یکی دیگر از مسائلی که امروزه بسیاری از افراد دچار آن هستند ، مسئله ی خجالتی بودن است. خجالت کشیدن می تواند تاثیر مستقیمی بر روی رفتار های اجتماعی فرد داشته باشد و در مواقعی نیز باعث می شود که او از حق و حقوق خود بگذرد.
یکی از مشکلاتی که اغلب کودکان و نوجوانان تجربه ای از آن در ذهن دارند، احساس خجالت و کمرویی است. همه در موقعیت های جدید، احساس خاصی پیدا می کنند اما گاهی خجالتی بودن در رشد اجتماعی اختلال ایجاد کرده و یادگیری کودکان را محدود می کند. احساس خجالتی بودن در همه دیده می شود که احتمالاً به عنوان سازوکاری برای کمک به افراد برای مقابله با محرک های اجتماعی جدید شکل گرفته است.
کمرویی به مفهوم احساس ناراحتی کردن از بودن در جمع است. کودک خجالتی در موقعیت های ناآشنا و هنگام تعامل و گفت وگو با دیگران عصبی و مضطرب می شود. یک کودک خجالتی، زمانی که تصور کند مورد توجه اطرافیانش قرار گرفته است، بی نهایت ناراحت و پریشان می شود. یک کودک خجالتی ترجیح می دهد شاهد بازی کودکان دیگر باشد، ولی خود به بازی آنها نپیوندد. بیشتر کودکان در شرایط مختلف قدری احساس خجالت و کمرویی می کنند، اما کودکانی که این مشکل را به صورت حاد دارند، در تمام اوقات زندگی شان احساس خجالت و شرمساری می کنند. این احساس نه تنها می تواند بر رشد اجتماعی کودک تاثیری منفی به جا گذارد، بلکه می تواند موجب کاهش عملکرد تحصیلی و افت آموزش و یادگیری او شود.
احساس خجالت و کمرویی احساسی دوسویه است؛ احساسی است مرکب از هیجان هایی مثل ترس و علاقه، تنش و رضایت، میل و اضطراب. احساس خجالت موجب تند شدن ضربان قلب و بالارفتن فشار خون می شود. فرد مقابل می تواند خجالتی بودن شخص را از روی نگاه گریزان و رو به پایین وی، کم حرفی و کم حرکتی وی تشخیص دهد. کلام فرد خجالتی اغلب نرم، لرزان و مقطع است. بچه های کوچک اغلب انگشت دست خود را می مکند و برخی دیگر خجولانه رفتار می کنند، قدری می خندند و کناره می گیرند. به طور کلی، احساس خجالت و کمرویی با دو نوع رفتار قابل شناسایی است؛ محتاط بودن و گوشه گیری اجتماعی.
بچه ها ممکن است در مقاطع مختلف رشد در برابر خجالتی بودن آسیب پذیر باشند. خجالت همراه با ترس نسبت به بزرگسالان ناآشنا در کودکی پدیدار می شود. پیشرفت های شناختی در خودآگاهی باعث حساسیت اجتماعی بیشتر در سال دوم می شود. خجالت خودآگاهانه در حدود ۴ تا ۵ سالگی ظاهر می شود و اوایل دوره نوجوانی آغاز اوج خودآگاهی است.
علل خجالت و کمرویی در کودکان
برخی از علل کمرویی کودکان ممکن است ناشی از یک علت و یا آمیزه ای از چند علت زیر باشند :
۱) وراثت: برخی از محققان عقیده دارند فیزیولوژی مغز کودکان خجالتی بر رفتار آنها تأثیر می گذارد. همچنین ژن ها هم می توانند تأثیر بسزایی در خجالت کودکان داشته باشند. لذا می بینیم که اغلب کودکان خجالتی دارای پدر و مادر خجالتی یا یکی از نزدیکان خجالتی می باشند که این صفت را از یکدیگر ارث برده اند.
۲) روابط خانوادگی : کودکانی که روابط و ارتباطات خانوادگی اجتماعی کمی دارند، از حضور در اجتماعات امتناع می ورزند. از طرف دیگر، والدین حمایت گر ممکن است با رفتارهای افراط آمیز خود، ترس حضور در موقعیت های جدید را در دل فرزندان شان به وجود آورند . نگرانی بیش از حد مادر و مراقبت دائم او از فرزند موجب می شود که کودک از بازی با دوستان و کودکان دیگر محروم و منزوی شود. همچنین سخت گیری بیش از حد نسبت به کودک و تنبیه و توبیخ او به دلایل بیهوده به خصوص در مقابل دوستان و همسالان او موجب ایجاد عدم اعتماد به نفس و احساس کمبود در کودک می شود و در نتیجه کودک ترجیح می دهد در مقابل دیگران حاضر نشود.
۳) فقدان تعاملات اجتماعی: کودکانی که از جمع و اجتماع دور نگه داشته شده اند، ممکن است از بودن در بین سایرین احساس ناراحتی و فشار کنند. آنها فاقد مهارت های اجتماعی مطلوب هستند و چون نمی دانند در جمع چه باید بکنند، لذا ترجیح می دهند در گوشه ای تنها و ساکت بنشینند . زمانی که کودک تابع بزرگترها باشد و نظارت شدیدی بر کارهای او شود، احساس ناتوانی در داشتن استقلال و تصمیم گیری های شخصی می شود.
۴) احساس کمبود: احساس کمبود کودک از مهمترین دلایل خجالت در کودکان محسوب می شود. این احساس به دلیل وجود برخی از عیوب جسمی مانند لنگی پاها، چاقی، ضعف شنوایی و بینایی، کوتاهی قد و یا بلندی بیش از اندازه قد به وجود می آید.
۵) احساس عدم امنیت کودک: کودکی که احساس امنیت و آرامش نمی کند، از همصحبتی با دیگران دوری می کند. این امر یا به دلیل نگرانی شدید او یا به دلیل عدم اطمینان به دیگران و ترس از خود آنها یا ترس از مسخره کردن آنها می باشد.
۶) تجارب انتقاد آمیز و ناگوار: کودکانی که مرتب از سوی والدین و اعضای خانواده شان مورد انتقاد، سرزنش و تمسخر قرار می گیرند دچار ضعف، ناتوانی، کمبود اعتماد به نفس و شرمساری می شوند .
۷) عوامل شخصیتی: نوزادان حساس و تحریک پذیر ممکن است در آینده خجول و کمرو شوند .
۸) رفتارهای آموخته شده : کودکان از طریق مشاهده رفتار دیگران، شیوه تعامل با اجتماع را یاد می گیرند. آنها بیشتر رفتارها و عکس العمل های والدین شان را الگو قرار می دهند. والدین خجالتی و کمرو، کودکانی خجول بار می آورند .
۹) ترس از شکست: کودکانی که دچار شکست های پی در پی شده اند، ممکن است از ترس شکست های بعدی، انزوا و دوری گزیدن از جمع را برگزینند .
احساس خجالت و کمرویی احساسی دوسویه است؛ احساسی است مرکب از هیجان هایی مثل ترس و علاقه، تنش و رضایت، میل و اضطراب. احساس خجالت موجب تند شدن ضربان قلب و بالارفتن فشار خون می شود. فرد مقابل می تواند خجالتی بودن شخص را از روی نگاه گریزان و رو به پایین وی، کم حرفی و کم حرکتی وی تشخیص دهد
۱۰) توجه بیش از اندازه : والدینی که مرتب درباره گفته ها و نظرات دیگران راجع به کودک صحبت می کنند، ممکن است ترس از ابراز وجود را در دل فرزندشان به وجود آورند . این کودکان تصور می کنند که مدام زیر ذره بین هستند و هر حرفی بزنند و هر کاری که انجام بدهند، موشکافانه تجزیه و تحلیل خواهد شد. به همین دلیل ترجیح می دهند، هیچ صحبتی نکنند .
۱۱) کمرویی اختیاری: برخی از کودکان به طور اختیاری کمرویی را انتخاب می کنند. این گروه رفتارهای خجالت آمیز بیشتری نسبت به کودکانی که وارد محیطی جدید می شوند، از خود نشان می دهند .
احساس خجالت و کمرویی می تواند هم برای والدین و هم برای خود کودک دردآور و ناراحت کننده باشد. سعی کنید هیچ گاه به کودکی که خجول و کمرو است، فشار نیاورید. بیشتر کودکان خجول خودشان می دانند که خجالتی هستند و قدرت راحت بودن در جمع را ندارند. به همین دلیل بهتر است والدین و اطرافیان کودک این موضوع را زیاد به رخ او نکشند. در عوض می توانند وقتی که کودک طبیعی رفتار می کند، او را مورد حمایت و تشویق قرار دهند. در نظر داشته باشید، هیچ کودکی از ابتدا خجالتی و کمرو نیست. والدین و اطرافیان کودک هستند که او را می ترسانند، خجالتی می کنند و به این رویه می کشانند. اگر احساس خجالت و کمرویی فرزندتان پایدار و جدی است، می توانید از رهنمود ها و هدایت های روانشناسان و مشاوران کودک بهره گیرید. مواردی که آنها توصیه می کنند عبارتند از :
کنترل استرس و فشار روانی
روش های آرام سازی عضلانی
جلسات مشاوره
آموزش مهارت های اجتماعی
برای راهنمائی پدر و مادرها در رویاروئی با خجالت و کمروئی کودکان، آنچه که باید کرد و آنچه نباید انجام داد را ، در مقاله ای دیگر عنوان می کنیم ، با ما همراه باشید .
