دکتر محسن نراقی: تمام جراحی‌ها ممکن است با عارضه همراه باشند. جراحی زیبایی بینی هم می‌تواند عوارضی از قبیل عوارض عملکردی و تنفسی و یا عوارض زیبایی در پی داشته باشد که در این مقاله می‌خوانید.

جراحی پلاستیک بینی هم به مانند هر عمل جراحی دیگر می تواند با عوارضی همراه شود.

در صورت آگاهی و دانش بیمار از نکات مهم قبل از تصمیم به جراحی بینی، انتخاب دقیق جراح و انجام جراحی طبق اصول نوین علم جراحی پلاستیک، احتمال این عوارض کمتر می شود ولی هیچ گاه به صفر نمی رسد.

شاید نگاهی سطحی به فهرست عوارض جراحی پلاستیک بینی، ترس زیادی در بیمار ایجاد کند.

اما بروز این ترس، از جنبه‌هایی مفید فایده خواهد بود. نخست آنکه بیمار از عوارض طبیعی و کوتاه مدت جراحی پلاستیک بینی آگاه و از نظر روحی آماده رویارویی با آن‌ها می‌شود.

در ثانی، آگاهی از این عوارض و ترس ناشی از آن موجب می‌شود که بیمار در تصمیم به عمل و انتخاب جراح دقت بیشتری به عمل آورد و در نتیجه به سهم خود از احتمال بروز آن‌ها بکاهد.

آنچنان که پیش‌تر گفته شد، بسیاری از این عوارض، در صورت احتیاط و مهارت جراح قابل پیشگیری خواهد بود.
عوارض جراحی بینی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد

1- عوارضی که در عملکرد بینی مشخص می‌شوند، مانند چسبندگی‌های داخل بینی یا تنگ شدن بیش از اندازه سوراخ‌های بینی که به ایجاد مشکل تنفسی منجر می شود.

2- عوارضی که در ظاهر بینی نمود می‌یابند و در بیشتر مواقع، از برداشتن بیش از اندازه بافت‌های بینی ناشی می‌شوند، مانند کوچک شدن بیش از اندازه بینی که با دیگر اجزای صورت هماهنگی ندارد.
عوارض عملکردی ناشی از عمل جراحی پلاستیک بینی

کم نیستند شمار بیمارانی که پس از جراحی بینی دچار مشکلات تنفسی شده اند. این موضوع اهمیت توجه به مسائل داخل بینی در حین جراحی بینی را می رساند.

ابعاد جراحی بینی بسیار فراتر از تغییرات در ظاهر بینی است و توجه چندجانبه جراح بینی به تمام این ابعاد، میزان بروز عوارض تنفسی را به حداقل می رساند.

اختلال در عملکردهای حیاتی بینی سایر قسمت های بدن را تحت تاثیر قرار خواهد داد. بی حالی و خواب آلودگی ناشی از نداشتن خواب راحت شبانه و محرومیت از اکسیژن موجب کسالت و بیحالی در طی روز می شود.

محرومیت از تنفس بینی، خشکی مجاری تنفسی و ضعف سیستم دفاعی آن را در پی خواهد داشت.

گرفتگی شدید‌ بینی‌ و التهاب ناشی از آن‌، موجب‌ بسته شدن موقت تخلیه‌ سینوس‌های‌ اطراف‌بینی‌ و نیز درد سینوسی، سردرد یا احساس پری، سنگینی و فشار در ناحیه سر و صورت می‌شود.

صدای‌ تودماغی علامتی‌ از گرفتگی راه‌ هوایی‌ بینی‌است‌. اختلال بویایی، احساس سرماخوردگی طولانی، خرخر و مشکلات تنفسی حین خواب از علائم دیگر اختلال عملکرد بینی است. مجوعه علائم فوق موجب افت قابل ملاحظه در کیفیت زندگی افراد می شود.
عوارض تنفسی می تواننداز مشکلات مختلفی که در ادامه ذکر شده اند، منشا گیرند

1- چسبندگی‌های داخل بینی: ایجاد زخم در هر بافتی از بدن، موجب بروز واکنش‌هایی برای ترمیم زخم می‌شود.

در بینی هم واکنش‌های ناشی از برش‌ها و زخم‌های جراحی می تواند سبب چسبندگی سطوح مختلف بافت‌های پوشاننده بینی به یکدیگر شده، راه تنفسی را مسدود کند.

گاهی این چسبندگی آنچنان آزاردهنده است که بیمار را ناگزیر از تن دادن به جراحی دوباره جهت رفع آن می کند.

هرچند که احتمال دارد درجاتی از آن، حتی پس از جراحی دوباره باقی بماند.

2- باقی ماندن انحراف تیغه بینی: یکی از معضلات جراحی‌های پلاستیک بینی، وجود همزمان انحراف تیغه بینی است. گاهی این انحراف‌ها از دید جراح مخفی می‌مانند و علائم خود را پس از عمل بروز می‌دهند. با معاینه دقیق تیغه داخل بینی پیش از عمل جراحی و انجام اصلاح آن حین عمل زیبایی، می توان از این عارضه، حین عمل پیشگیری نمود.

جهت مشخص کردن انحراف‌های مخفی تیغه بینی و مشکلات دیگری که ممکن است در تنفس از راه بینی تاثیر گذارند، جراح می تواند پیش از عمل، به کمک اندوسکوپ به معاینه کامل داخل بینی بپردازد و آزمون های تشخیصی راه هوایی بینی شامل آکوستیک راینومتری و راینومانومتری را انجام دهد.

در موارد زیادی، عدم تشخیص دقیق پیش از عمل، سبب می شود بیمار با وجود تحمل جراحی و مشکلات معمول آن، پس از عمل دچار علائم انحراف تیغه ی بینی شود وناچار از جراحی مجدد باشد.

البته اصلاح انحراف بینی در این افراد مشکلتر بوده و ممکن است با تغییر شکل ناخواسته بینی هم همراه باشد ولی در صورت عدم وجود عارضه ی دیگر، معمولا علائم بهتر می شوند.

3- بزرگی شاخک‌های بینی: در برخی از بیماران دارای انحراف تیغه بینی، در سمت مخالف انحراف، شاخک تحتانی یا میانی دارای رشدی بیش از اندازه است.

بزرگی بیش از اندازه شاخک‌های بینی موجب تنگ شدن راه هوایی بینی می‌شود.

هر چند در بسیاری از موارد، تشخیص دقیق بزرگی شاخک تحتانی، صرفاً با معاینه ساده پیش از عمل امکان‌پذیر است، کشف بزرگ بودن شاخکی که فقط در قسمت‌های پشتی و عمیق آن وجود دارد، نیازمند معاینه با اندوسکوپ است.

متاسفانه به دلایل مختلف، به این امر کمتر توجه می شود و در نتیجه پس از جراحی زیبایی، تنگ تر شدن راه هوایی خود را بیشتر نشان می دهد.

البته امروزه می توان با بهره گیری از روش های نوین، بدون نیاز به برش جراحی، تنها با تکنولوژی های پیشرفته این ایراد را برطرف نمود.

4- تنگی دریچه های بینی: تنگی دریچه ی بینی، شایعترین و مهمترین عارضه تنفسی در بینی های عمل شده است. در جراحی پلاستیک بینی ، تغییرات دریچه بینی حتی در مقیاس میلیمتری، می تواند سلامت بینی را به خطر‌ اندازد.

در مدخل بینی دو دریچه وجود دارد: دریچه خارجی (همان سوراخ‌های بینی هستند که ممکن است در عمل جراحی بینی، بیش از حد کوچک شده باشند و سبب ایجاد مشکلات تنفسی شوند) و دریچه داخلی بینی (که در بخش درونی‌تر سوراخ‌های بینی قرار گرفته و باریک‌ترین قسمت بینی است).

بنابراین چنانچه جزئی‌ترین تنگی در دریچه داخلی روی دهد، در مقاومت آن نسبت به جریان هوا تغییرات شدیدی ظاهر خواهد شد.

از سوی دیگر، برداشتن بیش از اندازه غضروف‌های بینی در عمل جراحی، منجر به تورفتگی‌های بیش از حد در قسمت پایینی بینی و ایجاد چاله‌های عمیق در دو سوی نوک بینی می‌شود.

این تورفتگی‌های ظاهری، در داخل بینی، خود را به صورت برآمدگی‌هایی نشان می‌دهد که مانع عبور جریان هوا از دریچه داخلی بینی می‌شود. برداشته شدن بیش از اندازه غضروف های بینی در انتهای بخش تحتانی، موجب بسته شدن سوراخ‌های بینی در هنگام دم می‌شود. دراین حالت، در دریچه خارجی بینی هم اشکال وجود دارد.

اختلال تنفسی ناشی از اختلال دریچه داخلی بینی از شایع‌ترین و وخیم ترین عوارض در بینی‌هایی است که کوچک شده‌اند. بنابراین، امروزه در روش‌های جراحی پلاستیک بینی از برداشتن بافت در ناحیه دریچه بینی اجتناب می شود و در بسیاری از موارد هم سعی می شود این دریچه به طور پیشگیرانه تقویت شود. برگرداندن سوراخ‌های بینی به حالت پیش از عمل، از دشوارترین اقداماتی است که در عمل جراحی مجدد بینی انجام می گیرد و گاه حتی شاید امکان پذیر هم نباشد.

به‌طور کلی در عوارض ناشی از برداشتن بیش از حد بافت‌های بینی، باید این نقصان بافت را به شکلی مناسب جبران نمود. در این حالت، جراح چاره ای ندارد جز اینکه از قسمت‌های دیگر بینی یا بدن، بافت‌هایی بگیرد و جایگزین بافت از دست رفته کند. این بافت‌ها، پیوند نامیده می‌شوند.

پیوندهایی با ارزش‌ترند که از خود فرد و در همان زمان برداشته شوند و برای خود او مورد استفاده قرار گیرند. برای مثال، در فردی که دچار بسته شدن دریچه داخلی بینی شده، می‌توان با افزودن پیوندهای غضروفی، تا حدی به باز شدن دریچه کمک کرد.

در مواردی که تنگی خفیف دریچه داخلی بینی وجود دارد، می‌توان این پیوندها را از خود بینی گرفت، اما در موارد شدید نیز شاید نیازبه آن باشد که این پیوند، از غضروف گوش و یا دنده فراهم شود.

مشکل ناشی از کوچک شدن بیش از اندازه سوراخ‌های بینی، جدی‌تر است. در مواردی که به علت بیش از حد برداشته شدن پره‌ها، کمبود شدید پوست پره‌های بینی وجود داشته باشد، شاید نیاز به آن باشد که قسمتی از پوست گوش به عنوان پیوند مورد استفاده قرار گیرد.

به همین دلیل در سال های اخیر، برش دادن پره های بینی در جهت کوچک کردن سوراخ های بینی با روش های بسیار مناسب تری جایگزین شده اند.
عوارض زیبایی ناشی از عمل جراحی پلاستیک بینی

عوارض زیبایی جراحی پلاستیک بینی بسیار متنوع بوده و مهمترین آنها مشتمل بر موارد زیر است:

ا- بینی زینی شکل: این عارضه در اثر برداشتن بیش از اندازه قوز استخوانی- یا غضروفی ( در نیمه پایینی بینی)- ایجاد می‌شود. برداشتن بیش از اندازه قوز استخوانی، معمولاً به دلیل تخمین نادرست جراح در مقدار لازم برداشتن قوز حاصل می‌شود.

در روز‌های نخست پس از جراحی، تورم موجود در بافت‌ها، شاید مانع از آن باشد که این عارضه به‌وضوح نمایان شود.

جهت پیشگیری از این عارضه باز هم به بیماران توصیه می‌شود از جراح خود درخواست نکنند بینی‌شان را کوچک کند.

ایجاد قوس مقعر در پشت بینی، شاید نه تنها منجر به عوارض ظاهری ایجاد بینی زینی شکل و حالت مصنوعی آن شود، بلکه به دلیل ارتباط تنگاتنگ میان ظاهر و کارکرد بینی فضای تنفسی داخل بینی را نیز کم و مشکلات تنفسی ایجاد می کند.

از جمله اقدامات پیشگیرانه جراحان بینی، این است که برای کم کردن بافت استخوانی پشت بینی، دقیق و حساب شده عمل کنند و قوز کاذب را از قوز حقیقی تمایز دهند.

دقت در محاسبه، به تجربه و ارزیابی دقیق پیش و حین عمل بستگی دارد. در بسیاری از بینی‌ها، افتادگی نوک بینی موجب کوتاه به‌نظر رسیدن جلوآمدگی انتهای بینی می‌شود.

این امر می تواند قوز پشت بینی را بیش از حد واقعی، برآمده نشان دهد و این قوز کاذب در پشت بینی، جراح را به اشتباه بیندازد. از طرف دیگر عمیق بودن ریشه بالایی بینی در بسیاری از بیماران ایرانی، شدت قوز کاذب را بیشتر نشان می دهد.

به این سبب، تخمین مقدار واقعی کاهش ارتفاع پشت بینی باید با توجه به رفع گودی غیر طبیعی ریشه بالایی بینی و اصلاح جلوآمدگی انتهای بینی انجام گیرد تا از افتادگی نوک بینی بکاهد و قوز کاذب با افزودن و نه با کاهش رفع شود.

امروزه از روش‌های افزودن بافت‌ها در قاعده بینی به جای کاستن پشت بینی استفاده می‌شود تا هم بینی را متناسب جلوه دهند، هم هماهنگی آن را با سایر قسمت‌های صورت حفظ کنند و البته بیمار را به جراحی مجدد محتاج نکنند.

برای متناسب ساختن بینی زینی شکل، از روش افزودن بافت‌های پیوندی در پشت بینی استفاده می‌شود. بافت پیوندی را می توان از محل خود بینی، یا خارج از بینی تأمین نمود.

چنانچه فرورفتگی پشت بینی اندک باشد، شاید برداشت این بافت از تیغه بینی برای تأمین نقص موجود کفایت کند. متأسفانه در بسیاری از موارد، نقص ایجاد شده به اندازه‌ای است که بافت وام گرفته شده از غضروف‌های تیغه بینی، برای جبران کفایت نمی کند.

در این هنگام، می‌توان از بافت‌های خارج از بینی مانند غضروف گوش و یا غضروف دنده برای پیوند استفاده نمود و بینی‌های زینی‌شکل شده را اصلاح کرد. جراحی مجدد بینی جهت رفع این عارضه بسیار دشوار و حساس است. با این همه، شاید اصلاح کامل این عارضه امکان پذیر نباشد.

2- بدشکلی هشت‌مانند در فاصله هرم استخوانی و غضروفی: شکاف عمیق اسکلت استخوانی و غضروفی بینی در اثر برداشتن بیش از اندازه بافت‌های حمایت کننده بینی حالتی ایجاد می‌کند که در آن، بینی از روبه‌رو مانند عدد هشت به‌نظر می‌رسد. این نمای هشت‌مانند در فاصله بالایی استخوانی و بخش پایینی غضروفی، موجب دوتکه به نظر رسیدن بینی می‌شود.

صاحبان چنین بینی‌هایی به علت فرورفتگی هشت مانند، گرفتار مشکلات تنفسی هم هستنند. این فرورفتگی در داخل بینی، دریچه داخلی بینی را تنگ می‌کند.

پیشگیری این رویداد، بسیار بهتر و ساده تر از اصلاح و درمان آن است. کافی است که حین عمل جراحی، اتصالات غضروفی استخوانی اسکلت بینی تا حد ممکن حفظ و در نتیجه از فروافتادگی این ناحیه جلوگیری شود.

اصلاح این حالت در جراحی مجدد با استفاده از پیوند‌های غضروفی مخصوصی بنام پیوند‌های گسترش دهنده اعمال می شود.

این پیوند‌ها در طول بخش استخوانی و غضروفی بینی امتداد می‌یابند و با پهن‌تر کردن طاق استخوانی غضروفی بینی و هماهنگ کردن این دوقسمت، مسیر وسیع‌تری را برای نفس کشیدن فراهم می‌کنند.

این غضروف‌ها را می توان از تیغه بینی یا نواحی خارج از بینی تأمین نمود. در این مورد هم بیمار نباید از جراحی مجدد انتظار بهبود کامل عارضه را داشته باشد.

3- صدمات مجرای اشکی و کاسه چشم: وقوع چنین رخدادی بسیار نادر است. با این وجود، گاه چنین واقعه‌ای روی می دهد و برای بیمار مشکلات چشمی ایجاد می‌کند.

ممکن است تورم کیسه اشکی در گوشه داخلی چشم با عفونت‌های مکرر و شدید کیسه اشکی همراه باشد. علت بروز چنین عارضه‌ای، بسته شدن مجرای اشکی حین برش بیش از حد عمیق استحوان‌های بینی است.

حتی ممکن است برش بیش از حد عمیق استخوانی، منجر به جدا شدن بافت همبندی متصل کننده کره چشم به بینی و تغییر حالت چشم شود. چشم‌ها در این صورت گردتر به نظر خواهند رسید و فاصله چشم از بینی بیشتر می‌شود.

امروزه درمان انسداد مجرای اشکی از طریق روش‌های جراحی اندوسکوپیک بینی بدون برش امکان‌پذیر است.

در این روش، با استفاده از اندوسکوپ از راه داخل بینی پس از تعیین موقعیت کیسه اشکی، بین کیسه اشکی و حفره بینی ارتباطی مستقیم برقرار می‌شود.

در این روش، هیچ برشی بر روی صورت داده نمی‌شود. درمان جداشدگی بافت همبندیِ منجر به گردی چشم نیز نیازمند جراحی کاسه چشم خواهد بود.

4- آسیب پوست بینی: آسیب‌های شدید شبکه مویرگی زیرپوستی و استفاده نابجا از مواد پیوندی نامناسب، دو علت مهم ایجاد آسیب‌های پوستی بر روی قسمت استخوانی بینی حین عمل جراحی به شمار می روند. صدمات عمیق مویرگی پوستی موجب نرسیدن خون کافی به پوست و ایجاد مرگ سلولی پوست می‌شود.

پس از مرگ سلولی پوست بینی، التیام پوست همراه با بافت جوشگاهی ناهماهنگ سبب بدشکلی پوست بینی می‌شود. برای پیشگیری از این عارضه وخیم، استفاده جراح از ابزارهای جراحی بینی در قسمت‌های زیر پوست بینی، به‌ویژه در پوست پوشاننده استخوان بینی باید در کمال آرامش و ملایمت صورت پذیرد.

استفاده از مواد مصنوعی به عنوان پیوند در داخل بینی، با عوارض احتمالی زیادی همراه است و باید از آن اجتناب کرد. بهترین مواد پیوندی همیشه مواد طبیعی و بافت‌های سالم خود بیمار هستند.

احتمال آسیب پوست بینی در عمل دوم بیش از عمل اول است و در عمل های مجدد بعدی این احتمال بسیار بیشتر می شود.

5- فرورفتگی‌های پره‌های بینی: معمولاً این عارضه به دنبال برداشتن غضروف‌های پره‌های بینی برای جمع کردن نوک بینی روی می دهد.

معمولاً در نخستین هفته‌های پس از جراحی، ورم بافت‌ها مانع آشکار شدن کامل این عارضه می‌شود.

در مواردی که نوک بینی بیش از اندازه لازم جمع شود، کم بودن غضروف‌های حمایت کننده نوک بینی و نزدیک شدن بیش از اندازه این غضروف‌ها به یکدیگر، گذشته از آنکه ممکن است فرورفتگی بیش از اندازه ای در ظاهر بینی پدید آورد، در تنفس از راه بینی نیز اشکال ایجاد می‌کند.

6- پره وسطی تو کشیده شده بینی: در حالت طبیعی از نظر معیارهای زیبایی بینی، در نمای نیمرخ، پره وسطی بینی باید خود را در ورای پره‌های جانبی بینی نشان دهد.

در صورت برداشتن غضروف‌های تیغه میانی، این پره به داخل بینی کشیده می شود. این حالت، نمودی غیرطبیعی از نیمرخ بینی به دست می دهد.

7- برداشته شدن پوست پره‌های بینی: در مواردی که قسمت زیادی از پره‌های بینی برداشته شود، به دلیل صاف شدن چین بین بینی و صورت، امکان دارداثر بخیه‌ها بر روی پوست صورت نمایان شود.

تنگی بیش از اندازه سوراخ‌های بینی موجب مشکلات تنفسی از راه بینی نیز خواهد شد. پره‌های بسیار مشخص که با عملکرد طبیعی بینی همراه است و ظاهری طبیعی به بینی می دهند، بسیار بهتر از پره‌های کوچک شده‌ای هستند که علاوه بر نشانگر عمل بودن، به ایجاد اشکالات تنفسی نیز کمک می کنند. گاه، باریک بودن راه تنفسی،سبب پایین افتادگی پره کوچک شده به هنگام عمل دم می‌شود.

شدت عارضه اغلب به صورتی است که کیفیت زندگی بیمار را جدّا تحت تاثیر قرار می دهد و او را ناگزیر از انجام اقدامات اصلاحی خواهد کرد.

8- بالا رفتن بیش از اندازه نوک بینی و بینی خوکی: برداشتن بیش از اندازه بافت‌های غضروفی و پوست قسمت پایینی بینی، امکان دارد موجب بالا رفتن بیش از حد نوک بینی و در نتیجه، نمای بینی خوکی شکل ‌شود.

در این حالت، عمق سوراخ‌های بینی از فاصله دور نیز نمایان است و حالتی کاملاً مصنوعی و غیرطبیعی به بینی می‌دهد. اصلاح این حالت نیز از موارد مشکل در جراحی مجدد بینی است.

زیرا برداشتن و کم کردن بافت‌ها آسان‌تر از اضافه کردن به بافت‌هاست.

8- باریک شدن بیش از حد نوک بینی: نوک بینی از نظر اصول زیبایی، پهنایی متناسب با قسمت‌های بالایی دارد.

در صورت باریک شدن بیش از حد نوک بینی، تناسب بین دو بخش بالایی و پایینی بینی و نیز پره ها به هم می‌خورد و بخش بالایی و پره ها پهن‌تر به نظر می‌رسند. معمولاً چنین حالتی مشکلات تنفسی را نیز به دنبال خواهد داشت.

9- گشاد شدن مویرگ‌های روی پوست بینی: ممکن است مویرگ‌های روی پوست بینی، هم در بخش بالایی بینی وهم در قسمت نوک بینی گشاد شوند.

در این حالت مویرگ‌های زیادی بر روی پوست نوک بینی نمایان می‌شوند. جراحی‌های مکرر پشت سرهم و دستکاری زیاد بر روی بافت‌های گوشتی زیر پوستی نوک بینی حین عمل، از عوامل مستعد کننده این عارضه به شمار می روند.

10- از دست دادن پوست نوک بینی: تأسف بارترین عارضه‌های جراحی پلاستیک بینی، از دست دادن پوست نوک بینی است.

مانند بخش بالایی بینی، آسیب‌های شدید شبکه مویرگی زیرپوستی و دستکاری‌های زیاد در بافت‌های زیرپوستی نوک بینی در جهت کوچک کردن بیش از حد متعادل، علت مهم ایجاد آسیب‌های پوستی نوک بینی به حساب می آید.

در موارد بسیار شدید، حتی ممکن است کل پوست نوک بینی از دست برود. برای ترمیم چنین عارضه وخیمی باید از طریق روش‌های ترمیمی، از پوست قسمت‌های دیگر صورت، مانند پوست پیشانی یا پوست چین بین لب و بینی استفاده کرد.

12- قوس محدب پشت غضروفی بینی: علت این عارضه معمولا برداشتن بیش از اندازه بخش استخوانی پشت بینی است (بر خلاف تصور عموم که این حالت را ناشی از کم برداشتن بخش غضروفی پشت بینی می دانند).

برای اصلاح این عارضه با انجام جراحی مجدد بسیار دقیق و حساب شده برای تقویت قسمت بالایی بینی و نیز افزودن جلوآمدگی نوک بینی (افزایش در بالا و پایین قسمت محدب) امکان پذیر خواهد بود.

13- مشخص بودن بیش از اندازه پره وسطی بینی: در صورتی که پره وسطی بینی، بیش از اندازه طبیعی مشخص باشد، ظاهر سوراخ‌های بینی بیش از حد بزرگ جلوه خواهد نمود.

علت این امر، در نظر سطحی شاید آن باشد که پره وسطی بینی به اندازه کافی اصلاح نشده است. با وجود این، در اکثر موارد علت اصلی، بالا رفتن بیش از اندازه پره‌های جانبی بینی در اثر کم کردن غضروف های نوک بینی است.

ملاحظه می کنید که در صورت تشخیص دقیق، ارزیابی‌های کامل پیش از عمل، دقت در انتخاب بیماری که داوطلب جراحی پلاستیک است و انتخاب دقیق یک جراح متبحر، امکان پیش گیری از بسیاری از عوارض بالا وجود خواهد داشت.

با بهره گیری از این کلیدهای طلایی، می‌توان احتمال بروز پیشامدهای نامطلوب جراحی پلاستیک بینی و نیاز به انجام جراحی های دوباره و چندباره را به میزان زیادی کاهش داد و بیمار و خانواده، پزشک و سیستم بهداشت و درمان جامعه را از تحمل هزینه های مادی و معنوی گزاف در امان نگه داشت.

* فوق تخصصی جراحی پلاستیک و ترمیمی صورت و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهر