هر سنی چالش باید به مراحل کوچک تقسیم شود. وی پیشنهاد می کند غار بزرگ یا تاریکی یک گنجه را به موردی سرگرم کننده و مثبت تبدیل کنید. وی می افزاید: با ایجاد یک احساس رقابتی به کودک برای از بین بردن ترس و اضطراب کمک می کند. چانسکی می گوید: خلاق باشید به عنوان مثال، به دل تاریکی بروید و با چراغ قوه کتاب بخوانید.
پنج صورت مسخره بسازید و بلافاصله خارج شود. 20 سوالی بازی کنید، همه این موارد کودک را در چارچوب ذهنی متفاوتی قرار می دهد. اغلب برای دریافت بهترین نتیجه باید تمرین کنید. بر اساس اظهارات چانسکی، سگ ها ترس بزرگ دیگری برای کودکان پیش دبستانی هستند. سگ ها اغلب بزرگ و پرش کننده هستند که برای بچه های کوچک تر خوشایند به نظر نمی رسند.
باز هم چانسکی پیشنهاد می کند به ترس گام به گام نزدیک شوید. در برابر وسوسه یا محافظت بیش از حد مقاومت کنید یا با این عبارت “خوبه، زود باش!” چانسکی می گوید در عوض به فرزند خود فرصت هایی برای تجربه های مستقیم و ایمن بدهید.
با صاحب سگ صحبت کنید و بپرسید: “آیا سگ مهربان است؟ آیا می توانیم سلام کنیم؟” چانسکی پیشنهاد می دهد یا از فرزند خود بپرسید “آیا دم سگ تکان می خورد؟ این نشانه یک سگ شاد است.
اگر یکی از دوستان شما سگ دارد از وی بخواهید اجازه مشاهده رفتارش با سگ را به شما و فرزندتان بدهد زیرا این کار می تواند به فرزند شما نشان دهد دنیای سگ ها ایمن است. لاگاتوتا با تحقیقات خود دریافت پیش بینی آینده برای کودکان سه تا چهار ساله می تواند نگران کننده باشد. آنها می دانند افکار منفی می توانند شما را ناراحت کنند قبل از اینکه بفهمند افکار مثبت هم می توانند به شما در ایجاد احساس خوب کمک کنند، چیزی که در حدود 7 سالگی رخ می دهد.
علیرغم این آگاهی، کودکان پیش دبستانی از قدرت توجه برای تغییر جهت افکار خود برخوردار نیستند که ممکن است این را توضیح دهد چرا تلاش برای منحرف ساختن افکار کودک از ترس ها اغلب بی نتیجه می ماند.
لاگاتوتا پیشنهاد می کند از کمک ها و راهکارهای ملموس تر برای کودک چهار ساله خود استفاده کنید به عنوان مثال، از وی بخواهید نقاشی بکشد.
تسکین ترس در کودکان مدرسه ای
انفجار دانش و تجربه در دوران مدرسه کودکان را با خطرات واقعی بیشتری آشنا می کند: تمرینات آتش نشانی، نحوه برخورد با سارقین، طوفان ها و جنگ ها در واقع رئالیسم شروع به ظهور می کند، اما همیشه نباید تصور کنید منبع دقیق ترس های فرزند خود را می دانید.
به عنوان مثال، اگر فرزند شما از حضور در استخرهای عمومی اجتناب می کند، آیا واقعا از آب و غرق شدن می ترسد؟ یا سوت نجات غریق باعث ترس وی می شود؟ تنها راه دانستن پرسیدن است.
با بچه های کوچکتر می توانید این تمرین را نیز انجام دهید. از آنها بخواهید دو تصویر بکشند: یکی تصویری از خود در موقعیت ترسناک با یک فکر “حباب نگرانی” که به آنها می گوید در مورد خودشان چه فکری می کنند سپس از آنها بخواهید تصویر دوم خود را در همان موقعیت ترسیم کنند، اما با یک “حباب هوشمند” که شامل افکار آرام تر و واقع بینانه تری است.
کودکی که از پیگیری معلم می ترسد، ممکن است بگوید: “اگر من انجام تکالیفم را فراموش کنم معلم مرا به دفتر مدیر می فرستد، اما “حباب هوشمند” ممکن است بگوید “دوست من الکس انجام تکالیف خود را فراموش کرده و معلم فقط از وی خواسته برای خود یادآوری بنویسد.”
چانسکی می گوید: این تکنیک به بچه ها کمک می کند بین احساسات خود هنگام بیان این دو داستان بسیار متفاوت ارتباط برقرار کنند. کودکانی که از بلایای طبیعی می ترسند ممکن است توسط والدین یا در مدرسه نسبت به طوفان، گردباد یا زلزله اطلاعات زیاد و قابل فهمی کسب کنند. این کار در ایجاد نگاه متفاوت در آنها نسبت به وضعیت کمک می کند.
چانکسی توضیح می دهد: این تکنیک ها برای کودکانی که تمایل بیشتری به شناخت خود دارند خوب جواب می دهد. برای کودکان دارای تنش از نظر جسمی که شب ها بسیار نگران هستند و در خواب مشکل دارند تکنیک های آرامش فقط راه حل موقتی و مقطعی محسوب می شوند و باید دلیل این ترس ها ریشه یابی شوند.
یک مرکز مدیتیشن معتبر کودکان تجربیات خوبی درباره درمان کودکان بیش فعال، مبتلا به بیمار مزمن و وحشت های شبانه مربوط به استرس را گزارش می دهد. این مرکز اذعان می دارد با توسعه روش های خود شامل تنفس عمیق، تایید و آرامش عضلانی توانسته به کودکان زیادی کمک کند.
راهنمای عمومی برای هر سنی
هنگامی که کودک می ترسد چه در سن پنج سالگی چه در 15 سالگی به یاد داشته باشید با ترس های وی با احترام برخورد کنید. چانسکی پیشنهاد می کند از این دستورالعمل های اساسی پیروی کنید:
سعی نکنید مانع صحبت کودک درباره ترس هایش شوید.
آرام و با اعتماد به نفس باشید. نحوه صحبت با کودک در مورد ترس ها به اندازه آنچه می گویید مهم است.
هنگام کمک به فرزند خود برای مقابله با ترس ها دقت کنید چه چیزی به وی احساس راحتی می دهد، بنابراین فرزند خود را مجبور به انجام بیشتر از کاری نکنید.
اجتناب کامل راه حل غلبه بر ترس و اضطراب نیست و باید توسط متخصصان ریشه یابی شوند.
مقابله با پاسخ ها را به روش های مختلف مانند نقاشی یا ایفای نقش انجام دهید.
مترجم: الهه زارعی
سلام.پسرم یه چند وقتی است که از تنهایی و خیلی چیزا می ترسه.مخصوصا شبهایی که پدرش شیفت کاری هستش و من و پسرم تنها هستیم.قبلا تو خونه تنها می موند ولی الان حتی پشت درب حمام منتظر من که مادرش هستم می شینه .نمی دونم چی کار کنم که این ترسش از بین بره.ممنونم.