10

چند سالی می شود که نوشابه هایی با نام نوشابه انرژی زا وارد فروشگاه ها شده است. این نوشابه ها در مدت زمان کوتاهی طرفداران بسیاری را در بین دانش آموزان و ورزش کاران پیدا کرده است. اما آیا واقعا این نوشابه ها تاثیری بر افزایش انرژی دارند؟

تحقیقات نشان داده مصرف این نوشیدنی ها بویژه به صورت افراطی، سلامت فرد را به خطر می اندازد و کم نیستند افرادی که با خوردن این نوشابه ها دچار مشکلات جسمانی و روانی شده و حتی فوت کرده اند. به همین دلیل، فروش این نوع نوشابه ها در برخی کشورها ممنوع اعلام شده و در کشور های دیگر روی آن برچسب هشدار زده اند.

 

در کشور ما مصرف این نوشابه ها همه گیر شده است و از ورزشکاران گرفته تا دانش آموزان یا مردم عادی آن را می نوشند.

 

می خواهیم بدانیم این نوشیدنی ها از چه چیزی ساخته شده و فوائد و مضرات آن چیست.

 

به همین دلیل با دکتر محمد هاشمی ، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و دبیر انجمن علمی پیشگیری و درمان چاقی ایران در این باره گفت وگو کردیم.

 

آیا نوشابه های انرژی زا واقعا انرژی بدن را افزایش می دهد؟

 

اطلاق لفظ انرژی زا برای این نوشابه ها، یک لفظ عامیانه است و مبنای علمی ندارد. این موضوع که آیا واقعا نوشابه های انرژی زا، انرژی افراد را افزایش می دهد و به طور پایدار در بدن باقی می ماند و کارایی و بازدهی فعالیت های ذهنی را بالاتر می برد، پرسش هایی است که پاسخ قطعی برای آن وجود ندارد و به همین دلیل انرژی زا بودن این نوشیدنی ها را با تردید مواجه می کند.

 

نوشابه های انرژی زا که به طور معمول در بازار فروخته می شود، در واحد حجم نسبت به نوشابه های دیگر کالری بیشتری دارد و طبیعتا وقتی کسی این نوشابه ها را مصرف می کند، به ازای هر میلی لیتر یا هر واحد حجمی که از این نوشابه می خورد، در مقایسه با دیگر نوشابه ها کالری بیشتری دریافت می کند و تفاوت عمده این نوشیدنی ها با بقیه نیز همین نکته است.

 

این نوشابه ها از چه موادی تشکیل شده اند؟

 

مواد تشکیل دهنده این نوشابه ها بستگی به فرمولاسیونی دارد که هر شرکت برای ساخت از آن استفاده می کند. معمولا شرکت ها مواد تشکیل دهنده این نوشابه ها را روی قوطی آنها درج می کنند، اما فرمولاسیون و نحوه ترکیب مواد آن را به عنوان یک راز برای خود نگه می دارند و از افشای آن خودداری می کنند. در ساخت این نوشابه ها می توانیم بگوییم قندها و مواد انرژی زا، اصلی ترین مواد سازنده آن را تشکیل می دهد و در برخی از آنها نیز کافئین وجود دارد.

 

فرآیند تولید انرژی در بدن چگونه است؟

 

افرادی که به دنبال کسب انرژی بیشتری هستند یا می خواهند فعالیت سنگین تری انجام دهند، مانند انجام حرکات ورزشی سنگین از نوع وزنه برداری و کشتی یا ورزش های استقامتی مانند دویدن یا فوتبال ممکن است سراغ این نوع نوشیدنی ها بروند.

 

در یک تحلیل ساده می توانیم بگوییم وقتی انرژی در حجم بسیار زیادی وارد بدن می شود، به افزایش قند خون در مدت کوتاهی منجر شده و در نتیجه سیستم هوشمند کنترل قند خون فعال می شود و انسولین بیشتری ترشح می گردد.

 

ترشح یکباره انسولین باعث جذب قند توسط سلول ها می شود و افت قند رخ می دهد. در نتیجه، مصرف نوشیدنی های انرژی زا در طول فعالیت روزمره یا فعالیت ورزشی باعث افت انرژی و قند می شود. پس می توانیم نتیجه بگیریم انتظار ما از افزایش انرژی از طریق این نوشیدنی ها یک انتظار غیر معقول و بیهوده است.

 

مضرات این نوشابه ها چیست؟

 

این نوشابه ها براساس نوع ترکیب موادشان آسیب های مختلفی می توانند وارد کنند. از آنجا که ماده اصلی تشکیل دهنده نوشابه ها قند است، استفاده مکرر آن می تواند باعث فرسودگی سیستم کنترل قند خون و در دراز مدت زمینه ساز بروز دیابت شود.

 

برخی از این نوشابه ها حاوی موادی مانند کافئین یا محرک هایی از این نوع است که می تواند بر سلسله اعصاب مرکزی تاثیر بگذارد یا آن که عوارضی مانند تپش قلب، تعریق و افزایش برخی هورمون ها را در پی داشته باشد. همچنین مصرف زیاد این نوشابه ها بسته به نوع ترکیبات موجود در آنها به مشکلات کبدی نیز منجر می شود. در مجموع می توان گفت این نوشابه ها عوارض کوتاه مدت و بلند مدت بعضا برگشت ناپذیری برجای می گذارد.

 

به نظر شما اصلا نباید از این نوشابه ها استفاده کرد؟

 

افرادی که دچار اختلالات متابولیکی و سوخت و ساز بدن هستند، مانند مبتلایان به دیابت، چربی خون و نیز کسانی که مشکلات کبدی دارند، به طور جدی باید از مصرف این نوشابه ها پرهیز

کنند.

سایر افراد هم نباید بیش از حد از این نوشابه ها استفاده کنند بخصوص وقتی می خواهند در فاصله کوتاهی از افزایش انرژی برخوردار شوند. به طور کلی در افراد سالم، مصرف آن باید در فواصل طولانی مدت باشد.

 

بهتر است در چه مواقعی از این نوشابه ها استفاده شود؟

 

برای مصرف تفننی نمی توان تواتر در نظر گرفت، ولی توصیه می شود مانند دیگر نوشابه های گاز دار این نوشابه ها نیز حداکثر هفته ای یکبار مصرف شود. مصرف این نوشابه ها بهتر است با وعده های غذایی فاصله داشته باشد؛ زیرا کالری غذا را بالاتر می برد.

 

همچنین باید در نظر داشت مصرف این نوشابه ها جایگزین میان وعده های غذایی ضروری مانند شیر، لبنیات و میوه ها نیست. از طرف دیگر توصیه می شود با شکم خالی نیز خورده نشود و باید گفت بهترین زمان مصرف این نوشابه ها ساعت ۱۰ صبح یا عصر است.

 

گفته می شود مصرف بیش از حد نوشابه های انرژی زا به مشکلات عصبی مانند پرخاشگری و رفتارهای پرخطر منجر می شود. آیا این گفته از نظر علمی درست است؟

 

برخی از نوشابه هایی که حاوی کافئین یا گروه آمفتامین هاست و هوشیاری را افزایش می دهد، اگر به افراط نوشیده شود، می تواند عوارض سویی در سلسله اعصاب مرکزی ایجاد کند و سیستم سمپاتیک و خودکار بدن را تحت تاثیر قرار دهد و نیز مصرف آن در دراز مدت بر خلق وخو و رفتار آدم ها تاثیر بگذارد.

 

مصرف آنها برای ورزشکاران چه مضراتی دارد؟

 

استفاده ورزشکاران از نوشابه های انرژی زا یا مکمل های غذایی غیرمجاز، هر چند در زمان کوتاهی آنها را در رسیدن به انتظارات خود که کسب انرژی یا داشتن ماهیچه های عضلانی است، کمک می کند، ولی استفاده طولانی آن عوارض جبران ناپذیری بر جای می گذارد.

 

همچنین ورزشکاران باید در نظر داشته باشند نوشابه های انرژی زا نمی تواند آنها را در کسب امتیازات یا رکوردهای بالا کمک کند و اگر در صدد تامین انرژی یکباره هستند، مصرف یک لیوان شربت آب لیمو قبل یا حین فعالیت ورزشی می تواند همان اثرات نوشابه های انرژی زا را

داشته باشد.

 

اختلال تغذیه ای کودکان در استفاده از نوشابه های انرژی زا

 

مشاهده می شود برخی دانش آموزان به خوردن این نوشابه ها روی آورده اند. نه تنها خوردن این نوشابه ها بلکه اساسا رویکرد تغذیه ای دانش آموزان باید اصلاح شود.

 

این که فکر کنیم برای درس خواندن به انرژی بیشتری نیاز است و دانش آموزان به پرخوری روی آورند یا هنگام امتحانات برای فراگیری بیشتر تغذیه خاصی مد نظر قرار گیرد تاکالری بیشتری به دست آید، تصور کاملا غلط و باور نادرستی است.

 

کودکان باید در طول زندگی از یک الگوی صحیح غذایی برخوردار باشند و این طور نباشد که فقط در فصل امتحانات به تغذیه آنها توجه شود.

 

در این زمینه خوردن صبحانه و مصرف مغزها و میان وعده ها نقش اساسی در فراگیری دانش آموزان و نیز تامین مواد مورد نیاز بدن دارد و باید دانست خوردن نوشیدنی های انرژی زا در افزایش فراگیری دانش آموزان هیچ تاثیری ندارد و در حال حاضر مشکلی که در سطح جامعه وجود دارد، این است که تغذیه دانش آموزان روند غلطی را طی می کند به گونه ای که آنان را در بزرگسالی با اضافه وزن روبه رو می کند.