باید بدانید که افسردگی در هر سن و در هر شخصی به وجود می آید. در گذشته بسیاری بر این عقیده بودند که افسردگی در کودکان بروز نمی دهد ، اما امروزه به این نتیجه رسیده اند که کودکان نیز با معیار هایی که تا حدودی شبیه به افسردگی در بزرگسالان است ، به این مسئله دچار می شوند.
نشانه های کودکی که از افسردگی رنج می برد، چیست؟
نشانه های افسردگی در کودکان در سنین مختلف متفاوت است که از بی اعتنایی و منفعل شدن در نوزادی تا خودکشی در نوجوانی گسترده است. یک کودک پیش دبستانی ممکن است با گوشه گیری و در خود فرورفتگی افسردگی را بروز دهد. یک کودک دبستانی ممکن است با جروبحث و دعوا آن را نشان دهد و بالاخره یک نوجوان ممکن است با احساس گناه و ناامیدی به افسردگی واکنش نشان دهد. به طور کلی نشانه های افسردگی درکودکان و نوجوانان عبارت است از: ۱ عصبانیت و پرخاشگری با همسالان و والدین ۲ از فعالیت هایی که مناسب سنش است کناره گیری می کند، در واقع از فعالیت هایی که قبلا لذت می برده، دیگر لذت نمی برد. ۳ شکایت های جسمانی از قبیل سردرد، شکم درد و ضعف و خستگی دارد. ۴ خواب کودک به هم می ریزد، کابوس می بیند و مکرر از خواب بیدار می شود. ۵ با مشکلات بی اشتهایی و کم اشتهایی روبه رو می شود. ۶ حالت های بهانه گیری، لجبازی، بدخلقی دارد. ۷ در خلوت خودش گریه، ناله و زاری سر می دهد که ممکن است بی صدا باشد. ۸ دچار خیالپردازی می شوند، دوست های خیالی برای خود درست می کنند و خودشان را با آن سرگرم می کنند. ۹ احساس منفی و بد گناه در مورد خود دارند. دایما چنین جملاتی از آنها شنیده می شود «هیچ کس منو دوست نداره، من اضافی ام، تقصیر من بود و…» مجموعه همه این علایم سبب می شود که تمرکز کودک به هم ریزد و در تصمیم گیری هایش دچار اختلال شود که منجر به افت تحصیلی می شود. البته باید این را یادآور شد که خیلی از والدینی که با این نشانه ها به روانشناس مراجعه می کنند، نمی دانند که فرزندشان افسرده است.
علایمی که برشمردید آیا با نشانه های افسردگی در بزرگسالان تفاوت دارد؟
بله، کاملا متفاوت است. کودکان افسرده تا حدود ۱۲،۱۳سالگی عموما دارای آن نشانه هایی هستند که ذکر کردم اما از ۱۳ سالگی علایم مربوط به دوره بزرگسالی شروع می شود. دیگر نشانه ای از بیش حرکتی نیست بلکه کندی روانی و حرکتی دیده می شود. یا در مورد اختلال در خواب در کودک که به صورت ترس و کابوس است اما در بزرگسالی مشکلات معمول خواب وجود دارد.
این مشکل موقتی است یا اینکه می تواند به صورت طولانی مدت باشد؟
افسردگی در بزرگسالان و کودکان می تواند به صورت دوره ای باشد. به هرحال ما موقعی تشخیص افسردگی را می دهیم که خلق غمگین کودک در یک دوره زمانی (مثلا دو ماه) استمرار داشته باشد.
چه عواملی در افسردگی کودکان دخیل است؟
سه بافت را باید نام برد: بافت خانواده، همسالان و دوستان و بافت مدرسه چرا که افسردگی کودکان تابع شرایط محیط است. در بافت خانواده، تعارضات زناشویی، محیط ناامن، محیط پرتنش و محیطی که کودک هیچ کنترلی روی آن ندارد وجود دارد. در خانواده هایی که یکی از والدین تهدید به رفتن می کند یا اینکه فضای خانواده همراه با قهر، کم محلی و بی اعتنایی است، این محیط، محیط افسرده سازی است. چند دسته از والدین وجود دارند که احتمال افسردگی در کودکان را زیادتر می کنند. والدینی که افسرده هستند، والدینی که بیش از حد کنترلگر هستند. والدین وسواسی، والدین کمالگرا، پدر و مادرهایی که از والد بودن لذت نمی برند، منظور والدینی است که رفاه را برای کودکان شان فراهم می کنند اما ارتباط عاطفی خوبی برقرار نمی کنند، والدینی که ارتباط شان با بچه ها محدود است یعنی ضرورتی را احساس نمی کنند که باید با بچه هایشان ارتباط برقرار کنند، والدینی که در ارتباط با کودک اصول روشن و شفافی ندارند که این مساله باعث سردرگمی بچه می شود و مشاهده خشونت در میان اعضای خانواده مثلا جروبحث و توهین والدین به همدیگر. در بافت مدرسه موفقیت تحصیلی بسیار مهم است. باید به کودکان این آموزش داده شود که در صورت شرایط شکست تحصیلی، با درماندگی و احساس ضعف روبه رو نشوند. ممکن است مشکلات تحصیلی ناشی از اختلالات یادگیری باشد. باید شرایطی را فراهم کنیم که در صورت تشخیص کودک را به آموزش ویژه ارجاع دهیم. اما در رابطه با همسالان و دوستان ما به عنوان والد یا معلم باید به این موضوع حساس باشیم اگر فرزند و دانش آموزی در برقراری ارتباط با همسالان مشکل دارد، مهارت های اجتماعی را به وی آموزش دهیم.
شیوع افسردگی در کودکان چقدر است؟
دو تا هشت درصد کودکان چهار تا ۱۸ساله ممکن است دچار افسردگی شوند. در بین کودکان پیش دبستانی کمتر از یک درصد و درکودکان سنین مدرسه دودرصد است.
آیا شرایط ژنتیک و عوامل وراثتی در ایجاد افسردگی در کودک نقش دارد؟
بله، مخصوصا وقتی افسردگی را به شکل یک اختلال بالینی و مرضی ببینیم.
افسردگی بیشتر در پسربچه ها دیده می شود یا دختربچه ها؟
در دوران کودکی مساوی است نمی توان گفت کدام یک بیشتر دچار این اختلال می شوند اما با بزرگ تر شدن به نظر می رسد نسبت دختران بیشتر می شود.
آیا ممکن است افسردگی با دیگر اختلالات همبودی داشته باشد؟
بله، ممکن است افسردگی با وسواس، اختلال اضطراب، بیش فعالی و در دوره نوجوانی با سوءمصرف مواد و الکل و اختلال سلوک همبودی داشته باشد.
روابط کودک افسرده با اعضای خانواده اش چگونه است؟
رابطه کودک با خانواده بر اساس آسیبی است که از خانواده زده شده باشد. اگر کودک خشمش از پدرش باشد و به دلیل بی اعتنایی و بی توجهی پدرش دچار افسردگی شده باشد بالطبع نمی تواند رابطه خوبی با پدرش داشته باشد. کودک احساس دوگانگی می کند هم والدش را دوست دارد و هم نسبت به وی خشم دارد.
کودکی که از افسردگی رنج می برد آیا افکار خودکشی به سراغش می آید؟
در کودکان به ندرت اقدام به خودکشی صورت می گیرد اگرچه افکار مربوط به مرگ می تواند وجود داشته باشد. اما در نوجوانی ممکن است اتفاق بیفتد.
درمان کودکان مبتلا به افسردگی چقدر زمانبر است؟
بستگی به شدت اختلال دارد. بالطبع هر چقدر شدیدتر درمان هم طولانی تر می شود البته ما باید مراقب عود هم باشیم. ممکن است کودک رو به بهبود برود اما یکی، دو سال دیگر دوباره افسردگی اش عود کند.
برای درمان، چه روشی مناسب تر است؟
بهترین نوع درمان، درمان در سیستم خانواده است. مسلما اول محیط بیمار باید مورد توجه قرار گیرد. ما درمان را روی خانواده و مشکلاتش و عواملی که برشمردم می گذاریم و اگر مربوط به مدرسه باشد، مشکلات و ناکامی ها را درمان می کنیم. در واقع بهترین نوع درمان، روان درمانی است. هرچند در مواردی که اختلال شدید باشد درکنار روان درمانی باید از دارودرمانی هم استفاده کرد.
