اختلالات گوناگونی در رابطه با یادگیری کودک در مدرسه وجود دارد. یکی از اختلالات نادر در این دوره ، اختلال خوانش پریشی است. در این وضعیت کودک نمی تواند به طور درست کلمات را بخواند. در این مطلب دلایل و راه های درمان آن را بررسی خواهیم کرد.
صدای همهمه بچه ها فضای اتاق را پر کرده بود جز صدای سماء که در گوشه ای ایستاده بود و به آنها نگاه می کرد. از همان ابتدای مهمانی به هر بهانه ای که با او حرف می زدم تمایلی به جواب دادن نداشت…
اما بعد از مدتی به بهانه خواندن کتاب داستان کنارم نشست و بعد از مدتی کوتاه به آهستگی همراه من شروع کرد به خواندن. هنوز هم در شناخت حروف و خواندن دچار مشکل بود. از مادرش پرسیدم چرا برای رفع این مشکل اقدامی نمی کنی؟ به نظرم این مساله باعث شده تا سماء اعتمادبه نفسش کمتر شود ولی او در پاسخ سوالم گفت: «مشکل خاصی نیست هر چقدر بزرگ تر شود شناختش نسبت به حروف و کلمات هم بهتر می شود.» واقعا آیا با بزرگ شدن سماء مشکلش حل خواهد شد؟ شاید تا آن زمان در ارتباط با دوستان در پیش دبستانی یا مدرسه دچار مشکل یا اعتمادبه نفسش کمتر شود. به همین منظور گفت وگویی با دکتر محمدرضا کاظمی، فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش داشته ایم.
چرا برخی کودکان در شناخت حروف و کلمات دچار مشکل می شوند؟
عدم شناخت حروف و کلمات در کودکان، نوعی اختلال یادگیری است که یکی از شایع ترین عوامل بروز این اختلال، علل ژنتیکی است. عوارض بارداری، مشکلات حول و حوش تولد، وزن بسیار کم هنگام تولد و نارس بودن کودک هم در بروز این اختلال نقش دارند. معمولا این اختلال در کودکان دچار صرع، مختصری بیشتر از دیگر بچه هاست. سوءتغذیه هم عامل دیگری است که می تواند باعث بروز چنین مشکلی شود.
آیا این اختلال فقط باعث بروز مشکلاتی در صحبت کردن کودکان می شود یا اینکه اشکال متفاوتی دارد؟
علاوه بر اختلال در یادگیری، «اختلال خواندن»، «اختلال ریاضیات» و «اختلال نوشتن» نیز از دیگر مشکلاتی است که این کودکان دچار آن می شوند. اغلب تداوم این اختلال ها در کودک باعث می شود موفقیت در تحصیل برای او عذاب آور و سخت و در برخی موارد منجر به دلسردی، کاهش عزت نفس، سرخوردگی مزمن و روابط ضعیف با همسالان شود. یکی از مهم ترین این اختلال ها
«اختلال خواندن» است. در این اختلال، پیشرفت کودک در زمینه خواندن با توجه به سن، آموزش و هوش، پایین تر از حد مورد انتظار است و این امر به میزان زیادی مانع موفقیت تحصیلی یا فعالیت های دیگر مستلزم خواندن می شود. ویژگی این اختلال، ناتوانی برای شناسایی واژه ها، خواندن کند و نادرست و فهم ضعیف مطالب خوانده شده است.
معمولا در سنین پایین این مشکل به چه صورت خود را نشان می دهد؟
به طور عمده و مشخص این اختلال با ضعف در یادگیری حروف، فراموشی اسم و صدای حروف و ناتوانی و اشکال در امر خواندن مشخص می شود. اما هیچ بررسی آزمایشگاهی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد و در صورت شک به وجود اختلال باید از تست های هوش و ارزیابی پیشرفت تحصیلی استفاده کرد تا عدم همخوانی هوش و توانایی خواندن در کودک مشخص شود. البته در خیلی از این کودکان همزمان با اختلال یادگیری اشکالات زبانی هم وجود دارد که به صورت اختلال در تشخیص و تمییز صدا و مشکلات در توالی مناسب کلمات است. این کودکان ممکن است خواندن را از کلمه وسط جمله یا انتهای یک کلمه نوشته شده شروع کنند. گاهی حروف را پس و پیش می خوانند و در به یادآوردن اسم و صدای حروف هم دچار مشکل هستند. معمولا خواندن و نوشتن را دوست ندارند و از آن گریزانند و اگر مجبور به خواندن و نوشتن شوند، دچار اضطراب می شوند.
یعنی این اختلال می تواند همراه با مشکلات روانی باشد؟
ادامه این مشکلات و ناکامی و شکست ناشی از آن، باعث بروز احساس شرم و تحقیر می شود که به تدریج این احساسات ناخوشایند شدیدتر و زمینه ساز بروز خشم، افسردگی و عزت نفس پایین می شود. اختلال خواندن حدود ۴ درصد بچه های سنین مدرسه را مبتلا می کند و در هر دو جنس دیده می شود. این اختلال در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی بسیار شایع تر از جمعیت عمومی است. در کودکان مبتلا مشکلات رفتاری هم شایع است.
آیا این مساله در سنین مدرسه می تواند باعث افت تحصیلی شود؟
بله، ضعف تحصیلی دلایل متعددی دارد که از این بین می توان به پایین بودن ضریب هوشی، نقص تمرکز، افسردگی، مسایل و مشکلات محیطی و پیرامونی و اشکال در آموزش اشاره کرد. اما یکی از دلایل ضعف و عدم پیشرفت تحصیلی «اختلالات یادگیری» است. مشخصه این اختلال ها در کودکان و نوجوانان عدم پیشرفت تحصیلی مورد انتظار در زمینه خواندن، نوشتن یا حل مسایل ریاضی در مقایسه با توانایی هوشی کلی فرد است و این به آن معناست که به رغم طبیعی بودن ضریب هوشی کودک، او در یک یا چند حوزه تحصیلی، توانایی کمتری نسبت به آنچه که از او انتظار می رود، دارد.
شایع ترین مشکلی که چنین کودکانی با آن روبرو هستند، چیست؟
کودکان مبتلا ممکن است در خواندن شفاهی دچار اشتباه های متعددی مانند حذف، اضافه کردن، تغییر، تحریف کلمات و عبارت ها شوند. آنها در تشخیص ویژگی ها و اندازه حروف چاپی به خصوص حروفی که برای جهت گیری فضایی و طول خط تفاوت دارند دچار اشکال می شوند. سرعت خواندن کند و درک و فهم کودک از مطالبی که می خواند کم است. معمولا بیشتر کودکانی که دچار این مشکل هستند، تا کلاس دوم ابتدایی تشخیص داده می شوند. البته در موارد شدیدتر می توان در کلاس اول هم متوجه این مشکل شد. با توجه به اینکه ممکن است در کلاس های پایین (ابتدایی) کودک با استفاده از حافظه و به خاطر سپردن اشکال حروف و کلمات، ضعف را به طور نسبی جبران کند در نتیجه اختلال خود را در سنین بالاتر مثلا کلاس های سوم و چهارم نشان می دهد. نکته مهم این است که ضعف در خواندن ممکن است باعث بروز ضعف در سایر درس ها شود به این دلیل که تقریبا تمام درس ها نیازمند خواندن هستند و این مساله اهمیت این اختلال را بیشتر نمایان می کند.
آیا درست است که اختلال در یادگیری با گذشت زمان حل می شود؟ بهترین روش درمانی برای این کودکان چیست؟
برخی از کودکان مبتلا، ممکن است به تدریج مشکلاتشان کاهش یابد یا حتی رفع شود ولی در اکثر موارد نیاز به کمک برای اصلاح اختلال وجود دارد که در موارد خفیف این مشکل در سال های اول برطرف می شود ولی در موارد شدیدتر، ممکن است درمان تا دوران دبیرستان هم ادامه پیدا کند. معمولا در درمان کودکان مبتلا، از شیوه های خاص آموزشی که در آنها تاکید بر واژه خوانی و تمرین خواندن متن است استفاده و سعی می شود صحیح خوانی، فهم خواندن، روان خوانی و هجی کردن کلمات تقویت شود. این درمان ها گاهی انفرادی و گاهی در گروه های کوچک انجام می شود. به والدین هم توصیه می شود هنگامی که کودکشان کلمه ای را اشتباه تلفظ کرد، او را مجبور به تلفظ صحیح نکنند بلکه به آرامی تلفظ صحیح کلمه را دوباره تکرار کنند. نکته مهم در درمان این است که لازم است جدا از درمان اختصاصی اختلال خواندن به عوارض ناشی از آن مانند افسردگی، اضطراب، کاهش اعتمادبه نفس و… نیز توجه شود و همزمان آنها نیز درمان شوند که این امر باعث تسریع بهبود اختلال اصلی نیز می شود. زیرا بسیاری از این کودکان در سنین پایین به دلیل اینکه ممکن است مورد تمسخر قرار گیرند از حضور در جمع و صحبت کردن امتناع می کنند و در نهایت اعتمادبه نفس کمتری برای حضور در جمع های خانوادگی یا دوستان دارند. همچنین لازم است مهارت و کفایت اجتماعی این کودکان که معمولا ضعیف است نیز بررسی و تقویت شود، بنابراین والدین و مربیان نباید فراموش کنند که هرچه سریع تر تشخیص صورت بگیرد و درمان آغاز شود، پیامد نهایی اختلال بهتر است و این افراد زودتر بهبود پیدا می کنند که این امر مستلزم آشنایی و توجه والدین و مربیان به این اختلال است.
