دبیر ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم سازمان غذا و دارو، به تشریح وضعیت مسمومیت با دارو در کشور پرداخت.
فعالیت ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم
وی در ابتدا به فعالیت ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سمومی اشاره کرد و گفت: ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم بخشی از سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت و عهده دار وظایف متعددی است که یکی از آنها پاسخگویی به سئوالات دارویی و ارائه راهنمایی لازم به موارد مسمومیت است.
به منش افزود: شیوه جدید زندگی و دسترسی آسان به انواع مواد شیمیایی، داروها، سموم و…، بدون داشتن اطلاعات کافی از نحوه نگهداری، مصرف، عوارض، خطرات و هشدارهای مربوط به آن، شیوع مسمومیت های اتفاقی و تعمدی را در جامعه به میزان زیادی افزایش داده است.
به گفته وی، بسیاری از ضایعات ناشی از بروز مسمومیت ها به سادگی قابل پیشگیری هستند و با نگاهی نو به روند آموزش نحوه پیشگیری از مسمومیت ها و توجه به این نکته که «شاید قربانی بعدی یکی از انواع مسمومیت ها من یا خانواده ام باشد»، هیچگاه خطر را از خود دور نخواهیم دید.
به منش افزود: یک لحظه غفلت خصوصا در کودکان می تواند منجر به عوارض دائمی و آزار دهنده ناشی از مسمومیت شود.
وضعیت مسمومیت دارویی در کشور
وی ادامه داد: وقوع مسمومیت های حرفه ای حاد و مزمن در کارگران شاغل در کارخانجات صنایع شیمیایی، جوان بودن جمعیت کشور و خطرات سوء مصرف مواد مخدر، آمار بالای مصرف داروها در جامعه، دسترسی آسان به دارو در منازل و عدم نگهداری صحیح آنها همراه با افزایش تعداد بیماران افسرده و آگاهی عموم مردم از قابلیت کشندگی برخی داروها، متاسفانه جامعه را نسبت به مسمومیت های آسیب پذیرتر نموده است.
دبیر ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم سازمان غذا و دارو با بیان این مطلب که اغلب موارد مسمومیت پس از آموزش خانواده ها و جامعه قابل پیشگیری خواهند بود، گفت: ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم سازمان غذا و دارو، پس از نامگذاری هفته نخست آبان به عنوان «هفته پیشگیری از مسمومیت ها» در سال ۱۳۸۵، با مشارکت تمامی دانشگاه های علوم پزشکی کشور و دیگر نهادها، هر سال اقدام به برگزاری فعالیت آموزشی – فرهنگی «هفته پیشگیری از مسمومیت ها» می نماید.
به منش در ادامه به مسمومیت های دارویی اشاره کرد و افزود: داروها یکی از خطرناک ترین عوامل مسمومیت زا در منازل هستند. عدم توجه به میزان مصرف دارو، مصرف داروها در تاریکی و با خواب آلودگی و مصرف خودسرانه داروها، همگی می تواند منجر به مسمومیت های دارویی شوند.
دارو می تواند کشنده باشد
وی ادامه داد: ضمن اجتناب از مصرف خودسرانه داروها، باید توجه داشت مقادیر بالای برخی از داروهای به ظاهر کم خطر، می توانند برای فرد خصوصاً کودکان و افراد مسن کشنده باشد.
به گفته این داروساز، شایعترین علت بروز مسمومیت در جهان، مصرف داروها بیش از مقادیر درمانی است.
آمار مسمومیت های دارویی در کشور
به منش افزود: شیوع بالای مسمومیت های دارویی بر اساس آمار مسمومین مراجعه کننده به بیمارستان های کشور تایید شده است. این درحالی است که بسیاری از این مسمومیت ها توسط پرسنل درمانی کشور، درمان و از خطر مرگ نجات داده می شوند. ولی اهمیت مسمومیت دارویی در این نکته است که گاهی ممکن است کبد و کلیه فرد مسموم در اثر مسمومیت دچار صدمه دائمی شود و تا آخر عمر با این مشکل دست به گریبان باشد.
وی گفت: با توجه به آمار سازمان پزشکی قانونی کشور در خصوص مرگ و میر ناشی از مسمومیت دارویی، مشاهده می شود در سال های اخیر سالانه بیش از ۷۰۰ نفر از هموطنانمان در اثر مسمومیت با دارو جان سپرده اند. البته مرگ ناشی از مسمومیت دارویی در کشور ما شایع نیست و فقط ۱۴ درصد از کل موارد مرگ ناشی از مسمومیت در اثر مصرف بالای داروها اتفاق می افتد.
به منش به آمار مسمومیت های دارویی اشاره کرد و افزود: در سال های ۱۳۸۹ تا ۵ ماه نخست ۱۳۹۵ شاهد افزایش موارد مرگ ناشی از مسمومیت بوده ایم بطوریکه از ۹ درصد مرگ ناشی از دارو در سال ۱۳۸۹ به ۴/۱۴ درصد مرگ در سال ۱۳۹۳ رسیده ایم. اما در سال های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ این روند رو به کاهش داشته است. این می تواند نشان دهنده آگاهی بیشتر مردم از عوارض داروها و انجام اقدامات پیشگیرانه باشد.
دبیر ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم سازمان غذا و دارو، گفت: چنانچه بخواهیم در مورد مسمومیت های مراجعه شده به بیمارستان آماری ارائه نماییم، در سال ۱۳۹۰ تقریبا ۷۳۰۰ مورد مسمومیت به بیمارستان لقمان حکیم تهران که مرجع مسمومیت است، داشته ایم. در حالی که در سال ۱۳۹۴ نزدیک به ۱۷۲۰۰ نفر مسموم به همان بیمارستان مراجعه نموده است. یعنی تعداد مسمومیت های دارویی این بیمارستان در طی ۵ سال، ۳/۲ برابر شده است.
مسمومیت عمدی با دارو
وی ادامه داد: در سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ ، از هر ۱۰۰ نفر مراجعه کننده به بیمارستان لقمان حکیم تهران ۶۰ تا ۷۵ نفر در اثر دارو مسموم شده بودند و ۸۰ درصد از این موارد تعمدی بوده است.
به منش افزود: برای تایید بالا بودن مسمومیت های دارویی در دیگر نقاط کشور، ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم اقدام به جمع آوری آمار مسمومیت های مراجعه شده به بیمارستان ها از کل کشور نموده است. در این گزارشات مسمومیت دارویی کماکان بالاترین مسمومیت مراجعه شده به بیمارستان بوده است که در بین شهرهای مختلف بین ۵۰ تا ۸۰ درصد متغیر بوده است.
وی با عنوان این مطلب که اغلب مسمومیت های مراجعه شده به بیمارستان ها یعنی نزدیک به ۷۵ درصد آنها تعمدی است، گفت: مسمومیت های دارویی در کودکان اغلب اتفاقی و در اثر کنجکاوی کودک و یا اشتباه والدین رخ می دهد، ۴۰ درصد از مسمومیت های مراجعه شده به بیمارستان کودکان مفید تهران ناشی از دارو است و نزدیک به ۸۰ درصد از کودکان مسموم ارجاع شده به این بیمارستان در طی سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ به صورت اتفاقی در اثر مصرف دارو مسموم شده بودند.
شایع ترین داروهای مسمومیت زا
به منش افزود: در بحث مسمومیت دارویی، از میان داروهایی که اغلب منجر به مسمومیت می شود، داروهای مغز و اعصاب و در راس آنها داروهای آرامبخش، ضد افسردگی و ضد تشنج سپس داروهای مسکن و داروهای ضد جنون شایع تر هستند.
روش های پیشگیری
وی در ارتباط با روش های پیشگیری از بروز مسمومیت های دارویی، اظهارداشت: بهتر است داروهای بیمار افسرده و یا بیمارانی که تعادل رفتاری ندارند و یا افرادی که سابقه اقدام به خودکشی دارند را دور از دسترش ایشان قرار دهید و مراقبت دقیقی در خصوص میزان داروی مصرفی ایشان به عمل آورید.
مسمومیت دارویی در سالمندان
به منش گفت: در سالمندان مسمومیت دارویی بسیار شایع و البته خطرناک است. تشابه ظاهری شکل داروها، ابتلا به فراموشی، عدم اطلاع از نام داروها، بی سوادی یا کم سوادی و یا خوانا نبودن مقادیر مصرفی دارو مندرج روی جعبه دارویی ممکن است منجر شود تا سالمندان داروی خود را به اشتباه یا بطور تکراری مصرف نمایند.
وی افزود: بهترین روش برای پیشگیری از خوردن دوز تکراری دارو، یادداشت کردن دفعات مصرف دارو و یا قرار دادن قرص ها در داخل جعبه های مخصوص تقسیم بندی شده موجود در داروخانه ها (برحسب صبح، ظهر و شب و یا روزهای هفته) است.
به منش تاکید کرد: داروها را در بسته بندی اولیه آنها نگهداری نمایید تا در صورت مصرف اشتباهی، قادر باشید اطلاعات لازم را در اختیار پزشکان قرار دهید.
دبیر ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم سازمان غذا و دارو، ادامه داد: مصرف مقادیر بالای بسیاری از داروها در اقدام به خودکشی، ممکن است در ابتدا علامت و نشانه خاصی نداشته باشد ولی وضعیت فرد مسموم به طور ناگهانی وخیم گردد و یا در آینده منجر به صدمات دائمی کبد و کلیه در فرد مسموم شود. به عنوان مثال مصرف خودسرانه داروی استامینوفن جهت درمان درد و تب بیش از مقادیر درمانی، منجر به صدمات کبدی خواهد شد. بنابراین ارجاع فرد مسموم به بیمارستان بسیار حیاتی است.
وی افزود: ایجاد استفراغ در مسمومیت ها تنها باید به توصیه پزشک باشد چرا که این عمل در برخی از مسمومیت های دارویی سبب وخامت اوضاع بیمار خواهد شد.
شماره ۱۴۹۰ را فراموش نکنید
به منش گفت: در برخورد با فرد مسموم غیر هوشیاری که در کنارش بسته های داروی مصرف شده وجود دارد، ضمن حفظ خونسردی خود و عدم القاء استفراغ در این فرد، بسته های دارویی را همراه بیمار به بیمارستان ببرید و با شماره ۱۴۹۰ و یا ۱۱۵ تماس بگیرید.
وی افزود: در مسمومیت های تعمدی با دارو، بهتر است در صورت هوشیاری فرد مسموم، نام دارو یا داروهای مصرفی و تعداد هر یک از آنها را از وی بپرسید و به کادر درمانی اطلاع دهید.
مسمومیت با دارو در کودکان
به منش همچنین به موارد پیشگیری از بروز مسمومیت دارویی در کودکان اشاره کرد و گفت: چنانچه در خانه کودک زیر ۵ سال دارید، حتما داروها را در کمدهای بالا، دور از دسترس و مجهز به قفل قرار دهید.
وی افزود: مراقب باشید در هنگام بیماری کودک، دوز تکراری و یا داروی بیشتر از حد تجویز شده به کودک ندهید. به عنوان مثال برای کاهش تب در کودکان، داروی استامینوفن را بر اساس وزن و سن کودک و با مشورت پزشک و داروساز به کودک بدهید. مقادیر بیش از حد درمانی استامینوفن می تواند ایجاد مسمومیت نماید.
به منش گفت: داروهای مصرفی افراد خانواده را دور از دسترس کودکان نگهدارید. از قرار دادن دارو در کیف دستی پرهیز کنید تا مانع خورده شدن دارو توسط کودکان شود. همچنین، داروهای خود را در مقابل چشم کودکان نخورید، چرا که کودکان از رفتار بزرگسالان تقلید می کنند و ممکن است دور از چشم والدین داروها را به دهان ببرند.
وی افزود: اگر به کودک خود دارو می دهید به او تفهیم کنید که این دارو است و از کلماتی مثل آبنبات، شکلات و یا خوراکی استفاده نکنید.
دبیر ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم سازمان غذا و دارو، گفت: داروها خصوصاً داروهای خوش طعم مخصوص داروهای کودکان را از دسترس آنها دور نگه دارید. ممکن است با استفاده از غفلت شما، کودک اقدام به مصرف دارو نماید.
وی اظهارداشت: کودکان کنجکاوند و ممکن است زمانی که افراد سالمند فامیل در حال مصرف داروهای خود هستند، کودکان اقدام به چشیدن و یا بلعیدن دارو نمایند. بنابراین برای پیشگیری از مسمومیت دارویی کودک تان، از والدین خود بخواهید داروهای مصرفی خود را دور از دسترس کودکان نگهداری نمایند.
مراقب متادون باشید
به منش افزود: چنانچه فردی در خانواده در حال درمان ترک اعتیاد است، از دسترسی کودکان به داروهای درمان کننده اعتیاد مانند قرص یا شربت متادون جداً خودداری نمایید. مرگ بسیاری از کودکان و حتی بزرگسالان به دلیل نگهداری شربت متادون در یخچال مخصوصاً به دلیل تعویض بطری دارو با بطری داروهای دیگر و یا نوشیدنی ها خوراکی و مصرف اتفاقی آنها رخ داده است. شربت متادون به تنهایی در طی چهار سال اخیر منجر به ۱۱ هزار مورد مسمومیت در کشور شده است. از این میان بیش از ۲۰۰ مورد مرگ تنها ناشی از متادون بوده است که ۱۱ درصد آن در کودکان بروز نموده است.
وی اظهارداشت: مرگ این کودکان در اثر داروی متادون تنها به دلیل سهل انگاری والدین و بستگان کودک، عدم استفاده از ظروف مقاوم و جابجایی دارو و نگهداری آن در بطری های دیگر داروها و یا نوشیدنی ها رخ داده است که به راحتی توسط خانواده ها قابل پیشگیری است.
