از شایع ترین اختلالات دوران کودکی می توان به موضوع وابتسگی شدید کودک به والدین و یا وسایلی مانند عروسک اشاره کرد. این واسبتگی در زمانی که کودک باید به مدرسه یا مهد برود خود را نشان می دهد ، اما آیا راه حلی نیز برای این موضوع وجود دارد؟
یکی از شایع ترین اختلالات در کودکان، اضطراب جدایی است که سلامتی آنها را مورد تهدید قرار می دهد. اضطراب جدایی، نشانه ای از آگاهی کودک از جدا شدن والد (مادر پدر)، مراقب یا پرستار است که کودک در هنگام جدایی احساس ناراحتی و ترس می کند. این نوع اضطراب از ۱۸ماهگی تا سه سالگی امری طبیعی است که بخشی از رشد طبیعی فرد محسوب می شود اما اگر بنا به هر دلیلی این اضطراب ادامه داشته باشد و به صورت نگرانی مفرط نسبت به والد یا فردی که کودک به شدت به آن وابسته است به وجود آید، از آن با نام اختلال اضطراب جدایی نام می برند. آمارها حاکی از آن است که چهار تا پنج درصد کودکان از این اختلال رنج می برند که در صورت عدم پیگیری می تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. روانشناسان، خانواده های تک والدی، محیط پر از استرس، مشکلات خانوادگی و نقل مکان را از جمله علل شایع بروز اختلال اضطراب جدایی در کودکان می دانند.
در رابطه با عوامل و نشانه های اختلال اضطراب جدایی کودکان، برخورد والدین با این قضیه و نوع درمان آن با «مهرناز یکتا»، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی گفت وگو کرده ایم که در زیر می خوانید:
علل اصلی اختلال اضطراب جدایی در کودکان را در چه می دانید؟
علت های مختلفی را برای این اختلال می توان برشمرد. یکسری از علت ها، بیولوژیکی و ژنتیکی هستند که به فعالیت دستگاه عصبی کودک مرتبط می شود، علل دیگر را می توان در خانواده ها جست وجو کرد مانند خانواده های تک والدی، خانواده هایی که الگوهای ارتباطی بسیار نزدیک و درهم تنیده ای دارند و نسبت به هم شدیدا وابسته اند، خانواده هایی که محیط زندگیشان مملو از استرس است و والدین دایما در حال تنش هستند یا خانواده هایی که یکی از افراد نزدیک شان را مانند یکی از فرزندان یا پدربزرگ یا مادربزرگ را از دست داده اند. علل دیگر مربوط به ویژگی های شخصیتی کودک می شود مثلا کودکان درونگرا یا خجالتی که مستعد این اختلال هستند.
با توجه به عللی که برشمردید، به نظر می آید که نقش والدین و خانواده از سایر عوامل دیگر پررنگ تر است.
می توان گفت که رفتار والدین به مساله اضطراب جدایی بیشتر دامن می زند، جدا از موارد برشمرده مربوط به خانواده، برخی از والدها باعث می شوند که کودک شان به آنها بسیار وابسته شود یا اینکه به آنها اجازه استقلال نمی دهند. بالطبع کودک وقتی بزرگ شود والدین بنا به هر دلیلی حتی در مدت زمان کوتاهی مانند ۳۰ دقیقه بخواهند از فرزندشان جدا شوند کودک دچار اضطراب می شود. می توان گفت در شکل گیری این اختلال خانواده و رفتارش بسیار مهم است.
کودک از جدا شدن کدامیک از والد (پدر مادر) خود بیشتر رنج می برد؟
به این سوال دقیق نمی توان پاسخ داد چون برای هر کودکی ممکن است که متفاوت باشد چراکه این مساله به مراقب اصلی کودک باز می گردد. ممکن است گاهی پدر مراقب اصلی کودک باشد و گاهی مادر یا حتی پرستار.
آیا جنسیت کودک در شدت و ضعف این اضطراب نقش دارد؟
تحقیقات علمی نشان داده که میزان شیوع اضطراب چه به صورت طبیعی و چه اختلال در دختر و پسر یکی است.
چه هنگام اضطراب جدایی مشکل ساز می شود و به صورت غیرطبیعی و اختلال خود را نشان می دهد؟
زمانی اضطراب جدایی مشکل ساز می شود که طولانی مدت شود. مثلا اضطراب جدایی در دوران پیش دبستان در حد نرمال یک نشانه دلبستگی ایمن و سالم است که باید به صورت طبیعی بعد از سه تا چهار دقیقه از بین برود اما اگر نشانه های اضطراب طولانی شود به طوری که کودک تا اتمام ساعات مهد و مدرسه بی تابی کند و از خود نشانه های اضطراب جدایی را نشان دهد غیرطبیعی است که در این حالت می گوییم کودک دچار اختلال شده است که نیازمند درمان و مداخله است.
آیا اضطراب جدایی در کودکانی که وارد مهد یا دبستان می شوند، طبیعی است؟
اضطراب جدایی در دبستان یا مهد تا حدی طبیعی است مانند التماس کردن، گریه سر دادن و… . سیر نرمال این است که هر روز این علایم کمتر شود و کودک به محیط و افراد جدید اعتماد و عادت کند و از خود رغبت نشان دهد اما اگر با گذشت زمان این علایم از بین نرود و ادامه داشته باشد شکل اختلال و غیرنرمال به خود می گیرد. البته لازم است که والدین به این امر آگاهی داشته باشند که ترس از رفتن به مدرسه همیشه به معنای اختلال اضطراب جدایی نیست بلکه ممکن است کودک از اختلال ترس یا افسردگی رنج ببرد و از آنجا که خصوصیات و ویژگی های این اختلال ها با یکدیگر همپوشانی دارد برای تشخیص، والد باید حتما به روانشناس مراجعه کند.
نشانه های کودکی که از این اختلال رنج می برد چیست؟
نشانه ها به صورت جسمانی یا کلامی هستند. نشانه های جسمانی مانند سردرد، دل درد، حالت تهوع، استفراغ که اصولا این علایم در کودکان دبستانی بیشتر دیده می شود یا نشانه های کلامی مانند فریاد زدن، اعتراض کردن، گریه سردادن، التماس کردن، چانه زدن با والد. در کودکان
پیش دبستانی نیز دیدن کابوس با تم های جدایی نیز از علایم این اختلال است.
می توان گفت ترس کودکان از تنها خوابیدن به دلیل اختلال اضطراب از جدایی است؟
بله. چراکه یکی از نشانه های کودکانی که از اختلال اضطراب جدایی رنج می برند دیدن کابوس های شبانه با تم های جدایی است و به همین دلیل کودک از تنها خوابیدن واهمه دارد یا حتی وقتی که کودک کنار والدش می خوابد، مدام از خواب می پرد تا حضور والدش را در کنار خود چک کند.
شما به والدین برای جلوگیری از این اختلال در کودکانشان چه توصیه هایی می کنید؟
پدر و مادر باید بدانند که کودک هم نیاز به امنیت و ایمنی دارد و هم به استقلال و برای این پیشگیری از این اختلال بهتر است که والد از
شش ماهگی به بعد به صورت مقطعی و در زمان های کوتاه مدت، کودکش را با یک مراقب دیگر تنها بگذارد تا کودک هم جدایی را تجربه کند و هم اعتماد به دیگران را. این آموزشی است که کودک باید در پایان یک سالگی ببیند و بعد از آن کودک باید از یک سالگی وارد بازی با همسالان شود و زمانی که پدر و مادر احساس کنند که کودک شان دچار اضطراب جدایی شده فورا آنها را به مهد بفرستند.
چه سنی را برای ورود این دسته از کودکان به مهد مناسب می دانید؟
سه سالگی بهترین زمان ورود به مهد است که کودک هم جدایی را تجربه می کند و هم می تواند با همسالان خود بازی کند.
آیا صحبت کردن پدر و مادر با کودک در هنگام جدایی در کاهش اضطراب نقش دارد؟
بله. والد به هنگام جدایی مثلا زمانی که کودک را می خواهد به مهد ببرد، باید روی موارد مثبت محیط جدید تاکید کند و آنچه که در این زمینه بسیار مهم است رفتاری است که والدین به هنگام جدایی از خود نشان می دهند که باعث اطمینان خاطر به کودک شود مانند اینکه وی را در آغوش بگیرد، نوازش کند یا اینکه در اوایل جدایی بهتر است والد بعد از آنکه فرزندش را ترک کرد، در گوشه ای بایستد و پنهانی نظاره گر رفتار کودک باشد که اگر اضطراب فرزندش تشدید پیدا کرد و علایم جسمانی از خود بروز داد، بازگردد چراکه این حس به کودک القا می شود که مادر و پدر من برگشت پذیرند. این موضوع در آینده به کودک کمک می کند تا از شدت اضطرابش کم شود.
بسیار دیده شده که والدین برای آنکه کودک بعد از جدایی قشقرق به پا نکند به وی باج می دهند و با وعده وعیدهایی مثل خریدن اسباب بازی و غیره
سعی می کنند رفتار کودک شان را تصحیح کنند، از نظر شما آیا این کارها صحیح است؟
باج دادن غلط است چراکه بچه به گونه ای تربیت می شود که در قبال رفتن به هرجا یا هنگام جدایی از محیط بیرونی باید پاداشی دریافت کند، والدین می توانند به جای باج دادن یا دادن جایزه و اسباب بازی به تشویق کودک بپردازند. تشویق کلامی بیشتر از جایزه خریدن روی کاهش این اضطراب تاثیرگذار است.
بازی درمانی می تواند در درمان اختلال اضطراب جدایی نقش یاری کننده داشته باشد؟
روان درمانی کودک شامل یکسری از آیتم ها مانند بازی درمانی، هنر درمانی و موسیقی درمانی است که مشاور از طریق این موارد به عللی که منجر به این اختلال شده است پی می برد. کودک در بازی های خود خشم و اضطرابش را نشان می دهد و مشاور به شدت از اضطراب و هیجاناتش آگاه می شود و آسان تر به درمان کودک می پردازد حتی اگر لازم باشد در بازی درمانی، والد هم وارد بازی شود. در هنردرمانی نیز مشاور و روانشناس به وسیله نقاشی، خطوط به کار رفته شده و رنگ های استفاده شده می تواند به هیجانات کودک بدون هیچ گونه سانسور و مداخله ای پی ببرد و با آگاهی از آنچه که در درون کودک می گذرد، به وی کمک می کند تا زودتر این اختلال درمان شود.