بپذیرید یا نه ، فقر ویتامین های مختلف در بین ما ایرانی ها در تمام نسل ها وجود دارد. علت آن هم واضح است. رژیم غذایی بسیاری از ما مناسب نیست. بیشتر ما فقط به فکر سیر شدن هستیم تا سلامت بدن و رفع نیاز های اصلی بدنمان.
نکته این است که منابع غذایی مان هم از نظر ویتامین D فقیر هستند. با این اوصاف، تنها راه مقابله با این مشکل، غنی کردن موادغذایی با ویتامین D است. در این باره با دکتر مجید حاجی فرجی، رییس انستیتو تحقیقات تغذیه کشور گفت وگو کرده ایم.
چرا کمبود ویتامین D در این سال ها در کشور ما بیشتر شیوع پیدا کرده است؟
چون تنها راه موثر تامین نیاز این ویتامین، قرارگرفتن در معرض نور آفتاب و ساخته شدن آن در پوست است. در واقع، پس از آنکه افراد از زمان طفولیت تا ۲ سالگی قطره AD مصرف می کنند، هیچ ماده غذایی غنی از ویتامین D دریافت نمی کنند. از سوی دیگر، به دلیل شیوه زندگی، امکان اینکه کودکان و بزرگسالان در معرض نور آفتاب قرار بگیرند، کم شده است؛ مثلا کارمندان صبح ها قبل از طلوع آفتاب به محل کار می روند و معمولا بعد از غروب آفتاب به منزل برمی گردند. دانش آموزان نیز در مدارس امروزی کمتر در معرض نور آفتاب قرار می گیرند. علاوه بر این، مردم فعالیت بدنی چندانی ندارند در نتیجه کمتر هم در معرض نور آفتاب هستند. سه مولفه فعالیت فیزیکی و تامین مقدار کافی کلسیم و ویتامین D در رشد بهینه بچه ها به خصوص رشد قدی آنها تاثیر دارند و در بزرگسالان از پوکی استخوان و عوارض آن پیشگیری می کند. از طرفی، در سا ل های اخیر، شیوع بیماری هایی مانند ام اس و دیابت، هم در کشور ما و هم در کشورهای اروپایی بیشتر شده و کمبود ویتامین D در ایجاد و تشدید آنها نقش دارد چون در بدن این بیماران، ذخیره ویتامین D پایین است.
در حال حاضر در چه گروه هایی در کشور کمبود ویتامین D بیشتر است؟
از ۱۰ سال گذشته انستیتو تحقیقات تغذیه، بررسی اپیدمیولوژیک کمبود ویتامین D را در سطح جامعه شروع کرد و تحقیقی در سال ۸۶ در دبستان های مناطق مختلف تهران انجام شد که نشان داد کمبود ویتامین D در سطوح مختلف (از خفیف تا شدید) در کودکان سنین دبستان ۶۸ تا ۹۰ درصد است و حدود ۶۹ درصد دانش آموزان دبستانی به درجه های شدید کمبود این ویتامین مبتلا هستند. این درحالی است که حتی اگر فردی که دچار کمبود ویتامین D است، کلسیم کافی از لبنیات یا مصرف مکمل ها دریافت کند، جذب کلسیم در بدنش پایین خواهد بود. به همین دلیل و با مشاهده شیوع بالای کمبود ویتامین D، اقدام مداخله ای انجام دادیم و بحث آموزش مطرح شد یعنی در رسانه های مختلف و مدارس، فعالیت فیزیکی در معرض آفتاب را آموزش دادیم تا افراد حداقل در روز ۱۲تا ۱۵ دقیقه در معرض نور آفتاب فعالیت فیزیکی داشته باشند. علاوه بر این، تحقیق دیگری نیز انجام و در آن ۳ گروه در نظر گرفته شد؛ به گروه اول مکمل ویتامین D و کلسیم دادیم، به گروه دوم شیر غنی شده با ویتامین D و کلسیم و به گروه سوم آب میوه غنی شده با کلسیم و ویتامین D. هرچند به دلیل هزینه زیاد، با این تحقیق نتیجه مورد نظر به دست نیامد اما مشخص شد هر چه میزان ویتامین D در این موادغذایی را بالا ببریم، ذخایر ویتامین D بدن نیز بالاتر می رود.
آیا تفاوتی بین جذب کلسیم و ویتامین D در شیر و آبمیوه و مکمل وجود نداشت؟
نه، تفاوتی در جذب نداشتند بنابراین چون آبمیوه به صورت کنسانتره است، مصرف آن را برای همه افراد توصیه نمی کنیم اما اگر برخی افراد به دلایلی نتوانند شیر مصرف کنند، می توانند آبمیوه بنوشند.
کلا کدام موادغذایی را می توان غنی سازی کرد؟
بهترین پایه غنی سازی برای ویتامین D، لبنیات است و در مورد سایر موادغذایی اثر و مقدار آن اهمیت دارد. در مورد گروه هایی که نمی توانند لبنیات مصرف کنند می توان غنی سازی آبمیوه ها را مطرح کرد. ویتامین D آنقدر اهمیت دارد که کشورهای اروپایی حتی بیسکویت و شکلات هایشان را با این ویتامین غنی سازی کرده اند.
با وجود آمار کمبود ویتامین D، چرا در کشور ما غنی سازی لبنیات انجام نمی شود؟
چون غنی سازی کار پیچیده ای است که به تکنولوژی و هزینه نیاز دارد و دولت باید در این زمینه کمک کند. از سوی دیگر، قوانین کودکس (مجموعه قوانین غذایی) در ایران سطح ویتامین D برای غنی سازی را بسیار پایین در نظر گرفته و باید این دوزها را تغییر دهیم. در کمیته ای که از مسئولان معاونت بهداشتی و سازمان غذا و دارو و انستیتو تحقیقات تغذیه تشکیل شده، این موضوع در حال بررسی است تا دوز ویتامین D در غنی سازی تغییر کند. با این کار می توانیم غنی سازی لبنیات را به صورت پلکانی و اول برای گروه های در معرض خطر یعنی کودکان دبستانی (با غنی سازی شیر مدرسه) شروع کنیم. به هر حال پیگیری پروژه غنی سازی مداخله ای در سطح جامعه در انستیتو ادامه دارد و در تلاش هستیم موافقت مسئولان را برای غنی سازی بگیریم.
کمبود ویتامین D چه علایمی دارد؟
متاسفانه کمبود ویتامین D نشانه ظاهری ندارد و فقط از طریق آزمایش خون می توان این کمبود را تشخیص داد. آزمایش تشخیص ویتامین D تاکنون جزو آزمایش های متداول پزشکان نبوده ولی در سال های اخیر، پزشکان متخصص، آزمایش وضعیت ویتامین D را مورد توجه قرار دادند.
در حال حاضر یکی، دو کارخانه شیر غنی شده تولید می کنند، اگر فردی دچار کمبود باشد، آیا با خوردن روزی یک تا دو لیوان از این شیرها ویتامین D مورد نیازش تامین می شود؟
ویتامین D موجود در این شیرها به دلیل استانداردهایی که کودکس تعیین کرده، خیلی پایین است و نمی تواند ویتامین D مورد نیاز بدن را تامین کند. ما در تحقیقاتمان استاندارد کودکس را ۲ برابر کردیم که تغییر جزئی در ذخایر ویتامین D بدن ایجاد کرد، حال با وجود شیوع۷۰ تا ۹۰ درصدی کمبود ویتامین D، این مقادیر غنی سازی نمی تواند کاری از پیش ببرد.
با این اوصاف نمی توان توصیه زیادی برای تامین ویتامین D مورد نیازبدن داشت! در مورد مصرف مکمل ها و آمپول های تزریقی ویتامین D چه توصیه ای دارید؟
مکمل های ویتامین D با صلاحدید پزشک و با دوز مشخص باید مصرف شود. همچنین هر چند آلودگی هوا سطح تابش آفتاب را کم می کند، اما باز هم فعالیت فیزیکی ۱۲ تا ۱۵ دقیقه در روز آن هم در هوای آزاد می تواند به تامین ویتامین D مورد نیاز بدن کمک کند. گاهی هم پزشکان بنا بر نیاز بیمار آمپول ویتامین D را تجویز می کنند، اگر بیمار مشکل دیگری نداشته باشد و دوز مورد نیاز را دریافت کرده باشد، ذخیره ویتامین D افزایش پیدا می کند.
