کیست هیداتیک؛ شاید اسم این بیماری تا حدودی برای شما غریب باشد ولی این عارضه هم در حیوانات اتفاق می افتد، هم در انسان، و اتفاقاً در نیمه شمالی ایران مردم ما تجربه ی ابتلا به این عارضه را داشته اند. کیست هیداتیک در استان‌های آذربایجان، گلستان، همدان و مناطق عشایری بیشتر از نواحی جنوبی ایران دیده می‌شود. در ادامه با ما همراه باشید تا هر چه از این بیماری باید بدانید را در اختیار شما قرار دهیم.
چندی پیش باخبر شدیم یکی از دوستان چند روز قبل دچار درد شدیدی در ناحیه شکم شده و بعد از رساندن او به بیمارستان معلوم شد کیستی به قطر 6 سانتی‌متر داخل کبدش وجود دارد که باید خارج شود. پزشک به او گفت: «کیست از نوع هیداتیک و این بیماری بین انسان و حیوان مشترک است.» آقای ف- الف می‌گوید تماسش با حیوانات بسیار کم است و نمی‌داند چگونه به این بیماری مبتلا شده است. دکتر مسعود مردانی، متخصص بیماری‌های عفونی و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی می‌گوید: «سالانه تعداد زیادی از مردم در نقاط مختلف دنیا و ایران به این بیماری مبتلا می‌شوند. گرچه این بیماری کشنده نیست ولی پاره شدن کیست‌های بزرگ به‌خصوص در ریه ممکن است به قیمت از بین رفتن جان بیمار تمام شود بنابراین بد نیست در این مورد نیز اطلاع‌رسانی کافی شود.»
: کیست هیداتیک چیست؟
کیست هیداتیک بیماری مشترک بین انسان و حیوان است. طی تکامل چرخه انگل، حیوان اهلی یا وحشی، نقش میزبان نهایی و مهره‌داران علفخوار و انسان‌ها نقش میزبان واسط را دارند. در چرخه این انگل، سگ‌های اهلی منبع اصلی آلودگی هستند و با دفع مدفوع، تخم‌های انگل را به اطراف پراکنده می‌کنند. وقتی علفخواران به‌ویژه گوسفندان تخم‌های انگل را می‌بلعند دچار عفونت می‌شوند. تظاهر عفونت به‌صورت ایجاد کیست‌هایی به نام هیداتیک در ریه و کبد حیوان، به ابعاد مختلف است. انسان نیز گاهی به‌صورت کاملا تصادفی در مسیر چرخه انگل وارد می‌شود و با بلع تخم‌های انگل، دچار عفونت خواهدشد. انگل در اثر مصرف امعا و احشای گوشت آلوده به کیست میزبانان واسطه وارد بدن می‌شود. با ورود انگل به بدن فرد، انسان در این مسیر نقش میزبان واسطه بن‌بست یا نهایی را ایفا می‌کند.
: آیا با ورود انگل به بدن انسان عوارض از همان ابتدا آشکار می‌شود؟
تظاهرات بالینی کیست هیداتیک در بدن به محل و اندازه کیست بستگی دارد. فاصله زمانی بین ابتلای فرد به عفونت و بروز نشانه‌ها شاید ماه‌ها و سال‌ها طول بکشد. به‌طور متوسط سالانه حدود یک سانتی‌متر به قطر کیست‌ها افزوده می‌شود. بعضی از کیست‌ها هم رشد سریعی دارند و در سال اول ممکن است قطری معادل 5 سانتی‌متر پیدا کنند.
: کدام اعضای بدن انسان بیشتر در معرض عفونت است؟
شایع‌ترین محل درگیری کبد و سپس ریه است. البته کیست‌ها در سایر نقاط بدن مانند مغز، قلب، کلیه و… نیز دیده می‌شوند. علائم بیماری با عضو درگیر مرتبط است. اگر کبد گرفتار باشد، ممکن است فشار روی کپسول پوششی کبد ایجاد شود. در این مواقع درد در ناحیه فوقانی و راست شکم احساس می‌شود. گاهی هم بیماران با یک توده داخل شکم مراجعه می‌کنند.
کیست هیداتیک داخل ریه، ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد ولی بعضی از بیماران دچار سرفه‌های خشک، درد قفسه‌سینه، دفع خلط به رنگ روشن و حتی خونی می‌شوند. کیست هیداتیک ریوی ممکن است پاره شود. پارگی کیست واکنش‌های حساسیتی شدید ایجاد می‌کند. حتی مواردی از مرگ در اثر حساسیت ناشی از پارگی کیست هم دیده شده است. کیست هیداتیک ریه در مردان شایع‌تر از زنان است و در سنین 40- 25 سال بیشتر دیده می‌شود.
: بیماری در کدام مناطق بیشتر شایع است؟
در بیشتر نواحی جهان، به‌خصوص در مناطقی که دامداری سنتی و پرورش گسترده دام وجود دارد، ابتلای انسان به کیست هیداتیک دیده می‌شود. در جنوب استرالیا، تاسمانیا، نیوزلند و بخش‌های شمالی و جنوبی آفریقا، تانزانیا، آمریکای جنوبی و کشورهای اروپای شمالی موارد زیادی از این بیماری گزارش می‌شود. در خاورمیانه نیز کشورهایی مانند ایران، سوریه، عراق، لبنان و عربستان سعودی مراکز مهم این بیماری محسوب می‌شوند. اطلاعات موجود در ایران نشان می‌دهد بیماری در سراسر ایران وجود دارد ولی در بعضی از استان‌ها مانند آذربایجان، گلستان، همدان و مناطق عشایری بیشتر از نواحی جنوبی ایران دیده می‌شود.
: انگل یا کیست را با چه روش‌هایی می‌توان از بین برد؟
در مواردی که کیست هیداتیک بزرگ و در اندام‌های حیاتی تشکیل شده و خطر پارگی وجود داشته باشد، درمان به روش جراحی است. در سال‌های اخیر تخلیه، بسته یا خارج کردن محتویات کیست با کمک سونوگرافی یکی از روش‌های جدید جراحی است که در آن عوارض بعد از عمل جراحی وجود ندارد و بیمار میتواند بعد از عمل مرخص شود. البته بیماران بعد از عمل جراحی باید مدتی دارو مصرف کنند. کیست‌هایی که ریز هستند و مشکلی برای بیمار ایجاد نمی‌کنند را با دارو درمان می‌کنند. داروی موثر برای این بیماری داروی ضدانگل مبندازول یا آلبندازول است. این داروها 2 هفته قبل از جراحی نیز برای بیمار تجویز می‌شوند. دارو محتویات درون کیست را از بین می‌برد. علت تجویز دارو این است که در صورت باز شدن اتفاقی کیست هنگام جراحی، محتویات کیست نتوانند دوباره در بافت بدن لانه‌گزینی کنند. البته حین عمل نیز ماده‌ای داخل کیست تزریق می‌شود که باعث از بین رفتن محتویات داخل کیست می‌شود.
: آیا آزمایشی وجود دارد که انگل را قبل از تشکیل کیست شناسایی کند؟
با آزمایش سرولوژی خاص می‌توان ردپای کیست هیداتیک را در فرد مشکوک یا مبتلا تشخیص داد. اغلب مبتلایان معمولا از دوران کودکی و نوجوانی ارتباطی با دامداری و سگ‌ها داشته‌اند. در مواردی که فرد به اقتضای شغلی گرفتار بیماری شده و کودکان هم در این کار به پدر کمک می‌کرده‌اند، نیاز است آنها نیز بررسی شوند، ولی معمولا افراد وقتی به پزشک مراجعه می‌کنند که بزرگی کیست روی اندام فشار وارد کرده و قبل از این حالت، کمتر بیماری است که به پزشک مراجعه کند.
منبع: سلامت
