می گویند مدرسه خانه دوم کودکان است. بطور میانگین هر کودکی روزانه پنج ساعت از وقت خود را در مدرسه سپری می کند، پس مدرسه علاوه بر آموزش کودکان نقش مهمی را نیز در پرورش و تربیت کودکان را عهده دارد.حساسیت این موضوع جایی نمود پیدا می کند که کودکانی از خانواده های مختلف و با نوع فرهنگ و تربیت های مختلف در کنار یکدیگر قرار می گیزند.با دکتر سلام همراه باشید.
یکشنبه گذشته تصویر اینفوگرافی در شبکه های مجازی دست به دست چرخید و به اشتراک گذاشته شد. تصویری که باعث بهت و تاسف خیلی ها شد. اعداد و ارقام منتشر شده در این اینفوگرافی بار دیگر از به مرز هشدار رسیدن رفتارهای پرخطر در میان دانش آموزان خبر داد. هشداری که در سال های اخیر بارها و با عناوین مختلف منتشر شده است. این در حالی است که 12 سال از تدوین سند پیشگیری از آسیب های اجتماعی دانش آموزان و 6 سال از اجرای طرح مدارس مروج سلامت گذشته است.
آمارهایی که تکرار می شود
دو روز پیش تصویر اینفوگرافی در شبکه های مجازی منتشر شد که آمار منتشر شده در آن باعث بهت خیلی ها شد. در این اینفوگرافی که موسسه پژوهشی رهایی منتشر کرده است؛کتک کاری، مصرف سیگار، قلیان و الکل، اقدام به خودکشی، حمل چاقو، رابطه جنسی اجباری و خودخواسته میان بخشی از دختران و پسران دبیرستانی تهرانی مورد بررسی قرار گرفته و به عنوان رفتارهای پرخطر دبیرستانی های تهران منتشر شده است. هر چند نتایج این تحقیق باعث بهت خیلی ها شد اما آنچه در این میان عجیب تر است شباهت بسیار نتایج این پژوهش با نتایج تحقیقی است که بهمن ماه سال گذشته صورت گرفته است.
بهمن ماه سال گذشته خبری روی خروجی خبرگزاری ها قرار گرفت که سروصدای زیادی به پا کرد. این خبر که از نتایج چکیده پژوهش منتشر شده در فصلنامه رفاه اجتماعی، وابسته به دانشگاه علوم بهزیستی بود آمار جدیدی از بروز رفتارهای پرخطر میان دانش‌آموزان نوجوان ارائه داد. نتایج این تحقیق که روی هزارو 280 پسر و دختر دبیرستانی ۱۵ تا ۱۸ ساله در مدارس شمال و جنوب تهران انجام شد، نشان داد ۲۱.۹ درصد پسران و ۹.۴ درصد دختران در بیرون از خانه چاقو حمل می‌کنند. همچنین ۲۰.۴ درصد پسران و ۷.۹ درصد دختران در مدرسه چاقو به همراه دارند. براساس نتایج این تحقیق ۳۶.۹ درصد پسران و ۱۹.۴ درصد دختران در بیرون از خانه کتک کاری می‌کنند. علاوه بر آن 54 درصد پسران و ۴۹.۱ درصد دختران تجربه قلیان ،۳۸.۵ درصد پسران و 32 درصد دختران هم تجربه سیگار کشیدن دارند. همچنین تجربه مصرف کراک و هروئین هر یک با 1.5 درصد، مصرف کوکایین با 2 درصد، متادون 2.9 و تریاک 3.3 درصد به ترتیب کم‌ترین میزان شیوع رفتارهای پرخطر را در میان دانش آموزان مورد بررسی داشتند.
«رابطه جنسی» هم یکی دیگر از رفتارهای پرخطر شماری از نوجوانان بود که در این تحقیق به آن پرداخته شد. بنابر این پژوهش تجربه رابطه جنسی با میل خود با 30.4 درصد از همه گیرترین رفتارهای پرخطر در میان دانش آموزان مورد تحقیق گزارش شد. همین نتایج در اینفوگرافی منتشر شده دو روز پیش توسط موسسه رهایی نیز همانگونه تکرار شده است. این پژوهش رابطه جنسی اجباری۱۷.۱ درصد میان پسران و ۱۲.۶ درصد میان دختران را نشان می دهد. همچنین رابطه جنسی با میل خود میان پسران ۳۳.۹ درصد و در بین دختران به 27درصد رسیده است. در پژوهش فوق اقدام به خودکشی ۹.۱ درصد در بین پسران و ۱۰.۴ درصد در میان دختران گزارش شده است.
در سال های گذشته شیوع و افزایش رفتارهای پرخطر میان نوجوانان و دانش آموزان از سوی کارشناسان مطرح شده است هر چند در طول این سال ها آموزش و پرورش به عنوان یکی از متولیان اصلی این بحث همواره مدعی بوده راهکارهایی را برای کاهش آسیب میان دانش آموزان داشته است.
سندی برای پیشگیری از آسیب دانش آموزان
اردیبهشت ماه سال 93، پیش نویس سند راهبردی پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دانش آموزان با هدف ایجاد وحدت رویه، تعیین اهداف کلان، طراحی سیاستهای اجرایی، طراحی استراتژی ها و ترسیم چشم انداز در زمینه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی، تدوین شد. آن‌طور که نادر منصور کیانی مدیر کل دفتر مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در زمان تدوین این پیش نویس اعلام کرد: « تمرکز ویژه بر برنامه های پیشگیری اولیه در گروه سنی کودکان و نوجوانان ، مراقبت اجتماعی از کودکان و نوجوانان در معرض خطر و پرخطر ، طراحی و اجرای برنامه های پیشگیری مبتنی بر الگوی آمایش سرزمین، گسترش نرخ پوشش برنامه های پیشگیری ، توسعه برنامه های مبتنی بر شواهد در زمینه پیشگیری ، گسترش مشارکتهای مردمی از طریق الگوهای اجتماع محور در زمینه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی و توجه ویژه به مشارکت خانواده ها در برنامه های پیشگیرانه بعنوان استراتژی های تعیین شده در این سند است.» همچنین آنگونه که مدیر کل دفتر مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی وزارت آموزش و پرورش مطرح کرد این سند بعد از طی مراحل اعتبار بخشی به عنوان مبنا و میثاق فعالیت‌های آموزش وپرورش در حوزه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دانش‌آموزان عمل کند و مقرر شد بعد از نهایی شدن آن، ادارات کل آموزش وپرورش کشور متناسب با ویژگی‌های خطرپذیری و وضعیت آسیبهای اجتماعی استان خود، اسناد محلی و استانی را در زمینه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دانش‌آموزان و بر اساس سند مذکور تهیه کنند.
طرحی برای سلامت مدارس
تدوین سند راهبردی پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دانش آموزان تنها راهکار برای کاهش آسیب های اجتماعی میان دانش آموزان نبود. اجرای طرح مدارس مروج سلامت آخرین سال دهه 80 در کشور مطرح شد. این طرح پیش از آن با نام مدارس جامع نگر مطرح بود و تنها روی مساله پیشگیری از اعتیاد در دبیرستان ها تاکید داشت، اما از دهه 90 مقرر شد این طرح با فرم جدید، مدارس تمام پایه‌ها و گروه‌های سنی را شامل شود و علاوه بر بحث اعتیاد روی تمامی رفتارهای مرتبط با سلامت تاکید داشته باشد. آنگونه که رئیس اداره بهداشت مدارس وزارت بهداشت در آن زمان مطرح کرد مقرر شد براساس این طرح، چک‌لیست ممیزی داخلی مدرسه از طرف وزارت بهداشت در اختیار مدیر مدرسه یا هر فردی که آموزش و پرورش صلاح بداند قرار بگیرد و براساس آن 8 آیتم ازجمله «آموزش جامع سلامت»، «تغذیه سالم»، «محیط فیزیکی سالم»، «معاینات دوره‌ای دانش‌آموز»، «سرویس‌های بهداشتی» و «سلامت روانی دانش‌آموز» بررسی شود.
سوالاتی بدون پاسخ
مسئولان مدعی هستند که در ۵ سال گذشته طرح «مدارس مروج سلامت» در ۱۸ هزار و 94 مدرسه اجرا شده است. اما اینکه نتایج حاصل از اجرای این طرح چه بوده و به کدام سیاست گذاری و برنامه مدون منجر شده؟ و این سیاست ها بر اساس اجرای کدام طرح های پایلوت توسط پژوهشگران مستقل تدوین شده؟ سوالاتی بوده است که همواره بدون پاسخ مانده است. سوالاتی که روزنامه ابتکار تلاش کرد در تماس با معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش و دیگر مسئولان این حوزه برای آنها پاسخ بیابد. تماسی که بدون پاسخ ماند.
اجرای طرح نظام مراقبت اجتماعی دانش آموزان
بیش از یک دهه از تدوین سند پیشگیری از آسیب های اجتماعی دانش آموزان و 6 سال از اجرای طرح مدارس مروج سلامت گذشته است اما آنچه مشاهده می شود افزایش آسیب ها میان دانش آموزان و یا ادامه روند مذکور است.17 خودکشی در سال تحصیلی 95-94، کاهش سن اعتیاد به 13 سال، شیوع 60درصدی مصرف مواد مخدر در نوجوانی و افزایش رفتارهای جنسی تنها بخشی از آمارهای رسمی منتشر شده از سوی مسوولان نهادهای مختلف در سال گذشته در خصوص آسیب های دانش آموزان منتشر شده است. موضوعی که باعث شده است مسئولان آموزش و پرورش در تیررس انتقادات قرار بگیرند.
به همین منظور مقرر شد راهکارهای جدیدی برای کاهش این آسیب ها صورت پذیرد. اردیبهشت ماه امسال معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در گفت و گو با ایرنا از اجرای طرح نظام مراقبت اجتماعی دانش آموزان موسوم به «نماد» برای کمک به دانش آموزان در معرض آسیب های اجتماعی در سال 95 خبر داد.حبیب الله مسعودی فرید با اشاره به نقش مشاوره و مددکاری اجتماعی در برطرف کردن مشکلات مختلف دانش آموزان در زمینه های گوناگون افزود: طرح نماد با همکاری دست اندرکاران آموزش و پرورش، قوه قضائیه، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، بنیاد برکت و بهزیستی انجام می شود و محور آن شناسایی و کمک به دانش آموزان در معرض آسیب هایی مانند خشونت یا اعتیاد است تا در صورت لزوم، مداخلات مناسب برای آنان انجام شود.
وی یادآور شد: تفاهم نامه همکاری بین دستگاه های مربوطه برای اجرای این طرح سال گذشته ، امضا شد و اکنون در مرحله تدوین محتوا، روش کار و دستورالعمل ها هستیم.معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور خاطرنشان کرد: در این طرح، آموزش های پیشگیرانه از آسیب های اجتماعی مانند آموزش مهارت های زندگی و مدیریت خشم به دانش آموزان در همه مقاطع تحصیلی ارائه می شود.
مسعودی فرید گفت: همچنین در صورت نیاز مداخلات بهنگام و مداخلات اورژانس اجتماعی برای دانش آموزان در معرض آسیب های اجتماعی انجام می شود.او یادآور شد: امسال طرح نماد به صورت آزمایشی در پنج استان کشور از جمله آذربایجان شرقی اجرا می شود و پس از ارزشیابی در مراحل بعدی برای همه استان ها اجرایی می شود.هر چند اجرای این طرح تا حدودی می تواند آسیب ها را کاهش دهد اما آنگونه که معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور نیز تاکید کرده است طرح هایی از این دست به تنهایی نمی تواند موثر باشد. مسعودی فرید در این زمینه گفت:«هر چند طرح هایی مانند نماد به نوعی مددکاری اجتماعی برای دانش آموزان به شمار می آید اما دانشگاه ها و گروه های دپارتمان های مددکاری اجتماعی نیز باید نگاه خود را تغییر دهند و به سمت مددکاری اجتماعی تخصصی بروند به آن معنا که گرایش های مختلف مددکاری اجتماعی مقاطع تحصیلی، مددکاری اجتماعی در زندان ها و مددکاری اجتماعی در محیط خانواده ایجاد شود.»
منبع: دکتر سلام
