پانکراس غده‌ای کشیده و بزرگ است که در عمق شکم و پشت معده قرار گرفته و از آنجایی که افراد، خیلی آن را حس نمی‌کنند، اطلاعات زیادی درباره آن نداریم. پانکراس یا لوزالمعده بخش مهمی از سیستم گوارشی بدن است که با آنزیم‌هایی که ترشح میکند، به هضم غذا کمک کرده و با هورمون‌های ترشح‌شده در برقراری تعادل قند خون موثر است. هورمون انسولینی که پانکراس ترشح میکند، نقش حیاتی در کنترل قند خون ایفا میکند.
در مورد سرطان پانکراس باید گفت معمولا زمانی بیمار متوجه بیماری خود می‌شود که توده‌های سرطانی پیشرفت کرده‌اند و راهکارهای درمانی خیلی موثر واقع نمی‌شوند. برای شناخت بیشتر از سرطان پانکراس و درمان‌های آن با علیرضا نیکوفر، متخصص رادیوتراپی و آنکولوژی و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران به گفت‌وگو نشستیم.
در خبرها آمده است سرطان پانکراس چهارمین سرطان شایع دستگاه گوارش است. در این باره توضیح می‌دهید؟
سرطان پانکراس سرطان بسیار مهلکی است و نسبت به بقیه تومورهای دستگاه گوارشی بسیار کشنده است. تومورهای دستگاه گوارش از مری شروع می‌شود تا معده، روده، کبد، پانکراس و کیسه صفرا و واقعیت این است که بعضی از این سرطان‌ها شیوع زیادی ندارند مثلا سرطان کیسه صفرا خیلی شایع نیست ولی برخی شیوع زیادی دارند. یکی از سرطان‌های خیلی شایع در ایران سرطان معده است که در دنیا نیز از شایع‌ترین سرطان‌هاست اما این آمار در ایران عجیب است. در همه دنیا شایع‌ترین سرطان‌های دستگاه گوارش، سرطان روده یا کلون است اما در ایران سرطان معده است که سازمان بهداشت جهانی درحال بررسی این موضوع هستند.
درمان‌ها تا چه حد موفقیت‌آمیز بوده‌اند؟
در درمان سرطان‌های دستگاه گوارش، به‌عنوان مثال سرطان روده، موفقیت ما خیلی زیاد بوده است و حتی در بیمارانی که تحت عمل رکتوم قرار می‌گرفتند، دیگر در خیلی از موارد از کیسه استفاده نمی‌کنیم بلکه رادیوتراپی و شیمی‌درمانی قبل از عمل انجام می‌شود که تومورها را خیلی کوچک میکند. خیلی از این بیماران می‌توانند روده طبیعی خود را داشته باشند. روش‌های درمانی به کار رفته در درمان سرطان پانکراس در تمام دنیا نسبت به سایر سرطان‌های دستگاه گوارش، خیلی موفقیت‌آمیز نبوده و محققان مشغول کار و تحقیق روی آن هستند. معمولا موفقیت درمان سرطان بسته به این است که بیماری در چه مرحله‌ای قرار دارد. سرطان پانکراس معمولا زمانی خود را نشان می‌دهد که بیماری به مراحل پیشرفته رسیده باشد و طبیعتا شانس نجات بیمار کم می‌شود. معمولا آن گروه از مبتلایان سرطان پانکراس شانس درمان دارند که قابل‌جراحی باشند. در مورد پانکراس معمولا زمانی بیمار مراجعه میکند که دیر است. حتی خیلی از بیمارانی که جراحی می‌شوند، به دلیل پیشرفت بیماری، معمولا بیماری متاستاز می‌دهد و به جاهایی مثل کبد پخش می‌شود. یکی از مواردی که می‌توان شانس درمان را بالا برد، ارجاع بیماران به مراکزی است که توانایی بیشتری برای انجام راه‌های درمانی دارند. در سرطان پانکراس کارهای متعددی انجام شده ازجمله پرتودرمانی‌ها و شیمی‌درمانی‌های قبل از عمل. برخی از این تومورها کمی دست‌اندازی دارند اما لب مرز هستند به این معنا که نه خیلی پیشرفته‌اند و نه طوری هستند که قابل‌عمل باشند. برای اینها روش‌هایی چون شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی و شیمی‌درمانی همزمان قبل از عمل در نظر می‌گیریم و بیمار درمان می‌شود. اگر تومور کوچک و قابل‌عمل شد، بیمار هنوز شانس زنده ماندن دارد. جراحی سرطان پانکراس هم جزء جراحی‌هایی است که به دلیل دشوار بودن عمل و مراقبت‌هایی که باید بعد از عمل انجام شود، باید در مراکز خاص و تخصصی و توسط افراد توانمند تحت‌عمل قرار گیرند.
چه عواملی شانس ابتلا به سرطان پانکراس را بالا می‌برند؟
یکی از شایع‌ترین عوامل ایجادکننده سرطان پانکراس مصرف الکل است. بیماری‌های صفراوی، عفونت‌های ناحیه پانکراس و عوامل ژنتیکی نیز بسیار موثر هستند، استعمال سیگار و تنباکو از دیگر عوامل مستعدکننده ابتلا به سرطان پانکراس محسوب می‌شوند.
چه زنگ خطرهایی برای ابتلا به این بیماری وجود دارد؟
اگر توده سرطانی در ناحیه سر پانکراس باشد، به دلیل فشاری که روی مجاری صفراوی می‌آورد، با یرقان و زردی مراجعه می‌کنند. بعضی از بیماران با دردهای تیرکشنده سر مراجعه می‌کنند. برخی فقط کاهش وزن دارند. علامت اختصاصی که بخواهیم برای سرطان پانکراس به آن اشاره کنیم، وجود ندارد بنابراین معمولا بیماران زمانی به پزشک مراجعه می‌کنند و متوجه بیماری خود می‌شوند که سرطان کاملا پیشرفت کرده است. درخصوص «ثبت موارد سرطان» در کشور به همت وزارت بهداشت، تمام پاتولوژیست‌های کشور موظف شده‌اند تمام آمار تشخیصی مبتلایان به سرطان را در سطح کشور گزارش دهند تا از این طریق بتوانند آمار دقیق سرطان را به ثبت برسانند. اما نسبت به کشورهای پیشرفته دنیا هنوز آمار ما کامل نیست. در ایران سرطان‌های دستگاه گوارش به ترتیب عبارتند از سرطان معده، روده، مری و پانکراس و بعد بقیه سرطان‌ها قرار دارند.
آیا فناوری‌های درمانی در ایران همگام با دنیا پیش می‌رود؟
متاسفانه در ایران به دلیل تحریم‌هایی که صورت گرفته، یک‌سری از امکانات را نتوانستیم وارد کنیم. ما هنوز قادر به وارد کردن «سورس رادیواکتیو» برای دستگاه «براکی‌تراپی» نیستیم و خیلی از دستگاه‌های پیشرفته را مجوز واردات نمی‌دهند و به دلیل محدودیت‌هایی که داشتیم کمی نسبت به درمان‌های دنیا عقب‌تر هستیم. در واقع، استفاده از این فناوری‌ها و دستگاه‌های پیشرفته شانس درمان و عوارض آن را کاهش می‌دهد. ما هنوز در کشور «سایبرنایف» نداریم. این دستگاه، دستگاه شتاب‌دهنده رباتیک است که دور بیمار می‌چرخد و محدودیت‌ها حین عمل کمتر می‌شود. یکی از روش‌هایی که برای کنسر پانکراس می‌توان انجام داد، رادیوتراپی حین عمل (IORT) است که خوشبختانه در ایران وجود دارد.
روزنامه فرهیختگان
