برخی افراد در میان سخنانشان دائم قسم می خورند و سوگند یاد می کنند این افراد نادرست ترین کار را انجام می دهند اگر نتوانستند به سوگند خود پایبند بمانند نوعی بی اعتمادی در اطرافیانشان ایجاد خواهند کرد سوگند باطل و دروغ در میان جمع برای بزرگ جلوه دادن خود کار ناشایستی است که از نظر ائمه این افراد دنباله رو شیطان هستند و در میان اطرافیان نوعی بی اعتمادی را ایجاد می کنند در ادامه سخنان انبیا و کلام های قرآنی در این زمینه را آورده ایم .
در یکی از آیات قرآن کریم صفت دیگری از صفات منافقان را نشان می دهد: (یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَکُمْ لِیُرْضُوکُمْ)؛ «برای شما قسم به خدا یاد می کنند تا شما را راضی نمایند.»
از دیگر ویژگی های این گروه که قرآن بارها آن را یادآور شده دروغگویی است. اینها دروغگویند و لهم عذاب الیم بما کانوا یکذبون آنها به قسم های دروغ متوسل می شوند تا دل مسلمانان را به دست بیاورند. اینان نه تنها در این دنیا برای مسلمانان بلکه در سرای آخرت نیز برای خدا قسم می خورند.
این برای همه ی زمان ها درس است؛ می فرماید: مراقب باشید کسانی هستند که منافقند و ایمان به هیچ حقیقتی ندارند؛ نزد شما می آیند و شعارهای داغ می دهند و خودشان را به عنوان مسلمان قُرص و محکم عرضه می کنند تا جلب توجّه شما بنمایند و نفاق و کفر درونی شان را مکتوم نگه دارند و در فرصت مناسبی، زخم کاری خود را بر پیکر دین و آیین شما وارد سازند. در مجالس و محافل شما شرکت می کنند و به مدح و ثنای شما می پردازند، القاب و عناوینی عجیب به شما می دهند؛ امّا بدانید اینان نه به شما و نه به بزرگ تر از شما ایمان ندارند. تیکه به اینها نکنید و زمام امری از امور را به دست اینها نسپارید.
یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَکُمْ لِیُرْضُوکُمْ وَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَحَقُّ أَنْ یُرْضُوهُ إِنْ کانُوا مُوْمِنینَ؛ برای شما به خدا قسم می خورند که شما را از خود راضی کنند، در صورتی که اگر اینان ایمان داشته باشند باید خدا و رسولش را از خود راضی سازند [نه شما را]. (توبه، 62)
ولی مطمئن باشید وقتی در پرتو ریاست شما، به مقامی رسیدند چون ایمان ندارند دست به هر خیانت و جنایتی می آلایند و در وهله ی اوّل خود شما را می آزارند.
این افراد از هیچ سوگند دروغی کوتاهی نمی کنند، این در حالی است که سوگند دروغ پیمودن راه ابلیس است (آیات 20 تا 22 سوره اعراف؛ جالب است که در این آیات شیطان دشمنی خود با پدر و مادر بشریت را از طریق قسم اعمال نموده است؛ در این آیات روشن می شود که چگونه ابلیس این دشمن سوگند خورده انسان و انسانیت، برای گمراهی آدم و اخراج و هبوط وی از بهشت تلاش می کند و در نهایت با بهره گیری از سوگند باطل و دروغ، شرایط هبوط و اخراج وی را فراهم می آورد.
برای هر کاری به نام خدا سوگند نخورید
وَ لاتَجْعَلُوااللَّهَ عُرْضَهً لِاَیْمانِکُمْ اَنْ تَبَرُّوا وَ تَتَّقُوا وَ تُصْلِحُوا بَیْنَ النّاس وَاللَّهُ سَمیعٌ علیمٌ: (بقره، آیه 224) و خدا را در معرض سوگندهای خود قرار ندهید (به خاطر بهانه هایی سوگند نخورید) که نیکی و تقوا و اصلاح میان مردم انجام ندهید و خدا را در معرض سوگندهای (مکرر) خود قرار ندهید که نیکی و تقوا و اصلاح کنید،(تا آنجا که این نام را به ابتذال کشانید) و خداوند شنوا و داناست.
زیاد قسم نخورید
«وَ لا تُطِعْ کُلَّ حَلاَّفٍ مَهینٍ» و از هر فرومایه عیبجو که بیهوده سوگند می خورد پیروی نکن (قلم، آیه 10)
از این آیه به صراحت به عنوان یک وظیفه و حکم شرعی، این معنا به دست می آید که پیروی و تحت تاثیر قرار گرفتن از انسان های بی مبالاتی که عادت به سوگند خوردن دارند، جایز نیست. به این معنا که جامعه نباید متاثر از این دسته افراد شود و به سوگندهای آنان ارزش و اهمیتی قایل شود.
اینکه خداوند نسبت به سوگند خوردن به ویژه به خدا سخت گیری می کند و مجازات و کفاراتی را برای سوگند شکنی قرار می دهد از آن روست که جامعه را از سرمایه مهم اجتماعی اش یعنی اعتماد عمومی محافظت کند و اجازه ندهد برخی افراد بی مبالات، با فرهنگ سازی باطل و غلط خویش این سرمایه مهم اجتماعی را از میان بردارند.
سوگند دروغ عقیده و ایمان مردم را تضعیف می کند
یادمان نرود سوگند دروغ عقیده و ایمان مردم را تضعیف می کند، اعتماد در جامعه را از میان می برد و راه را برای سقوط فردی و اجتماعی فراهم می آورد و جامعه را با بحران بی اعتمادی عمومی و فروپاشی درونی مواجه می سازد؛ «و زنهار سوگندهاى خود را دستاویز تقلب میان خود قرار مدهید تا گامى بعد از استواریش بلغزد و شما به [سزاى] آنکه [مردم را] از راه خدا باز داشته اید دچار شکنجه شوید و براى شما عذابى بزرگ باشد.» (نحل، آیه 94)
کلام آخر
کلام را با روایتی زیبا در باب قسم خورد به پایان می بریم:
امام حسین(علیه السّلام) فرمودند:احْذَرُوا کَثْرَهَ الْحَلْفِ، فِإنَّهُ یَحْلِفُ الرَّجُلُ لِعَلَل أرَبَعَ: إمّا لِمَهانَه یَجِدُها فی نَفْسِهِ، تَحُثُّهُ عَلى الضَّراعَهِ إلى تَصْدیقِ النّاسِ إیّاهُ. وَ إمّا لِعَىّ فی الْمَنْطِقِ، فَیَتَّخِذُ الاْیْمانَ حَشْواً وَصِلَهً لِکَلامِهِ. وَ إمّا لِتُهْمَه عَرَفَها مِنَ النّاسِ لَهُ، فَیَرى أَنَّهُمْ لایَقْبَلُونَ قَوْلَهُ إلاّ بِالْیَمینِ. وَ إمّا لاِرْسالِهِ لِسانَهُ مِنْ غَیْرِ تَثْبیت: خود را از قسم و سوگند برهانید که همانا انسان به جهت یکى از چهار علّت سوگند یاد مى کند:
در خود احساس سستى و کمبود دارد، به طورى که مردم به او بى اعتماد شده اند، پس براى جلب توجّه مردم که او را تصدیق و تأیید کنند، سوگند مى خورد.
و یا آن که گفتارش معیوب و به دور از حقیقت است، و مى خواهد با سوگند، سخن خود را تقویت و جبران کند.
و یا در بین مردم متّهم است -به دروغ و بى اعتمادى- پس مى خواهد با سوگند و قسم خوردن جبران ضعف نماید.
و یا آن که سخنان و گفتارش متزلزل است -هر زمان به نوعى سخن مى گوید- و زبانش به سوگند عادت کرده است. (تنبیه الخواطر، معروف به مجموعه ورّام، ص 429)
منابع:
سلسله مباحث تفسیری صفیر هدایت؛ آیت الله ضیاء آبادی
مجله ندای اصفهان؛ مقاله عبدالغفار امیدوار