بی اشتهایی ، از علت تا درمان

داشتن اشتهای زیاد دردسر ساز است و داشتن اشتهای کم نیز همینطور. بسیاری از افراد از دوران کودکی دچار بی اشتهایی می شوند ، و بسیاری دیگر نیز به دلایلی مانند بروز مشکلات عصبی دچار این عارضه می شوند ، اما در هر صورت بی اشتهایی نیز راه درمان دارد.

«از بچگی و از وقتی یادم می آید لاغر بودم. مدتی باشگاه بدنسازی رفتم و از پودرهای افزایش وزن هم استفاده کردم اما تاثیری روی وزنم نداشت. خیلی کم اشتها هستم و با اینکه مرکز تهیه غذا دارم و بیشتر وقتم را آنجا می گذرانم، میلی به غذاخوردن ندارم…

 

چند وقت قبل هفته نامه «سلامت» به دستم رسید. مطالبش به نظرم خیلی آموزنده و کاربردی آمد و از آن موقع هر هفته مرتب آن را مطالعه می کنم.» اینها بخشی از صحبت های سیدمحمدعلی موسوی، ۳۱ساله و ساکن بوشهر است که از ۶ ماه قبل به جمع خوانندگان «سلامت» پیوسته است. آقای موسوی که قدش ۱۷۵ سانتی متر و وزنش ۵۵ کیلوگرم است، برای افزایش وزن از متخصصان «سلامت» راهنمایی خواسته است.

 

آقای موسوی که از کم اشتهایی شکایت دارد، می گوید:

 

چاق نمی شوم چون استعدادش را ندارم

 

از چه زمانی لاغر هستید؟

 

من از بچگی لاغر بودم و هستم. به نظرم اصلا استعداد چاقی ندارم و هرچقدر هم غذا بخورم، چاق نمی شوم.

 

در خانواده تان فرد دیگری مانند شما لاغر است؟

 

پدر و مادرم درشت هیکل هستند و از ۱۴ فرزند خانواده، فقط من و یکی از خواهرهایم لاغر هستیم و بقیه درشت هیکل اند.

 

برای افزایش وزن چه کار کرده اید؟

 

یک دوره به باشگاه بدنسازی رفتم و حدود ۵ ماه همراه تمرین های ورزشی، از پودرهای مخصوص افزایش وزن استفاده کردم که هیچ تاثیری روی وزنم نداشت. یکبار به متخصص تغذیه مراجعه کردم که گفتند وزنم حداقل باید ۷۰ کیلوگرم باشد و رژیم غذایی پرچرب به من دادند که چون میلی به خوردن غذاهای چرب ندارم، به هیچ وجه نتوانستم آن را رعایت کنم. مدتی هم از عطاری یک پودر گیاهی گرفتم که نیم ساعت قبل و بعد غذا می خوردم. با خوردن این داروی گیاهی اشتهایم زیاد شد و طی ۲ هفته ۵ کیلوگرم وزن اضافه کردم اما به محض قطع مصرف دارو، دوباره به وزن قبلی برگشتم و اشتهایم کم شد.

 

واقعا اشتهایتان کم است؟

 

بله، خیلی کم اشتها هستم. با اینکه خودم مرکز تهیه غذا دارم و دائم غذا در دسترسم است، میلی به خوردن ندارم. خیلی کم غذا می خورم، حتی بعضی وقت ها گرسنه می شوم اما باز هم میلی به غذا ندارم. کل غذایی که در روز در وعده های صبحانه، ناهار و شام می خورم، شاید به اندازه یک وعده هم نباشد. در ضمن، میوه، سبزی، شیر و ماست هم نمی خورم.

 

چقدر فعالیت بدنی دارید؟ ورزش می کنید؟

 

فعالیتم زیاد است و طی روز ۱۰ ساعت در محل کار هستم اما ورزش و پیاده روی نمی کنم.

 

مشکل و بیماری خاصی ندارید؟

 

نه، به پزشک مراجعه کردم و آزمایش دادم. نتایج آزمایش ها نشان داد پرکاری تیرویید و کم خونی ندارم و دارویی هم به من ندادند. فکر می کنم شاید مشکل جذب داشته باشم. درضمن، موقع خواب آب دهانم بیرون می ریزد که اطرافیان می گویند ممکن است علت این موضوع، انگل باشد. از متخصصان می خواهم من را برای رسیدن به وزن مطلوب راهنمایی کنند.

 

نگاه متخصص تغذیه

 

توصیه های دکتر

 

مسعود کیمیاگر

 

به سوژه «میزگرد تغذیه»

 

هرکه اشتها ندارد، بخواند!

 

آیا آقای موسوی کمبود وزن دارند؟

 

برای اظهارنظر دقیق در این باره باید از نوع استخوان بندی و ترکیب بدن ایشان اطلاع داشته باشیم اما به طور کلی با توجه به قد و سنشان، حداقل وزنی که باید داشته باشند ۶۵ کیلوگرم است و می توان گفت برای رسیدن به وزن مطلوب باید ۱۰ کیلوگرم وزن اضافه کنند.

 

نتایج آزمایش های پزشکی نشان داده است این آقا کم خونی و پرکاری تیرویید ندارند و دارویی هم برایشان تجویز نشده است اما خودشان تصور می کنند ممکن است سوء جذب داشته باشند. چنین چیزی ممکن است؟

 

باید به متخصص گوارش مراجعه کنند و بررسی های کامل تری انجام شود اما در سن و سال ایشان، سوء جذب نادر است و بیشتر به نظر می رسد دچار لاغری سرشتی باشند.

 

اما پدر و مادر و خواهر و برادرهای ایشان درشت هیکل هستند. باز هم ممکن است لاغری ایشان سرشتی باشد؟

 

بله، ممکن است. ویژگی های ژنتیکی در همه به یک شکل تظاهر پیدا نمی کند. علاوه بر این، ایشان مجرد هستند و وزن بسیاری از افرادی که لاغری سرشتی دارند، بعد از ازدواج بالا می رود که علت آن ممکن است تغییر عادت های غذایی، کاهش تحرک یا تغییرات هورمونی باشد.

 

برای افزایش وزن باید چه کار کنند؟

 

باید رژیم غذایی بگیرند؛ برنامه ای که ۴۰۰ تا ۵۰۰ کیلوکالری بیشتر از مقداری که اکنون دریافت می کنند، انرژی داشته باشد. در واقع، با افزایش هر مقدار کالری در روز، باید انتظار داشت آخر هفته فرد به همان میزان وزن اضافه کند اما در افراد لاغر، راندمان پایین و حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد است و با افزایش ۴۰۰ تا ۵۰۰ کیلوکالری در روز، انتظار داریم در پایان ماه یک تا یک کیلو و ۲۰۰گرم افزایش وزن رخ دهد. برخی هم بیش از نیم کیلوگرم در ماه وزن اضافه نمی کنند و برخی افراد حتی همین استعداد را هم ندارند. البته تعداد این افراد خیلی کم و حدود ۱۰درصد است.

 

آقای موسوی می خواهند وزن اضافه کنند اما مشکل اینجاست که اشتهای کمی دارند و نمی توانند خوب غذا بخورند. چاره چیست؟

 

اولین کاری که باید انجام دهند، این است که به متخصص گوارش مراجعه کنند تا وضعیت گوارش شان بررسی و مشخص شود چرا اینقدر بی اشتها هستند. گاهی مشکلات گوارشی که باعث اختلال در هضم و جذب غذا می شود، باعث می شود فرد به طور جبرانی بی اشتها شود بنابراین در قدم اول باید علت بی اشتهایی ایشان مشخص شود. اگر مشخص شود علت بی اشتهایی فیزیولوژیک نیست، می توان با تمهیداتی وزن را بالا برد.

 

چطور؟

 

بدن افرادی که لاغرند، نمی تواند مواد مغذی را به میزان کافی جذب کند و به طور جبرانی کم اشتها می شوند. در ضمن، معمولا خوردن مواد غذایی جامد برای این افراد سخت است و ممکن است بتوان از طریق مایعاتی مانند شیر و آبمیوه که کالری خوبی دارند، وزن آنها را زیاد کرد. مثلا مصرف یک لیوان آبمیوه که حدود ۱۵۰ کیلوکالری انرژی دارد، به تامین ویتامین های مورد نیاز بدن کمک و سوخت و ساز بدن را بهتر می کند و تاثیر مثبتی روی اشتها دارد. نوشیدن آبمیوه مخصوصا در وعده صبحانه توصیه می شود. همچنین دسرهایی مانند بستنی که ۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلوکالری انرژی دارند، می تواند به وزن گیری این افراد کمک کند. در واقع نمی توان چنین کسانی را با غذا چاق کرد بلکه بیشتر باید از طریق حاشیه ها (خوراکی های مغذی اما پرکالری و کم حجم) که به اشتها بستگی ندارند، وزن آنها را بالا برد.

 

این آقا یکبار به متخصص تغذیه مراجعه کرده و مدتی رژیم افزایش وزن گرفته اند اما به دلیل حجم و چربی زیاد غذاها، رعایت رژیم برایشان سخت بوده است. به نظر شما علت موفق نبودن افراد لاغر در رعایت رژیم های افزایش وزن چیست؟

 

قطعا رژیمی که داده شده، مطابق با نیاز و شرایط آقای موسوی نبوده است. اگر فردی ناهار ۶قاشق غذاخوری برنج می خورد، مجاز نیستیم در رژیم او ۱۲قاشق برنج بگذاریم بلکه باید همان ۶قاشق را به او بدهیم و در کنارش غذایی پرکالری مانند یک پیاله ماست چکیده که ۱۵۰کیلوکالری انرژی دارد، قرار دهیم و برای عصرانه، خوردن ۶ عدد زیتون یا ۲ مغزگردو که خوردنش چندان وابسته به اشتها نیست، توصیه کنیم. در کل، افزایش کالری باید در این افراد به دقت انجام شود بنابراین بهتر است بدون تغییر در حجم غذای وعده ناهار و شام و با اضافه کردن خوراکی هایی که خوردنشان خیلی به اشتها بستگی ندارد، مقدار کالری دریافتی را افزایش داد.

 

آقای موسوی از عطاری پودر گیاهی برای افزایش وزن گرفته اند که با خوردنش اشتهایشان زیاد شده و طی ۲ هفته ۵ کیلوگرم وزن اضافه کرده اند اما با قطع مصرف، اشتهایشان کم شده و به وزن قبلی برگشته اند. نظر شما در این باره چیست؟

 

مصرف محصولات و پودرهای بی نام و نشان گیاهی بسیار نادرست و خطرناک است. این محصولات حاوی ترکیب هایی هستند که باعث تجمع آب در بدن و افزایش وزن می شوند. این افزایش وزن، کاذب است و با قطع مصرف، فرد به وزن قبلی برمی گردد. بیماران زیادی به ما مراجعه می کنند که با مصرف این محصولات دچار اختلال ها و مشکلات زیادی شده اند. این آقا باید از طریق غذا، حتی شده ماهی ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرم وزنشان را بالا ببرند و با یک برنامه غذایی بسیار ملایم وزن اضافه کنند، نه با مصرف پودر.

 

توصیه آخر؟

 

آقای موسوی باید برای دریافت برنامه غذایی صحیح به متخصص تغذیه مراجعه کنند. و به خاطر داشته باشند که ورزش هم اشتهایشان را بهبود می دهد بنابراین اگر بتوانند بدنسازی کار کنند، افزایش حجم عضله ها در افزایش وزنشان موثر خواهد بود.

 

نگاه متخصص داخلی

 

لاغری؛ گاهی طبیعی، گاهی غیرطبیعی

 

دکتر ایرج خسرونیا

 

رییس انجمن متخصصان داخلی کشور

 

لاغری ایشان ممکن است طبیعی باشد اما این امکان نیز وجود دارد که به علت بیماری دچار لاغری و بی اشتهایی شده باشند. برای مشخص شدن این موضوع باید سلامتشان بررسی شود و آزمایش های لازم را انجام دهند. مثلا برای اینکه مشخص شود بیماری انگلی دارند یا نه، لازم است آزمایش مدفوع بدهند. در بوشهر، بندرعباس و مناطق جنوبی کشور، بیماری های شیستوزومیاز و سل نسبتا شایعند و از آنجا که ایشان ساکن بوشهر هستند، پیشنهاد می کنم علاوه بر آزمایش انگل، آزمایش سل نیز انجام دهند تا از سلامتشان مطمئن شوند. همچنین آزمایش های کبدی نیز بهتر است انجام دهند تا اگر بی اشتهایی و لاغری شان مربوط به این موارد و ناشی از بیماری بود، درمان های لازم انجام گیرد.

 

نگاه فوق تخصص غدد و متابولیسم

 

دلیل بی اشتهایی چیست؟

 

دکتر محمدرضا مهاجرتهرانی

 

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

 

بی اشتهایی می تواند نشانه وجود یک یا چند بیماری در بدن فرد باشد. برخی بیماری ها مانند بیماری های غدد درون ریز مانند غده فوق کلیه، عفونت های داخلی بدن و حتی برخی تومورهای بدخیم می توانند باعث بی اشتهایی شوند. بنابراین اگر این آقا قصد افزایش وزن دارند، باید ابتدا یک بررسی کامل از نظر برخی از بیماری های غدد مثل کم کاری غده تیرویید یا کم کاری غده فوق کلیه روی ایشان انجام شود و بعد از یک رژیم غذایی پرکالری پیروی کنند. البته معمولا نتایج تمام بررسی ها در خصوص وجود بیماری های جسمی منفی است و مشخص می شود بی اشتهایی منشاء غیرجسمی دارد یعنی فرد بر اثر افسردگی بی اشتها شده است.

 

نگاه متخصص پزشکی ورزشی

 

هیچ ورزشی برای شما ممنوع نیست

 

دکتر هاله دادگستر

 

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

 

ورزش منظم با تاثیری که روی افزایش اشتها دارد، می تواند تا حدی روی وزن اثرگذار باشد و باعث افزایش وزن تدریجی شود. برای افزایش وزن، ورزش های قدرتی و مقاومتی مانند کار با وزنه و کش های مقاومتی توصیه می شود. این ورزش ها با افزایش حجم عضله باعث افزایش وزن می شوند.

 

آقای موسوی با توجه به سنشان ممنوعیت خاصی برای انجام هیچ ورزشی ندارند و باید بدون استفاده از مکمل ها و هورمون های غیرمجاز، ورزش های قدرتی را شروع کنند. بهتر است این ورزش ها در شروع هفته ای ۲روز (بین هر جلسه تمرین ۴۸ساعت فاصله باشد) و در ادامه با تنوع حرکات و تمرین ها و درگیر شدن گروه های عضلانی مختلف، به ۳روز در هفته برسد و بین هر جلسه تمرینی ۲۴ ساعت فاصله باشد. البته رعایت فاصله زمانی و افزایش تدریجی شدت این تمرین ها برای پیشگیری از فشار عضلانی و تاندونی است. مدت زمان پیشنهادی هر جلسه ورزشی هم ۴۵ دقیقه تا یک ساعت است.

 

نگاه متخصص فارماکوگنوزی

 

هر پودری که بوی نعناع بدهد،

 

گیاهی نیست!

 

دکتر غلامرضا امین

 

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

 

در تهیه برخی از محصولات گیاهی، از ترکیب های شیمیایی که ممکن است خیلی هم خطرناک باشند، استفاده می شود. کافی است کمی زیره و نعناع به این محصولات اضافه کنند تا عطر و طعم گیاهی بگیرد و فرد تصور کند پودر گیاهی مصرف می کند، در صورتی که اصلا اینطور نیست. ترکیب های شیمیایی این پودرها، هورمون های بدن را تحریک می کنند و وقتی مصرفشان قطع شود، فرد به وضع قبلی برمی گردد. حتی ممکن است این ترکیبات عارضه داشته باشند و بعدها برای فرد مشکل ایجاد کنند. در ضمن درست نیست که کسی بدون مراجعه به پزشک، خوددرمانی کند بلکه باید ابتدا با مراجعه به پزشک، علت لاغری مشخص شود. لاغری بیش از حد می تواند بیماری باشد و این آقا نباید به این علت که در ظاهر مشکل جسمی ندارد و فکر می کنند سالم هستند به پزشک مراجعه نکنند. اگر بخواهم توصیه ای برای آقای موسوی داشته باشم، ممکن است کمک کننده نباشد و حتی به ضررشان تمام شود اما به طور کلی خوردن حبوبات و گیاهانی مانند سیب زمینی و غلات که منبع کربوهیدرات هستند، به افزایش وزن کمک می کند. ادویه های خوراکی و چاشنی ها نیز محرک اشتها هستند اما اینها راه چاره نیست.