امروزه استفاده از فضای مجازی مانند شمشیر دولبه شده است هم به نفع ماست و هم به ضرر ما ،کمتر افرادی مشاهده می شوند که به استفاده صحیح از این فضا میپردازندو اغلب مردم جامعه ما به خصوص جوانان و نوجوانان درگیر مشکلات اخلاقی، غیراخلاقی، طلاق‌ها و ازدواج‌های اینترنتی شده اند راه حل های پیشنهادی روانشناسان در این زمینه چیست ؟آن ها چه توصیه هایی برای کاربران فضاهای مجازی دارند؟
*عالیه شکر بیگی: حضور در فضای مجازی در اصل حضور در میدان‌های مختلف است. در این شرایط افراد باید توان تعامل با فضای مجازی را داشته باشند. وقتی افراد توانمندی‌های لازم در مواجه با فضای مجازی را نداشته باشند درنتیجه با انتشار عکس‌هایشان شاهد پیامدهای اخلاقی، غیراخلاقی، طلاق‌ها و ازدواج‌های اینترنتی و هزاران مساله دیگر در فضای مجازی خواهند بود.
امنیت اطلاعات کاربران شبکه‌های اجتماعی موضوعی است که همواره محل بحث جدی واقع شده و روی آن تاکیدهای مختلفی صورت گرفته است. اما کاربران این شبکه‌ها چگونه می‌توانند از اطلاعات خود در این فضا محافظت کنند؟ بر اساس آمارهای ارائه شده در کشور بیش از ۲۵ میلیون گوشی تلفن همراه هوشمند در دست کاربران است و طبیعی به نظر می‌رسد که بخش قابل توجهی از کاربران این گوشی‌ها از نرم افزارهای ارتباطی رایگان موبایل نیز استفاده کنند، به گونه‌ای که بر اساس اظهارات وزیر ارتباطات تنها شبکه‌ای همچون تلگرام میلیون‌ها کاربر ایرانی را در خود جای داده است. حضور افراد در فضای مجازی در دهکده جهانی نیازمند هوشمندی خاصی است. وقتی افراد در فضای مجازی به انتشار عکس‌های خود می‌پردازند دیگر نمی‌توان از این اقدام در قالب حریم خصوصی یاد کرد. در این شرایط افراد با حضور در شبکه‌های اجتماعی وارد حریم و عرصه عمومی شده اند. وقتی افراد عکس‌های خود را در فضای مجازی در معرض دید هزاران کاربر دیگر قرار می‌دهند یعنی آنها خواستار در اختیار قرار دادن اطلاعات خود در عرصه عمومی هستند. انتشار عکس در فضای مجازی یک امر طبیعی است، اما هنوز بینش لازم نسبت به عکس‌های منتشر شده در فضای مجازی یک نوع عقلانیت خاصی در رفتارها را می‌طلبد که هنوز چنین بینشی در بین برخی کاربران نهادینه نشده است. انتشارعکس‌ها در فضای مجازی با رفتارهای مختلفی همراه است. در این اقدامات ممکن است تکثر ارتباطات در فضای مجازی شکل گیرد. در این شرایط افراد از چهارچوب و اندیشه لازم برخوردار نیستند و به نسبت این رفتار مستعد هر گونه برانگیختگی در فضای مجازی است. در این نوع اقدامات هرگونه رفتاری با اطلاعات شخصی افراد، امکان به بازی گرفتن آنها را ایجاد می‌کند. حضور در فضای مجازی در اصل حضور در میدان‌های مختلف است. در این شرایط افراد باید توان تعامل با فضای مجازی را داشته باشند. وقتی افراد توانمندی‌های لازم در مواجه با فضای مجازی را نداشته باشند درنتیجه با انتشار عکس‌هایشان شاهد پیامدهای اخلاقی، غیراخلاقی، طلاق‌ها و ازدواج‌های اینترنتی و هزاران مساله دیگر در فضای مجازی خواهند بود.
نقاب‌ها دربین کاربران فضای مجازی
رشد سریع ارتباطات و اطلاعات در جامعه امروز فضای مجازی را به وسیله‌ای مهم و کارا برای اغلب افراد تبدیل کرده است. در این شرایط باید رسانه‌ها با آگاهی دهی به کاربران فضای مجازی آنها را نسبت به فرصت‌ها و تهدید‌های به‌کارگیری از این وسیله آگاه کنند. رسانه‌ها باید کم و کیف چگونگی فعالیت در این فضا را به همگان معرفی کنند. این اقدام نیازمند رفتار دوسویه است. برای مثال اینکه یک فرد اخلاق را در فضای مجازی رعایت کند، اما فرد دیگر بی توجه به اخلاقیات در فضای مجازی به فکر سوء استفاده از شرایط موجود باشد چندان مناسب نیست. این در حالی است که فعالیت در فضای مجازی باید با امنیت اخلاقی همراه باشد. در اصل رعایت اخلاق تحت عنوان امنیت و ایجاد فضای امن تحقق می‌یابد. هر کاربری باید به رعایت بهداشت روانی در فضای مجازی واقف باشد. همگان باید دراستفاده از فضای مجازی از امنیت اخلاقی برخودار باشند، اما وقتی در این زمینه فرهنگسازی وجود ندارد به نسبت بروز هرگونه سوء استفاده از اطلاعات افراد چندان دور از انتظار نیست. در اصل وقتی افراد با نقاب‌های مختلف به این فضاها و میادین ورود پیدا می‌کنند به معنای عدم رعایت اخلاق در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی است. در شبکه‌های اجتماعی شاهد هرج و مرج اخلاقی در بین کاربران هستیم. چون هر فرد بر اساس خواسته و علایق خود با این ابزار به ایجاد ارتباطات و هر گونه رفتار می‌پردازد. برخی از افراد در بسیاری از موارد وارد اطلاعات خصوصی دیگران می‌شوند. برای مثال با انتشار عکس‌ها هر گونه پیامی برای افراد فرستاده می‌شود. حال با بررسی این گونه اقدام‌ها باید به کاربر فضای مجازی در زمینه به‌کارگیری این ابزار آگاهی داد. برای مثال کاربران در فضای مجازی به چه دلیل به خود اجازه برداشت‌ها و رفتارهای گوناگون را می‌دهند؟ این درحالی است که در فضاهای مجازی شاهد برجستگی بینش جنسیتی هستیم. در اغلب موارد دیدگاه کاربران به فضای مجازی یک دیدگاه جنسیت زده است. ابتدا انسان‌ها در این شبکه‌ها با دیدگاه جنسیتی و ابزاری مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و در مرحله دیگر دیدگاه انسانی نسبت به فرد لحاظ می‌شود. راهکار اصلی و مهم برای حضور در فضای مجازی تلاش در ایجاد ارتباطات و تعاملات دیدگاه‌های انسانی است. اگر دیدگاه‌ها در این فضاها انسانی باشد به نسبت مشکلی نیز بروز نخواهد کرد.
عدم فرهنگسازی در به‌کارگیری فضای مجازی
در شرایط کنونی فضای مجازی و دهکده جهانی در اختیار همگان قرار داده می‌شود، اما سواد رسانه‌ها و کم و کیف بهره برداری از این مقوله ازسوی هیچ سازمان مسئولی برای همگان به طور شفاف توضیح داده نمی‌شود. در این شرایط باید رسانه ملی سواد رسانه ای را با زبان ساده و همه فهم برای توده‌های مردم توضیح دهد تا به این ترتیب چگونگی بهره برداری از فضای مجازی و رفتار با آن برای همگان مشخص شود. با بهره گیری از عنصر آموزش و فرهنگسازی می‌توان چگونگی به‌کارگیری عکس‌ها و فیلم‌ها در این شبکه‌ها را به شکل کاملا شفاف به همگان توضیح داد. در بسیاری از موارد شاهد انتشار پیام‌های کاربران علیه یکدیگر در فضای مجازی هستیم؛ در این شرایط رسانه ملی و دیگر رسانه‌ها با زبان ساده و همه فهم می‌توانند سواد رسانه ای را برای همگان توضیح دهند و به این ترتیب نسبت به ارتقای فرهنگ عمومی در زمینه فضای مجازی، اجتماعات مجازی و… وارد عمل شوند. با این اقدام می‌توان نسبت به ارتقای کارایی حضور افراد در شبکه‌های مجازی امیدوار بود. این در حالی است که همگان در فضای مجازی باید با یکدیگر گفتمان و تعامل سازنده داشته باشند نه اینکه به‌کارگیری این ابزار برای افراد دردسرساز شود. حضور در شبکه‌های مجازی همچون شمشیر دولبه است و در برخی مواقع لبه تیغ آن برای افراد تهدیدکننده است و در برخی مواقع نیز به نفع کاربر است. پس در این شرایط استفاده آگاهانه از این ابزار یکی از نیازهای جامعه محسوب می‌شود. در واقع هرگونه سود یا ضرر کاربران از شبکه‌های اجتماعی به بینش و سواد رسانه‌ای آنها در به‌کارگیری این ابزار برمی‌گردد. رسانه ملی می‌تواند با همکاری دیگر انجمن‌ها در تعاملات مجازی تصمیم گیری‌ها و سیاستگذاری‌هایی را برای ارتقای فرهنگ عمومی در به‌کارگیری فضای مجازی اتخاذ کند.
* جامعه شناس
روزنامه آرمان
