امروزه جمعیت افراد سالمند و پیر نسبت به چند دهه ی گذشته بسیار افزایش یافته است. افراد سالمند نیز مانند دیگر افراد احتیاج به نگه داری دارند. با بالا رفتن سن و نزدیک شدن به 75 سالگی ذاعقه ی افراد تغییراتی را خواهد داشت که بهتر است با آنها آشنا شوید.
جمعیت سالمند جهان روزبه روز در حال افزایش است این در حالی است که تعداد زنان سالمند ۳ برابر مردان برآورد شده است. اگرچه برخی سالمندان افراد فعال و شادابی هستند اما کم نیستند سالمندانی که با عبور از مرز ۷۵ سالگی دچار برخی مشکلات می شوند…
تغییرهای فیزیولوژیک و جسمانی نظیر کاهش احساس گرسنگی و تشنگی در کنار برخی تغییرهای روانی مانند گوشه گزینی و میل به تنهایی باعث تغییر آداب و شیوه زندگی بسیاری از سالمندان می شود. پزشکان و متخصصان تغذیه می گویند کلید سلامت در دوران سالمندی، تغذیه متعادل و متنوع و داشتن فعالیت فیزیکی مناسب است. در «سالمندان» این هفته برخی از تغییراتی را که بعد از ۷۵ سالگی رخ می دهد و به خصوص بر ذائقه و عادت های غذایی سالمندان اثرگذار است، مرور می کنیم، با این امید که خانواده ها توجه بیشتری به این نکته ها داشته باشند.
کاهش اشتها
با افزایش سن، به خصوص بعد از ۷۵ سالگی، اشتهای فرد کاهش می یابد و به همین علت بیشتر سالمندان دچار کاهش وزن تدریجی می شوند. دلیل اصلی این موضوع، بروز اختلال در کارکرد درست سیستم اعلام سیری و گرسنگی در مغز است. بعد از ۷۵ سالگی، مغز فرمان گرسنگی صادر نمی کند و به همین علت فرد معمولا ساعت های طولانی تری احساس سیری دارد. این مساله به مرور باعث کاهش ریزمغذی ها و موادمعدنی در بدن می شود.
کاهش پرزهای چشایی
بعد از ۷۵ سالگی، تعداد پرزهای چشایی کاهش می یابد و به حدود یک سوم دوران جوانی می رسد. تعداد باقیمانده پرزها نیز به خوبی مزه ها را منتقل نمی کنند و سالمند به خوبی نمی تواند مزه شیرین، شور، ترش و تلخ و به خصوص مزه شور را از هم تشخیص دهد. به همین دلیل میزان بیشتری نمک یا شکر به غذای خود می افزاید و این مساله خطر ابتلا به فشارخون بالا یا دیابت را افزایش می دهد.
کاهش حس تشنگی
تشنگی، زنگ خطری است که نشان می دهد بدن دچار کم آبی شده است. با افزایش سن، این سیستم نیز دچار مشکل می شود. یعنی این زنگ خطر در سالمندان زمانی به صدا درمی آید که کم آبی به نقطه خطرناکی رسیده باشد. از سوی دیگر، کاهش میزان آب ذخیره در بدن خود خطر کم آبی و عوارض ناشی از آن را دوچندان می کند. در
۲۰ سالگی، ۶۰ تا ۶۵ درصد بدن یک فرد را آب تشکیل می دهد و حجم زیادی از این آب در ماهیچه ها وجود دارد اما به مرور، از میزان این آب کاسته می شود و تقریبا به حدود ۵۵ تا ۶۰ درصد می رسد. دلیل آن هم تحلیل عضلات و ماهیچه هاست. نکته دیگر اینکه در ۲۰ سالگی، در هر دقیقه عروق ۱۴۰ میلی لیتر خون از خود عبور می دهند در حالی که در ۷۰ سالگی، این میزان به ۸۰ میلی لیتر می رسد، یعنی عبور ریزمغذی ها، عناصر معدنی و سموم از خون کمتر و کندتر انجام می شود و این موضوع خود باعث از بین رفتن تعادل عناصر معدنی خون می شود. برای پیشگیری از بروز کم آبی بدن، توصیه می شود سالمندان بدون توجه به حس تشنگی، مرتب در طول روز آب بنوشند. مصرف روزانه ۵/۱ لیتر آب (معادل ۸ لیوان) برای این گروه سنی ضروری است.
کاهش حس بویایی
بویایی نقشی اساسی در تحریک اشتها و در تشخیص مزه ها دارد. مردان از سن ۲۰ سالگی، به تدریج حس بویایی خود را از دست می دهند اما این حس در زنان پایدارتر است و تا رسیدن به یائسگی همچنان قدرتمند کار خود را ادامه می دهد. کاهش قدرت بویایی به تدریج اتفاق می افتد و بازگشتی ندارد، به همین علت معمولا بعد از ۷۵ سالگی، اثر منفی بر اشتهای فرد می گذارد.
کاهش قدرت بینایی
خوب دیدن غذا و تشخیص رنگ ها از محرک های اشتها محسوب می شود پس کاهش قدرت بینایی در کاهش میل به غذا نقش دارد. انتخاب عینک مناسب، درمان بیماری های چشمی و بهره گیری از نور کافی، بدون?شک باعث می شود میل سالمند به صرف غذا بیشتر شود.
افزایش مشکلات دهان و دندان
بروز مشکلاتی در جویدن غذا و احساس درد هنگام گاززدن یا جویدن نیز می تواند باعث شود سالمند تنوع غذایی خود را کاهش دهد. سالمندانی که از پروتزهای دندانی استفاده می کنند نیز گاهی دچار این مشکل می شوند چون مشکل صورت با افزایش سن تغییر می کند و پروتزی که در ۶۵ سالگی مناسب فک است، در ۷۰ سالگی دیگر کارآمد نیست. مراجعه مرتب به دندان پزشک و رفع این مشکل می تواند به سالمند در داشتن رژیم غذایی متنوع و متعادل کمک کند.
بروز اختلال های حرکتی
لرزش اندام ها و کاهش قدرت ماهیچه ها از عواملی هستند که سالمند را از پخت وصرف غذا منصرف می کنند.
افزایش مشکلات گوارشی
با افزایش سن، سیستم گوارش دچار تغییرات اساسی نمی شود ولی تغییرات کوچک به هر حال بر توانایی هضم و جذب موادغذایی تاثیر می گذارند. کاهش ترشح بزاق، در کنار مشکلات دندانی و خوب نجویدن غذا، بر هضم غذا تاثیر دارد. در این شرایط، غذا دیرتر هضم می شود، احتمال بروز یبوست افزایش می یابد، ویتامین ها و موادمعدنی به خصوص کلسیم کمتر جذب می شود و مصرف مکمل های ویتامینی و مواد معدنی ضرورت پیدا می کند.
بروز اختلال های متابولیکی
با افزایش سن، میزان جذب سلولی ویتامین ها و قند کاهش می یابد. از سوی دیگر، بروز اختلال های هورمونی، سلامت فرد را تهدید می کند. برخی افراد هم دچار مقاومت به انسولین می شوند و در طول سال ها این مساله می تواند باعث بروز دیابت نوع ۲ شود و اگر درمان نشود، با عوارض شدیدی به خصوص بر عروق خونی همراه خواهد بود.
الفبای تغذیه سالم در دوران سالمندی
قند بیشتر، چربی بیشتر: در افراد سالمند، مخصوصا آنهایی که اهل تحرک، پیاده روی و ورزش هستند، میزان دریافت انرژی به نسبت کمتر از میزان صرف انرژی است. به همین دلیل باید میزان مصرف قند و چربی، به خصوص قندهای پیچیده و چربی های مفید را افزایش دهند.
مصرف حداقل ۳ وعده غذا در روز: لازم است فرد سالمند حداقل در طول روز ۳ وعده غذایی اصلی داشته باشد. حجم هر وعده به نیازهای تغذیه ای و اشتهای او بستگی دارد؛ اگر در هر وعده اشتهای کافی نداشت، می تواند مقداری از غذا را در زمانی مصرف کند که میل بیشتری صرف غذا دارد. مصرف میان وعده هایی مثل ماست یا آبمیوه نیز توصیه می شود.
مصرف منابع پروتئین: برای پیشگیری از تحلیل عضلات توصیه می شود فرد سالمند حداقل یک وعده در روز غذای غنی از پروتئین مصرف کند. مصرف منابع لبنیات در هر وعده می تواند پروتئین و کلسیم موردنیاز بدن را تامین کند.
هر روز ۳ واحد میوه و سبزی: مصرف روزانه میوه و سبزی می تواند نیاز این گروه سنی به فیبر، ویتامین و نمک های معدنی را برطرف کند. برای پیشگیری از بروز مشکلات گوارشی می توان بخشی از میوه یا سبزی مصرفی سالمند را بخارپز کرد.
مصرف نشاسته در هر وعده: سبزی های خشک، برنج، سیب زمینی و موادغذایی بر پایه غلات مثل نان، شیرینی و غلات صبحانه می تواند انرژی لازم روزانه فرد سالمند را تامین کند.
نوشیدن مرتب آب: فرد سالمند باید مرتب آب بنوشد و منتظر تشنگی نماند. آب، چای، آب سبزی ها، شیر و آبمیوه همگی مفیدند.
