یکی از بدترین اتفاقاتی که می تواند برای فرد اتفاق بی افتد ، تجاوز جنسی است. این موضوع تاثیر بسیار بدی بر روی روحیات فرد ، زندگی اجتماعی ، رفتار او با خانواده دوستان همکاران دارد. همچنین باعث می شود که مشکلاتی برای آینده ی او به وجود اید.
با دکتر غلامحسین قائدی، روان پزشک و عضو هیأت علمی دانشگاه شاهد، درباره عوارض روانی چنین تجربه ای حرف زده ایم و از او خواسته ایم توصیه هایی به قربانیان و نزدیکان آنها داشته باشد تا بتوانند از شدت این عوارض روانی بکاهند.
اصطلاح تجاوز جنسی چه زمانی به کار می رود؟
تجاوز جنسی عبارت است از انجام رفتار جنسی با فردی بدون میل و خواسته یا رضایت وی. تجاوز جنسی از نظر قانون به دو شکل انجام می گیرد؛ در حالت اول که از آن به عنوان «تجاوز اجباری» یاد می شود، شخص با فردی رابطه برقرار می کند که ناراضی است و در حالت دوم رابطه و آمیزش جنسی با افراد کم سن و سال (از نظر قانونی) انجام می شود. در نوع اول، همیشه اجبار از طرف فرد متجاوز وجود دارد ولی در نوع دوم حتی اگر این اقدام با میل و رغبت فرد همراه باشد، چون از نظر قانون سن فرد کمتر از سن قانونی است، مسوول رفتار جنسی?اش نیست و باز هم تجاوز محسوب می شود، حتی اگر اجباری در کار نباشد.
معمولا بیشترین قربانیان چه کسانی هستند؟
آمارها نشان می دهد نزدیک به ۹۰ درصد، قربانیان اصلی تجاوز های جنسی، زنان هستند اما مردان نیز ممکن است مورد تجاوز قرار گیرند. بعد از زنان، کودکان معمولا قربانی اصلی هستند.
چه عاملی باعث می شود تا فردی اقدام به چنین رفتاری کند؟
دلایل تجاوز از نظر جرم شناسی متفاوت است؛ بیشتر تجاوزها طبق آمارهای بین المللی به دلیل مستی فرد متجاوز انجام می شود، اما دلایل متعدد دیگری نیز برای این کار وجود دارد؛ انحراف جنسی فرد متجاوز، خصومت، دریافت حق السکوت، تهدید، تضاد بافت های طبقاتی و اجتماعی جامعه، بیماری روانی فرد متجاوز و جنگ.
با توجه به اینکه فرد قربانی در شرایطی ناخواسته و به اجبار مورد آزار قرار می گیرد، چنین رفتاری چه پیامدی از لحاظ روانی می تواند برای او داشته باشد؟
معمولا بیشتر قربانیان تجاوزهای جنسی، دچار علایم شدید اختلال های اضطرابی، افسردگی، اختلال استرس پس از ضربه عاطفی (PTSD) و مشکلات ارتباطی و هیجانی و عاطفی می شوند. البته نوع تجاوز در بروز علایم پس از آن نیز تاثیر دارد، مثلا افرادی که در جنگ مورد تجاوز قرار می گیرند، علاوه بر آثار منفی تجاوز از سایر پیامدهای جنگ نیز متاثر خواهند بود و علایم آنها ممکن است شدیدتر باشد. بنابراین برنامه هایی که در این بین، برای کمک به قربانیان طراحی می شوند، باید شامل بهبود و برطرف کردن علایم روانی، مشکلات جسمانی، تقویت نگرش ها، بهبود روابط بین فردی و عاطفی باشد؛ به گونه ای که باعث ارتقای کیفیت زندگی و بهزیستی آنها شود.
پس از این حادثه اولین اقدامی که فرد قربانی یا اطرافیانش باید انجام دهند، چیست؟
ایجاد احساس امنیت اولیه و اطمینان از سلامت جسمی اولین اقدامی است که باید انجام شود. در این شرایط قربانی باید به مکانی که احساس امنیت می کند مانند منزل، نزد دوستان یا افرادی که به آنها اطمینان دارد، پناه ببرد و سعی کند موضوع را با آنها مطرح کند. معمولا بعد از تجاوز و سوءاستفاده جنسی، قربانیان ممکن است به دلیل احساس شرم و گناه، تا مدت ها یا حتی گاهی هرگز در این مورد با کسی صحبت نکنند زیرا در برخی جوامع، مطرح کردن این مساله ممکن است آسیب های بعدی برای قربانی در پی داشته باشد. در هر حال باید سریعا به پزشک مراجعه کند تا اقدام های اولیه لازم انجام شود. اینکه فرد ابتدا به پزشک مراجعه کند یا موضوع را با افراد خانواده در میان بگذارد و سپس برای انجام امور پزشکی اولیه اقدام کند، کاملا به شرایط او بستگی دارد. لازم است قربانی حتما با فردی مورد اعتماد به پزشک مراجعه کند. اقدام های پزشکی در تقویت سلامت جسمی اولیه و رفع آسیب های احتمالی بسیار موثر است زیرا در بیشتر تجاوزها به دلیل رعایت نشدن نکته?های بهداشتی، امکان بارداری، ابتلا به بیماری های مقاربتی و آسیب های جسمانی جدی به دستگاه تناسلی وجود دارد. اقدام بعدی باید مراجعه به پلیس و طرح این مساله با آنها باشد. البته این کاملا به فرهنگ و نگرش های فردی و خانوادگی قربانی بستگی دارد. در بسیاری موارد، فرد قربانی یا خانواده به دلیل ترس از آبروریزی یا به دلیل شرم و حیا یا حتی ترس از متجاوز (به خصوص اگر او را بشناسد) این کار را انجام نمی دهند. در هر صورت اگر به پلیس مراجعه شود، اقدام های موثری مانند آزمایش DNA، نمونه بزاق دهان، نمونه ادرار، خون، نمونه مو از ناحیه شرمگاهی، بررسی ناحیه تناسلی و مقعد و…. به وسیله پزشکی قانونی برای شناسایی متجاوز انجام خواهد شد.
با توجه به اینکه فرد قربانی علاوه بر آسیب های جسمانی از نظر روانی نیز آسیب می بیند برای سلامت روان او چه توصیه هایی دارید؟
معمولا افراد قربانی ممکن است به دلیل ترس، اضطراب و نگرانی تا مدت ها در منزل گوشه گیر و دچار افسردگی شوند، علایم استرس پس از آسیب را از خود نشان دهند و به همین دلیل روابط بین ?فردی، عملکردهای اجتماعی، شغلی، تحصیلی و… آنها دچار اختلال و آسیب جدی شود. از آنجا که علاوه بر آسیب های جسمانی ناشی از تجاوز، فرد قربانی معمولا با آسیب های روانی جدی نیز روبرو می شود و از نظر عاطفی و هیجانی آسیب خواهد دید، بنابراین گام بعدی باید کمک برای به دست آوردن سلامت روانی فرد باشد. برای این منظور معمولا مراکز تخصصی برنامه های خاصی برای قربانیان تجاوزهای جنسی دارند که شامل ایجاد نگرش های مثبت، تغییر عواطف و هیجان های مثبت و ارتقای کیفیت زندگی و بهزیستی است. استفاده از این برنامه می تواند برای این افراد مفید باشد. نوع برنامه هایی که در این مراکز ارائه می شود، منعطف است و با توجه به شرایط خاص قربانی ممکن است تغییر کند.البته نباید فراموش کرد با توجه به تفکر حاکم بر جامعه، نگرش های فرد، نوع تجاوز، شرایط اجتماعی و طبقاتی فرد قربانی، نوع اقدام هایی که انجام می شود، متفاوت است، اما به طور کلی اقدام ها در چارچوبی که اشاره شده قرار می گیرند؛ البته با تغییراتی در برنامه ریزی و اجرا.
