زمانی که در خیابان قدم می زنید اگر به چهره ی افراد نگاه کنید می بینید که بسیاری از مردم چهره های نگران و عصبی داشته و با کوچک ترین جرقه برانگیخته می شوند. این موضوع نشان دهنده ی عدم سلامت روانی جامعه است.
دیدن چهره های غمگین، افسرده و ناراحت مردم در کوچه و خیابان همه جامعه شناسان را به فکر فرو می برد. بسیاری از ما با این تصور بزرگ شده ایم که برای شاد بودن باید دلایل زیاد و محکمی داشته باشیم اما برای درخود فرو رفتن و چهره ماتم زده به خود گرفتن به دنبال دلیل نمی گردیم. این در حالی است که در احادیث و روایات چهره خندان و گشاده داشتن از نشانه های فرد مومن بیان شده است. به نظر می رسد با توجه به تغییرات گسترده در جامعه امروز ایران و لزوم وجود شادی و نشاط در جامعه برای سرعت بخشیدن به رشد و پیشرفت در زمینه های مختلف بیش از هر زمان دیگری به ارائه راهکارهایی برای افزایش نشاط اجتماعی نیاز داشته باشیم، شاید بهتر باشد بررسی این موضوع را با تعریف شادی و نشاط شروع کنیم.
تعریف شادی و نشاط
تعریف شادی عبارت است از هیجانی که در اثر محرک های درونی و بیرونی، ارگانیسم را به جهت انبساط عضلانی و روانی سوق می دهد. دکتر رضا مهدوی روان پزشک می گوید: ماهیت شادی در انسان غریزی است اما نوع و چگونگی آن به یادگیری و متغیرهای محیطی و فرهنگی بستگی دارد. هم چنین باید بین شادی و نشاط تفاوت قائل شد. شادی یک هیجان با تظاهرات بیرونی و گذراست اما نشاط یک احساس انبساط درونی است که پایدار و بادوام است. شادی با هیجان هایی مثل خنده و لبخند همراه است اما نشاط، احساسی همراه با بهجت است که موجب احساس خوشایند در فرد می شود.
تجربه نشان می دهد که شادی ناشی از مصرف داروهای روان گردان، مواد مخدر، الکل و …بسیار کوتاه و گذراست و اندوه و افسردگی ازجمله تبعات آن است اما نشاط ناشی از لذت درونی پایدار و بادوام است. نکته این جاست که محرک های بسیاری در شکل گیری نشاط اجتماعی تاثیرگذار است و شادی و نشاط بر یکدیگر تاثیر متقابل دارد.بدیهی است که دست یافتن به نشاط مستلزم داشتن سلامت روان، وجود محرک های محیطی در پیرامون فرد و زندگی اجتماعی است. این مولفه ها نه فقط در پدید آمدن نشاط اجتماعی بلکه در شکل گیری شخصیت سالم فرد نقش موثری دارد.
دکتر مهدوی با اشاره به ارتباط بین سلامت روان و نشاط اجتماعی می گوید: بهداشت روان یعنی تامین سلامت روانی فردی و اجتماعی، پیشگیری از ابتلا به اختلالات روانی و درمان مناسب و بازتوانی این اختلالات در صورت بروز . در جامعه امروزما علایمی وجود دارد که نشان می دهد سلامت روان مردم در معرض تهدید قرار دارد. نداشتن شادی و نشاط در درازمدت یکی از این علامت هاست هم چنین داشتن نگرانی مفرط، بی خوابی ، عصبانیت دائم، وضعیت آشفته، ترس شدید از وقایع زندگی نشانه نبود بهداشت روان و به خطر افتادن سلامت روان است.بدیهی است که گروه های آسیب پذیر جامعه یعنی زنان، کودکان و سالمندان بیشتر در معرض آسیب هستند.
نکته این جاست که مشکلات مربوط به بهداشت روان به اندازه مشکلات جسمی مورد توجه قرار نمی گیرد. علت اصلی آن نبود آموزش کافی درباره بهداشت روان و اهمیت آن است. بسیاری از مردم نبود شادی و نشاط را مشکل نمی پندارند و علاوه بر این اطلاعات بسیار کمی از بیماری های اعصاب و روان دارند. در جامعه امروز ما بسیاری از مسائل روانی نادیده گرفته می شود یا تلقین فرض می شود، در حالی که می توان به مردم آموزش کافی داد تا مشکلات روحی و روانی خود را جدی بگیرند.
استفاده نکردن از دستگاه های ورزشی در بوستان ها
وسایل ورزشی که در بسیاری از بوستان ها نصب شده است فقط آفتاب و باران می بیند و کمتر از آن استفاده می شود زیرا نشاط اجتماعی لازم برای استفاده از آن ها وجود ندارد. محمد مهدی گلمکانی مدیر کل اداره سلامت شهرداری تهران با اشاره به این مطلب به ایسنا می گوید: نه فقط بانوان بلکه آقایان هم اگر از نظر سلامت روان در وضعیت مطلوبی نباشند و نشاط اجتماعی نداشته باشند، حتی در صورتی که در مجاورت استخر، سونا یا جکوزی هم باشند، باز هم از این امکانات استفاده نمی کنند.
در این ارتباط سید حسن موسوی چلک رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران به خراسان می گوید: نشاط اجتماعی محدود به یک فعالیت مشخص نمی شود و استفاده نکردن از این وسایل به تنهایی به معنای نبود نشاط اجتماعی نیست. به طور کلی جایگاه ورزش در زندگی مردم ما به علت مشغله های فراوان در زندگی شغلی و خانوادگی فراموش شده است فقط در برخی روزهای تعطیل مردم به ورزش در فضاهای باز و استفاده از امکانات ورزشی تمایل پیدا می کنند و از این امکانات استفاده می کنند.
وی با اشاره به این که نشاط اجتماعی یعنی شرایطی که افراد از آن احساس رضایت کنند و پویایی داشته باشند، تصریح می کند: به عنوان مثال مردم در ماه محرم با شرکت در مجالس عزاداری احساس رضایت، پویایی و نشاط درونی می کنند زیرا برای امام حسین (ع) کار می کنند یا کسی که در حرفه خود می تواند کار مفیدی انجام بدهد، احساس رضایت شغلی دارد، فردی که در یک کانون فرهنگی، ادبی کار می کند به علت کارهایی که در کانون انجام می دهد، احساس نشاط و رضایت بیشتری دارد. دقت کنید هر قدر بهره وری افزایش یابد و فرد احساس کند برای جامعه اش مفیدتر است احساس نشاط بیشتری خواهد کرد.هم چنین گسترش نشاط اجتماعی به سیاست گذاری صحیح در حوزه اجتماعی مرتبط است.
یکی از مولفه های تاثیرگذار در این حوزه که سیاست گذاران می توانند آن را در نظر بگیرند، تقویت هویت فرهنگی افراد است. هویت قومی، ملی و دینی مولفه های اصلی هویت فرهنگی است و تقویت این حوزه ها به افزایش نشاط اجتماعی منجر می شود. به این ترتیب که می توان با تدارک جشنواره غذاهای محلی، مسابقات محلی مانند کشتی، جشنواره آیین های محلی و … هویت فرهنگی را تقویت کرد و نشاط اجتماعی را افزایش داد.
تقویت هویت فرهنگی به افزایش تعامل اجتماعی ، وفاق اجتماعی و انسجام مردم کمک می کند و جامعه ای که دارای این مولفه ها باشد، بی گمان با نشاط تر خواهد بود.
مردم نباید همواره چشم به راه کمک های دولت باشند؛ باید ظرفیت های محله یا جامعه را برای تقویت این هویت فرهنگی شناسایی کنند. اگر احساس تعلق و مسئولیت اجتماعی وجود داشته باشد به جای گسست بین نسلی، پیوند نسل ها در جامعه رخ خواهد داد.