فرونشست زمین متاسفانه هرسال قربانیان زیادی میگیرد و افراد زیادی را به کام مرگ میبرد این اتفاق ناگوار به دلیل حفر چاه های عمیق و سفره های آب زیرزمینی ایجاد می شود و روز به روز چاله های فراوانی در شهرهای مختلف کشور پدید می آیندکه حدس ایجاد آن ها و فرونشست زمین غیرممکن است و این حادثه به صورت ناگهانی پدید می آید .
مدت‌هاست که فرونشست زمین بحران‌هایی را در اقصی نقاط ایران به بار می‌آورد؛ از تخریب تخت جمشید و فرونشست شهران و میدان قیام گرفته تا ساخت قطار سریع السیر تهران به مشهد که پدر کویرشناسی ایران را نگران کرده است. آنچنان که او می‌گوید: نشست زمین می‌‌تواند مانعی سر راه توسعه کشور هم باشد. با وجود این، این مساله نگران کننده پیگیری متولیان امر را می‌طلبد که هر چه زودتر مانع از بروز حوادث ناگوار باشند، چرا که عبور سریع قطار از دشتی که نشست پیدا کرده بازی با جان مسافران است.
کم آبی، برداشت‌های بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، خشکسالی، شکاف‌های عمیق، تخریب تاسیسات شهری و… از مواردی هستند که به فرونشست زمین دامن می‌زنند. در واقع فرونشست زمین یک سوم مساحت ایران را تهدید می‌کند، اما مساله به این جا ختم نمی‌شود، چرا که یکی از برنامه‌های وزارت راه و شهرسازی ساخت قطار سریع السیر تهران به مشهد است که با سرعت ۲۰۰ کیلومتر در ساعت مسیر تهران مشهد را در طول شش ساعت طی می‌کند. این در حالی است که به نظر می‌رسد ساخت این قطار با توجه به نشست زمین در مسیر پیش بینی شده مشکل‌تر از چیزی است که تصور میشود. «الان درباره قطار سریع السیر تهران – مشهد هشدار می‌دهم.
به این دلیل که دشت تهران، ورامین، سمنان، شاهرود، سبزوار، نیشابور و مشهد نشست پیدا کرده اند. امکان دارد سرعت سریع قطار سریع‌‌السیر منجر به این شود که کمر راه آهن بشکند.» این اظهارنظر روز گذشته توسط پدر کویرشناسی ایران انجام شد. هرچند یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی رویه آب زیرزمینی اتفاق میافتد فرونشست زمین است و اکنون این وضعیت در بسیاری نقاط استان‌‌های کرمان و خراسان که دشت‌ها با بیلان منفی آب زیرزمینی روبه رو هستند مشاهده میشود، اما نشست زمین در سفره‌های آب محصور و نیمه‌محصور که از مواد آبرفتی تحکیم نشده و یا نیمه تحکیم شده تشکیل یافته باشند بیشتر مشاهده میشود. این نشست زمین در ایران پیامدهای دیگری هم دارد. هرچه آب زیرزمینی بیشتر برداشت شود تراکم مواد نیز بیشتر خواهد بود و نشست زمین منجر به ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لولههای چاه، خرابی ساختمان‌ها و لوله‌زایی چاهها میشود. لوله‌زایی به پدیده ای گفته میشود که در آن به دلیل نشست زمین قسمتی از لوله چاه به خارج از سطح زمین رانده میشود. این در حالی است که فرونشست زمین در یک میلیون هکتار از دشتهای ایران روی داده است. آنچنان که سه سال گذشته خداکرم جلالی، رئیس سازمان جنگل‌‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور به وضعیت نگران کننده منابع آبی کشور اشاره کرد و گفت که بیلان منفی آبهای زیرزمینی کشور باعث فرونشست یک میلیون هکتار از عرصه‌‌های کشور در مناطق مختلف شده است. در نتیجه مدیریت غلط منابع آبی و پیامدهای ناگوار آن به ویژه حفر چاه‌‌های مجاز و غیرمجاز هر روز آشکارتر میشود. وقتی بی‌هیچ ضابطه و معیاری چاه عمیق و نیمه‌‌عمیق حفر میشود تا کشاورزی ناپایدار توسعه یابد، آبخوان‌ها خالی میشود، سطح آبهای زیرزمینی پایین می‌رود و ۲۳۰ دشت حاصلخیز کشور دچار بحران میشود. پرویز کردوانی در رابطه با این پیامد‌ها عنوان کرد: نشست کردن زمین هم مشکلاتی همچون شکستن لولههای گاز و ریختن ساختمان‌ها در پی دارد. برای مثال در دشت ورامین دکل‌ها کج شده اند، چون زمین نشست پیدا کرده، از سویی در کرمان پل‌ها شکسته شده، کمر جاده میبد به اردکان هم شکسته شده اند. پدر کویر شناسی ایران درباره علل نشست زمین در ایران هم افزود: یکی از علل اصلی نشست زمین در ایران حفر چاه‌‌هاست. چاهها را حفر کردند و زمین نشست پیدا کرد. او ادامه داد: اشتباه می‌کنند که می‌گویند بزرگ‌ترین چاله در تهران به وجود آمده است؛ تهران هر سال ۳۶ سانتیمتر نشست می‌کند، اما بزرگ‌ترین نشست در کبودراهنگ همدان است. با وجود این، تا زمانی که نظارت و بازرسی‌ها هنگام عمل و فعالیت صورت نگیرد و بازرسان بعد از وقوع حادثه وارد میدان شوند همچنان شاهد حوادث ناگوار فرونشست زمین خواهیم بود، چرا که مدیریت شهری یکپارچه حاکم نیست و نظارتی بر راه و شهرسازی وجود ندارد. به همین دلیل می‌توان از حالا وقوع فرونشست‌ها دیگر را پیش بینی کرد.
ضرورت مطالعه زمین شناسی قبل از ساخت قطار
یک کارشناس محیط زیست درباره فرونشست زمین می‌گوید: آب زیر زمینی همچون ستون برای خاک است، یعنی وقتی خاک بالای این سفره‌های آب زیرزمینی قرار دارد توسط این سفره‌ها محافظت میشود. اسماعیل کهرم می‌افزاید: اگر سطح آب سفره‌های زیر زمینی روز به روز کاهش یابد و پایین‌تر برود، این ستون‌ها به تبع آن کوتاه و کوتاه‌تر می‌شوند و به جایی می‌رسد که زمین فرو نشست می‌کند. او اظهار می‌کند: اگر فرونشست زمین در سطح کوچک باشد، یعنی در مکانی به اندازه ۵۰۰ متر اتفاق بیفتد، زمین حدود پنج الی شش متر پایین می‌رود که به این پدیده فروچاله می‌گوییم. او ادامه می‌دهد: در میناب بندرعباس به نحوی عجیبی این مساله ایجاد شده که بنده آن را از نزدیک بازدید کرده ام. این کارشناس محیط زیست درباره علت بروز این پدیده می‌گوید: خاک وسط ذرات آب است و وقتی سطح آن کاهش می‌یابد زمین فرونشست پیدا می‌کند. او درباره پیامدهای فرونشست زمین عنوان می‌کند: به دنبال این مساله ریشه درختان خشک میشود. برای مثال نخل مثل چوب کبریت میشود، تاجش میافتد و بالاخره می‌میرد یا تیرهای چراغ برق از خاک بیرون می‌آیند، برخی سقوط می‌کنند و برخی می‌شکنند. او خاطرنشان می‌کند: ولی اگر چنانچه آب در سطح وسیعی ناپدید شود که سفره‌های زیر زمینی وجود دارد، دشت‌ها فرو می‌نشینند. کهرم می‌افزاید: اینجا دیگر مساله ۵۰۰ و هزار متر زمین در میان نیست. یک مرتبه دشت دو هکتار تا پنج هکتاری فرو می‌نشیند. این کارشناس محیط زیست درباره علت فرونشست زمین توضیح می‌دهد: برداشت بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی باعث فرونشست دشت‌ها شده است و اکنون حدود ۷۰ دشت در ایران فرونشسته‌اند. او با اشاره به ساخت قطار سریع السیر تهران به مشهد اضافه می‌کند: اگر روی دشتهای این شهر و اطراف آن ریل قرار دهیم خطرناک است. کهرم می‌افزاید: فرض کنید ریل بگذاریم و بعد زمین فرونشست کند. آن وقت چه کار می‌خواهیم انجام دهیم؟ او هشدار می‌دهد: اگر ریل پیچ و تاب بخورد و زمین فرو بنشیند، قطعا قطار با کلی مسافر دچار سانحه میشود. به طور قطع قبل از ساخت قطار در هر جایی باید وضعیت زمین و محیط زیست مشاهده، بررسی و مطالعه شود و بعد از آن ریل را نصب کنیم. این موضوعی جدی در سطح ایران است، چرا که عواقب جبران ناپذیری را به دنبال دارد.
روزنامه آرمان،
