افسردگی از جمله اختلالاتی است که برای آن درمان های موثری وجوددارد و معمولا هرچه زودتر درمان شروع شود، اثربخشی آن هم بیشتر خواهدبود. به طور کلی می توان درمان های افسردگی را به دو طبقه دارودرمانی و درمان های روان شناختی تقسیم کرد.

بررسی ها نشان می دهد که ترکیب این دو نوع درمان به ویژه برای افسردگی های متوسط و شدید، بهترین نتیجه را به همراه دارد.

درمان افسردگی با توجه به شدت این بیماری و جلوگیری از بازگشت بیماری ممکن است از شش ماه تا چند سال به طول بینجامد. داروهای مورد استفاده براساس دسته دارویی و میزان اثر خود دارای عوارض به همراه توصیه های لازم برای جلوگیری با کنترل آنها می تواند به بیماران کمک کند تا دوره درمان خود را با حداقل عوارض سپری کنند و بتوانند در ادامه درمان به پزشک جهت انتخاب داروی سازگارتر کمک کنند.

عوارض مصرف داروهای افسردگی

داروهای موثر در افسردگی از طریق تغییر عملکرد و افزایش یا کاهش مواد ترشح شده در مغز که به آنها نوروترانسمیتر گفته می شود عمل می کنند و باعث بهبود خلق و خو و درمان افسردگی می شوند. این داروها هم به موازات اثرات مفید و درمانی خود، دارای عوارض جانبی هستند که بروز آنها در افراد مختلف متفاوت است.

معمولا دو تا سه هفته طول می کشید تا تاثیر داروهای ضدافسردگی آشکار گردد. در ابتدا، فقط ممکن است اثرات جانبی آن ها (مثل تهوع، خواب آلودگی، افزایش وزن) بروز کند اما در اغلب موارد، این اثرات جانبی، که از دارویی به داروی دیگر متفاوت است، ظرف یک یا دو هفته بهبود می یابد یا به طور کلی مرتفع می شود.

داروهای جدید ضدافسردگی، اثرات جانبی کمتری نسبت به داروهای قدیمی تر دارند. هنگامی که مصرف داروهای ضدافسردگی به طور ناگهانی قطع گردد، ممکن است باعث عوارض ترک مصرف نظیر تهوع، سردرد و سرگیجه شود. به طور کلی توصیه می شود که بیماران به هنگام مصرف داروهای ضدافسردگی از مصرف الکل خودداری کنند.

مصرف تعدادی از داروهای دیگر نیز ممکن است با داروهای ضدافسردگی تداخل داشته باشد. از این رو، بیماران باید پیش از شروع مصرف هر داروی ضدافسردگی جدیدی، پزشک خود را از تمام داروهایی که مصرف می کنند آگاه سازند. به علاوه بی خطر بودن مصرف داروهای ضدافسردگی در دروان بارداری هنوز به طور کامل شناخته نشده است.

انواع دسته بندی داروهای افسردگی

جهت مرور بر درمان افسردگی و داروهای مورد استفاده و عوارض و تداخلات آنها ابتدا باید به دسته بندی این داروها اشاره کنیم. داروهای ضدافسردگی شامل دسته های دارویی زیر هستند:

1- داروهای ضدافسردگی حلقه ای (TCA):

آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین، دسیپرامین، ایمی پرامین، کلومیپرامین، دوکسپین و تریمیپرامین از این دسته دارویی هستند. این داروها دارای عوارض شایعی مانند خواب آلودگی، سرگیجه، افت وضعیت فشار خون، تاری دید می باشند و علاوه بر این عوارض مهم تری مانند اختلالات هدایتی قلب، سردرد، نوروپاتی محیطی، لرزش، وزوز گوش، توهم، تهوع و استفراغ، تحریک معده، بزرگ شدن سینه در مردان، اختلال عملکرد جنسی، تغییرات قند خون، افزایش اشتها و وزن دارند.

یکی از شایع ترین داروهای مصرفی در خودکشی را ضدافسردگی های سه حلقه ای به خود اختصاص می دهند. در عین حال شایع ترین علت مرگ و میر ناشی از مسمومیت های دارویی در ایران و سایر کشورها مسمومیت با TCA می باشد. ضمنا به دنبال مسمومیت با TCA بیمار دچار عوارض قلبی و عروقی می گردد که در صورت عدم درمان صحیح منجر به مرگ بیمار می شود.

2- داروهای مهارکننده برداشت مجدد سروتونین (SSRI):

فلوئوکستین، سرترالین، پاروکستین، سیتالوپرام، و فلووکسامین از این دسته هستند. اگرچه هیچ دارویی به طور کامل برای همه بی خطر نیست، اما داروهای SSRI جزء بی خطرترین داروها هستند. داروهای SSRI به ندرت با داروهای دیگر تداخل داشته با مشکل آفرین می شود. SSRIها داروهای خط اول برای درمان افسردگی در جمعیت عمومی، سالمندان، افرادی که بیماری همراه دیگری دارند، و زنان حامله می باشند.

از جمله عوارض شایع این دسته دارویی می توان به تهوع، خواب آلودگی، سرگیجه، اضطراب، کاهش وزن، تغییر در میل و توانایی جنسی، گلودرد، گرفتگی عضلات، بثورات پوستی، راش، سوءهاضمه، یبوست اشاره کرد.

مهارکننده های مونوآمینواکسید از (MAOIs):

ترانیل سیپرومین، فنلزین و ایزوکاربوکسازید، مکلوبومید، سلژیلین از این دسته دارویی هستند. مهارکننده های مونوآمین اکسیداز به دلیل عوارض جانبی و تداخل های دارویی خطرناکشان کمتر تجویز می شوند اما در درمان افسردگی بسیار موثرند. MAOIها معمولا به عنوان داروهای خط دوم برای افرادی که از سایر داروهای ضدافسردگی (از جمله سه حلقه ای ها و مهارکننده های بازجذب سروتونین) نتیجه نگرفته اند، هب ویزه مبتلایان به افسردگی های آتیپیک و شدید تجویز می شوند. این داروها در درمان اختلال هراس، فوبیای اجتماعی، بیمار پارکینسون، جلوگیری از حملات میگرن و ترک سیگار نیز موثرند.

این داروها با مهار کردن مونوآمین اکسیداز آنزیمی که انتقال دهنده های عصبی را تخریب می کند، سطح سروتونین، اپی نفرین، دوپامین و مونوآمین های دیگر را در مغز بالا می برند. از آن جایی که کاهش سطح این مواد یکی از عوامل افسردگی شمرده می شود، افزایش عملکرد آن ها به کنترل افسردگی و برخی مشکلات روانی دیگر می انجامد. البته مصرف مواد غذایی که حاوی تیرامین (نوعی اسید آمینه) هستند به همراه این داروها موجب بالارفتن فشار خون می شود زیرا تیرامین باعث آزاد شدن ذخایر مونوآمینی ماننددوپامین، نوراپینفرین و اپی نفرین می شود که عامل بالابرنده فشار خون هستند.

تعدادی از مهم ترین غذاهایی که درصد بالایی تیرامین دارند: پنیر، برخی مشروبات الکلی مانند آبجو، پوست موز، خمیر لوبیا، و سویا، ماهی، جگر، سوسیس، گوشت نمک سود، میگو و…. عوارض این داروها شامل موارد زیر است: سرگیجه،  خواب آلودگی، سردرد، بیقراری، لرزش، اضطراب، کانفیوژن، گزگز اندام ها، ضعف، کاهش فشار خون وضعیتی، افزایش متناقض فشار خون، تپش قلب، تاکیارد، ادم، تاری دید، وزوز گوش، خشکی دهان، بی اشتهایی، تهوع، اسهال، یبوست، درد شکمی، اختلال در انزال، ناتوانی جنسی، احتباس ادراری، آنمی، لکوپنی، ترومبوسیتوپنی، هپاتیت، اسپاسم عضلات، راش.

4- مهارکننده های جذب مجدد سروتونین و نوراپی نفرین (SNRI)

ونلافاکسین داروی معروف این گروه دارویی است. این دارو برای درمان اختلال افسردگی ماژور و اختلال اضطراب فراگیر تایید شده است. عوارض این دارو هم مشابه عوارض داروهای مهارکننده های جذب مجدد سروتونین است. تمام داروهای ضدافسردگی ممکن است خطر تشنج را در برخی از بیماران از جمله آن هایی که صرع دارند، افزایش دهند. SSRIها و SNRIها معمولا برای بیمارانی که دارای سابقه تشنج هستند مناسب ترند.

درمان های غیردارویی افسردگی

علاوه بر داروهای مورد استفاده در درمان افسردگی، روش های متفاوت دیگری نیز وجوددارد که می توانند به عنوان کمک درمان مورد استفاده قرار گیرند و روند درمان را تسریع بخشند.

از جمله این روش ها می توان به استفاده از داروهای ضدگیاهی، استفاده از مکمل ها، ورزش، مدیتیشن، یوگا، گروه درمانی، طب سوزنی و نوردرمانی اشاره کرد. البته هیچ مدرک قطعی مبنی بر موثر بودن این نوع درمان ها بر افسردگی های شدید و متوسط وجود ندارد، اما برای افسردگی های خفیف مفید واقع می شوند.

مصرف اسیدهای چرب امگا 3 می تواند در تسکین اختلالات افسردگی به خصوص میان افرادی که داروهای افسردگی مصرف می کنند موثر باشد. تحقیقات اخیر تاثیر مکمل های گوناگون دیگری را بر کنترل حالات افسردگی و کمک آنها به درمان را نشان می دهند.

در این راستا ممکن است مکمل های اسید فولیک، امگا 3، ویتامین D، و آدنوزیل متیونین درواقع اثربخشی داروهای ضدافسردگی را به حداکثر می رسانند.

همچنین به تاثیرات بالقوه مکمل های کراتین، روی، ویتامین C، و تریپتوفان اشاره می شود، اما تحقیقات بیشتری جهت تایید این اثرات مورد نیاز است.

مکمل های کراتین و تریپتوفان ممکن است به تولید سروتونین بیشتر در بدن کمک نماید زیرا حاوی اسیدهای آمینه پیش ساز تمامی پروتیین هایی هستند که مواد شیمیایی عصبی، از جمله سروتونین را می سازند.

دلایل مشابهی وجود دارد که ویتامین های C, B6, B5, B3, B1 و D در افرادی که از افسردگی رنج می برند مفید واقع می گردند، زیرا این ویتامین ها در کمک به تولید سروتونین مهم هستند.

مصرف مکمل های گیاهی حاوی گیاهان علف چای و زعفران در بیماران دچار افسردگی نتایج مثبتی در جهت کمک به درمان نشان داده است.

*دکترای عمومی داروسازی – دانشجوی دکترای تخصصی تغذیه

ماهنامه دنیای سلامت