برنج یکی از اصلی ترین و رسمی ترین مواد غذایی در سفره های ایرانی است. برنج ایران یکی از مرغوب ترین برنج ها در سراسر دنیا به حساب می آید. در این مطلب قصد داریم به بررسی فواید و معایب برنج زرد نسبت به برنج سفید بپردازیم.
فرایند تولید برنج های زرد چگونه است؟
فرایندی به نام پارابویلینگ در چرخه آماده سازی برنج وجود دارد. عمل پارابویلینگ برای بالا بردن ارزش تغذیه ای برنج، بیشتر در کشورهای هند، پاکستان و بنگلادش که برنج، قوت غالب مردم است، انجام می گیرد. در طول این فرایند که ما به آن «تولید برنج پیش پخته یا پیش پز» هم می گوییم، برنج را قبل از پوست گیری و جدا کردن شلتوک آن، کمی با آب جوش یا بخار آب، حرارت می دهند. در این صورت، برنج حالت پیش پز پیدا می کند. فرایند پارابویلینگ به انتقال بیشتر املاح و ویتامین ها که در پوسته و سبوس برنج به وفور یافت می شوند به داخل مغز برنج، کمک زیادی می کند و به همین دلیل ارزش تغذیه ای برنج های پیش پخته، به مراتب بیشتر از برنج های سفید و پولیش شده است.
علت زرد بودن رنگ این برنج ها چیست؟
رنگ سبوس برنج، قرمز مایل به قهوه ای است و در طول فرایند پارابویلینگ، خشک کردن و پوست گیری، مقداری از این رنگ به مغز برنج منتقل می شود و رنگ محصول نهایی را زرد و گاهی هم قهوه ای می کند.
پس می توان گفت برنج های زرد و قهوه ای، تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. درست است؟
بله. زرد یا قهوه ای شدن رنگ برنج به روش پارابویلینگ آن بستگی دارد. یعنی هرچه این فرایند کامل تر و طولانی تر باشد، رنگ برنج هم به سمت قهوه ای تیره تری خواهد رفت و ارزش تغذیه ای آن هم بیشتر خواهد شد.
مصرف برنج های زرد یا قهوه ای برای گروه های سنی و جنسی خاصی مانند بچه ها، سالمندان یا خانم های باردار ضرری ندارد؟
به هیچ وجه. تمام افراد در تمام گروه های سنی و جنسی می توانند بدون دغدغه، برنج های زرد یا قهوه ای را در برنامه غذایی خود داشته باشند و با این کار، ارزش تغذیه ای وعده غذایی خود را بالاتر ببرند و ویتامین ها و املاح بیشتری هم با خوردن یک بشقاب برنج به بدنشان برسانند.
آقای دکتر! معمولا برنج های خارجی و وارداتی در مقایسه با برنج های ایرانی، عطر و طعم خوبی ندارند. آیا برنج هایی با عطر و طعم بهتر، ارزش تغذیه ای بالاتری هم دارند؟
نه، از نظر ارزش تغذیه ای و وجود پروتئین، نشاسته، ویتامین ها و املاح مختلف، تفاوت چندانی بین برنج های سفید پولیش شده وجود ندارد. یعنی ارزش تغذیه ای برنج های سفید ایرانی و خارجی تقریبا برابر است و تنها تفاوتی که بین آنها وجود دارد، در عطر و طعم آنهاست. درواقع، تفاوت در ارزش تغذیه ای بیشتر در مقایسه بین برنج های سفید با برنج های زرد و قهوه ای مطرح می شود و این تفاوت ها در میان انواع برنج های سفید چندان چشمگیر و قابل بحث نیست. متفاوت بودن عطر و طعم برنج های سفید هم به نوع و محل کاشت آنها بستگی دارد. از آنجا که ما ایرانی ها مرغوب ترین انواع برنج را در سراسر دنیا داریم و ذائقه خود را هم از کودکی به مصرف این محصولات خوش عطر و طعم عادت داده ایم، پذیرفتن طعم برنج های زرد و قهوه ای یا حتی برنج های سفید خارجی کمی برایمان مشکل است.
یعنی گران بودن برخی از انواع برنج های ایرانی مانند برنج طارم، هاشمی یا دم سیاه در مقایسه با انواع دیگر برنج های ایرانی، ربطی به بالاتر بودن ارزش تغذیه ای آنها ندارد؟
نه، برخی از انواع برنج ها به دلیل ماهیت و محل کاشت مناسب و مطلوبی که دارند، از عطر و طعم بسیار بهتری نسبت به سایر برنج ها برخوردار هستند. ضمن اینکه این برنج ها پخت بهتری هم دارند. یعنی بیشتر ری می کنند (ازدیاد حجم بیشتری دارند) و قد می کشند و پس از پخت هم، نرم تر و باب دندان تر می شوند. این برنج ها در اثر ماندن، حالت سفت و بیات به خود نمی گیرند و اگر برای دو یا سه وعده هم دوباره گرم و مصرف شوند، تقریبا به همان تازگی و نرمی وعده اول خواهند بود. به همین دلیل هم می توان گران تر بودن برخی از انواع برنج را به کیفیت بالاتر آنها نسبت داد و نه به ارزش تغذیه ای بیشترشان.
برخی افراد ادعا می کنند برنج های خارجی، پس از پخت هم سفت هستند و به خوبی هضم نمی شوند. آیا این ادعای درستی است؟
اگر هر نوع برنجی به خوبی پخته شود، مشکلی از نظر هضم و جذب آن در بدن به وجود نمی آید. چنین ادعاهایی در مورد انواع برنج خارجی، نوعی تلقین است، آن هم به دلیل اینکه ذائقه ما هنوز به خوردن این محصولات عادت نکرده است.
ما به عنوان مصرف کننده، می توانیم متوجه مشکلات احتمالی برنج های خارجی و وارداتی بشویم؟
نه، اگر برنج های وارداتی به انواع آلودگی های قارچی یا آلودگی به فلزات سنگین (مانند آرسنیک، سرب و جیوه) دچار باشند، تشخیص آن فقط با دستگاه ها و امکانات آزمایشگاهی مجهز و گران قیمت میسر خواهد بود. چنین تشخیصی به مهارت و امکانات فراوانی نیاز دارد و کار مصرف کننده عادی نیست. به همین دلیل طرفداران برنج های خارجی حتما باید محصولات با بسته بندی و دارای تاییدیه های بهداشتی از سوی وزارت بهداشت و اداره استاندارد کشور خودمان را خریداری کنند و دور خرید و مصرف برنج های خارجی فله ای را خط بکشند.
بهترین روش پخت برنج برای حفظ بیشتر ارزش تغذیه ای آن چه روشی است؟
معمولا دو روش پخت اصلی برای برنج وجود دارد؛ کته یا دمی کردن برنج و آبکش کردن آن. زمانی که شما می خواهید برنج را آبکش کنید، آن را برای چند ساعت خیس می کنید. سپس آب آن را دور می ریزید، برنج را می جوشانید و پیش از دم، دوباره آب حاصل از جوش برنج را دور می ریزید. این در حالی است که در روش پخت دمی یا کته، برنج در آب خودش می جوشد و پخته می شود. به طور حتم، طبخ برنج با روش دمی یا کته، هم باعث حفظ ارزش تغذیه ای، املاح و ویتامین های برنج می شود و هم طعم نهایی برنجی که با این روش آماده می شود، بسیار بهتر خواهد بود. شستشوی بیشتر و آبکش کردن و دور ریختن آب برنج، باعث از دست رفتن حجم بالایی از ویتامین ها و املاح برنج خواهد شد.