امروزه اضافه وزن یکی از مشکلات بسیاری از افراد است.رسیدن به وزن مناسب و ایده آل نیازمند رعایت رژیم های غذایی می باشد این در حالی است که برخی از افراد برای کاهش وزن خود تلاشی نمی کنند و بر این عقیده هستند که به دلایل هورمونی وزن بالایی دارند.اما به راستی هورمون ها تا چه اندازه بر روی اضافه وزن تاثیر گذار هستند؟در این مطلب قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم.دکتر مجید ولی‌زاده فوق تخصص غدد، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس مرکز تحقیقات چاقی غدد و دکتر محسن خوش‌نیت‌نیکو، فوق تخصص غدد و متابولیسم درمورد ارتباط هورمون با افزایش وزن و چگونگی آن توضیحاتی را ارائه داده اند.
مراقب رژیم‌های غیراصولی باشید کاهش وزن مطلوب یعنی چه؟! دستکاری کردن هورمون‌ها خطرناک است هورمون‌ها در افزایش وزن تاثیر دارند یا ندارند؟! قرص‌های جلوگیری از بارداری را مقصر ندانید استرس دارید و چاق هستید؟! چه کسانی باید بیشتر مراقب وزن‌شان باشند؟
منبع :مجله ی سیب سبز
شایع‌تر از این اختلالات هورمونی که در مجموع شاید کمتر از 5درصد از موارد چاقی را شامل شوند (یعنی از 20نفر کمتر از یک نفر) علل دارویی هستند که منجر به افزایش وزن افراد می‌شوند. ازجمله این داروها کورتون است که ممکن است استفاده از آن برای درمان بیماری های خاصی مانند انواع روماتیسم ها لازم باشد بنابراین با تجویز پزشک بایستی مصرف شوند. همچنین داروهایی که برای درمان بیماری های روانپزشکی یا صرع دیابت مانند انسولین استفاده می شود، می تواند منجر به افزایش وزن شود.یائسگی را متهم نکنید!
در بدن خانم‌های سنین باروری هورمون استروژن و پروژسترون از تخمدان ها ترشح می‌شود که این هورمون‌ها منجر به سیکل‌های قاعدگی می‌شوند. هورمون پروژسترون در نیمه دوم سیکل افزایش پیدا می‌کند که منجر به تجمع آب و نمک در بدن می شوند. به‌همین دلیل باعث افزایش وزن خانم‌ها بین دو تا سه کیلوگرم نیمه دوم سیکل ماهانه می‌شود. می‌توان گفت این افزایش وزن در این دوران به‌دلیل افزایش چربی نیست بلکه افزایش آب و نمک است که بعد از وقوع خونریزی در دوران قاعدگی این وزن اضافه شده، کاهش پیدا می‌کند.
استروژن معمولا عامل افزایش وزن در خانم‌ها نیست؛ البته اگر این هورمون به صورت خوراکی مصرف شود، ممکن است از هر 10نفر، یک نفر دچار اضافه‌وزن شود، مصرف استروژن معمولا با افزایش وزن همراه نیست و خانم‌هایی که داروهای جلوگیری از بارداری استفاده می‌کنند
نباید نگران این موضوع باشند. وقوع یائسگی می‌تواند مقداری باعث افزایش وزن شود. به هر حال یائسگی یک پدیده فیزیولوژیکی و طبیعی است که انتظار وقوع آن در خانم‌های میانسال را باید داشت و حتی مردها هم با این پدیده آشنا نمی‌شوند گذر و افزایش سن منجر به تغییر ترکیب بدن آنها می‌شود و هر چه سن بالاتر می‌رود، مقدار چربی بدن هم افزایش پیدا می‌کند. در یائسگی استروژن و پروژسترون کم می‌شوند اما بازهم این پدیده عامل افزایش وزن نیست و شاید خود روند افزایش سن و عوامل دیگری غیر از مواد هورمونی در یائسگی، باعث افزایش وزن شوند.هرگز فراموش نکنید
همان‌طور که اشاره شد در نیمه دوم سیکل ماهانه (اگر به‌طور متوسط سیکل یک خانم 28روز درنظر گرفته شود) از روز چهاردهم سیکل به بعد غلظت هورمون پروژسترون رفته‌رفته افزایش پیدا می‌کند. فرد احساس سنگینی در بدن دارد که این احساس در سینه‌ها بیشتر است و حتی ممکن است دچار ورم دست و پا هم شود و افزایش وزن بین یک تا دو گرم پیدا کند که به دلیل دفع نشدن آب و نمک است.
اصل و اساس کنترل چاقی و اضافه‌وزن و کم کردن وزن، کم مصرف کردن کالری و افزایش فعالیت بدنی است که منجر به افزایش مصرف کالری بدن می‌شود. برای کم کردن کالری افراد باید رژیم بگیرند اما رژیم مطلوب! اما پاسخ به این سوال که رژیم مطلوب چه رژیمی است باید بگویم رژیمی است که فرد باید با کمک آن هفته‌ای بین نیم تا یک کیلوگرم کاهش وزن داشته باشد. در بهترین حالت، فرد چاق نباید بیشتر از یک تا دو کیلوگرم وزن در ماه از دست بدهد. همان‌طور که وزن بدن به تدریج زیاد شده باید رفته‌رفته هم کاهش پیدا کند. کسانی که یکدفعه وزن خود را کم می‌کنند، معمولا قادر به ادامه رژیم غذایی نیستند و وزن کاهش‌یافته دوباره برمی‌گردد. برای همین توصیه می‌شودکسانی که کاهش وزن شدید در کوتاه‌مدت دارند، می‌تواند این افزایش وزن و نداشتن رژیم غذایی درست روی هورمون‌های بدن اثر بگذارد و حتی در خانم‌ها باعث اختلال در نظم قاعدگی شود یا قاعدگی را متوقف کند. تا زمانی که رژیم ادامه داشته باشد عدم وقوع سیکل‌های ماهانه ممکن است ادامه داشته باشد که پدیده مطلوبی نیست و در کنار آن ممکن است ما ریزش مو، خستگی، کدر شدن پوست و حالت‌هایی که عموما برای خانم‌ها نامطلوب هست را در کنار این تغییرات هورمونی مشاهده کنیم.
افرادی که وزن‌شان بیش از حد مطلوب یا چاق هستند، خوب است که پیگیر باشند و سعی کنند وزن‌شان را تا حد امکان کاهش دهند؛ ولی یادمان باشد نقطه مطلوب برای کاهش وزن، رسیدن به وزن ایده‌آل نیست. اکثر کسانی که اقدام به کاهش وزن می‌کنند هیچ وقت به وزن ایده‌آلی که درنظر دارند، نمی‌رسند، بنابراین باید ابتدا اهداف واقع‌بینانه داشته باشند. خودشان اقدام به گرفتن رژیم نکنند. با کارشناسان تغذیه مربوطه مشورت کنند تا رژیم‌های غذایی که به آنها داده می‌شود باعث شود که آنها مواد غذایی لازم برای بدن را دریافت کنند و دچار عارضه نشوند. کاهش وزن مطلوب کاهش وزن تدریجی است، به‌طوری که افراد بعد از 6ماه 5 تا 10درصد وزن‌شان را باید از دست بدهند. به‌عنوان مثال اگر کسی صد کیلوگرم وزن داشته باشد حداکثر باید بین 5 تا 10کیلوگرم طی 6 ماه کاهش وزن داشته باشد و اگر بعد از 6ماه به این کاهش وزن 5 تا 10کیلویی رسید باید مدتی رژیم تثبیت را انجام دهد و سعی کند وزنش پایین‌‌تر از این مقدار نرود، سپس دوباره بعد از چند ماه توقف، اقدام به مرحله بعدی رژیم غذایی کند. خیلی از رژیم‌هایی که ما می‌بینیم رژیم‌های درستی نیستند و متاسفانه مردم به‌دلیل عجله برای کاهش زیاد وزن در چند هفته از این رژیم‌ها خوشحال می‌شوند که باید مراقب باشند. همچنین به این نکته باید اشاره کنم که از داروها هم برای کاهش وزن می‌توان کمک گرفت اما باید بدانید که اثر داروها موقتی است و بعد از 6ماه تا یک سال اثر دارویی ادامه پیدا نمی کند، بنابراین افراد از ابتدا باید به رژیم غذایی و ورزش متکی باشند.
خیلی وقت‌ها برای کاهش وزن از داروهای تیروئیدی استفاده می‌شود که ما این را توصیه نمی‌کنیم. افراد وقتی بخواهند با پرکار کردن تیروئید وزن کم کنند دچار عارضه‌های دیگری مانند ریزش مو، تحریک پذیری و عصبانیت افزایش ضربان قلب و لرزش دست می‌شوند. این افراد سلامت خود را فدای کم شدن وزن می‌کنند.
در ادامه دکتر محسن خوش‌نیت‌نیکو، فوق تخصص غدد و متابولیسم درمورد ارتباط هورمون‌ها با افزایش وزن خانم‌ها هشدارهایی می‌دهد.
خیلی از خانم‌ها و بعضی پزشکان متاسفانه معتقدند که قرص‌های جلوگیری از بارداری هم باعث اضافه‌وزن می‌شوند.
قرص‌های جلوگیری که الان در بازار موجود هستند، دوزهای استروژن کمی دارند برای همین این قرص‌ها با اضافه‌وزن قابل‌توجهی همراه نیستند، بنابراین خانم‌هایی که می‌گویند با خوردن این قرص‌ها اضافه‌وزن پیدا کرده‌ایم معمولا به خاطر رژیم اشتباه‌شان اضافه‌وزن پیدا کرده‌اند و نباید آن را به حساب قرص گذاشت. البته قرص‌هایی با استروژن بالا مانند قرص‌های اچ‌دی ممکن است باعث چاقی شوند.
افراد استرسی هم باید مراقب افزایش وزن‌شان باشند، چراکه رابطه‌ای بین بعضی اختلالات روحی و روانی و استرس‌ها با چاقی دیده شده است. در زمان استرس ترشح هورمونی به‌نام کورتیزون در بدن افزایش پیدا می‌کند. کورتیزون که هورمون مخصوص استرس است خود می‌تواند موجب افزایش تجمع چربی بدن در نواحی بدن مخصوصا شکم شود. اگر این یک پدیده دائم و طولانی باشد، می‌تواند با اضافه‌وزن در بعضی افراد همراه باشد و این قضیه به‌خصوص در افراد مبتلا به افسردگی فصلی دیده می‌شود. بعضی افراد در زمستان دچار افسردگی می‌شوند ولی در فصول گرم سال با افزایش نور آفتاب و افزایش روشنایی افسردگی‌شان بهتر می‌شود. افرادی که مبتلا به این بیماری هستند، بیشتر مستعد چاقی هستند. به هر حال بین عوامل روانشناختی و چاقی هم رابطه شناخته شده‌ای وجود دارد و افرادی که افسرده و مضطرب هستند یا اختلالات روانپزشکی دیگری دارند معمولا در درمان موفق نیستند.
• در دوران یائسگی ممکن است خانم‌ها با کمی افزایش وزن مواجه شوند که دلایل مختلفی دارد. به‌طور کلی پدیده پیر شدن و تغییراتی که در تخمدان ایجاد می‌شود، باعث می‌شود نحوه توزیع چربی‌ها در بدن تغییر پیدا کند و مقداری باعث اضافه‌وزن شود. این روندهای طبیعی افزایش وزن در طول زندگی خانم‌هاست که باید در دوران بلوغ، بارداری و یائسگی بیشتر مراقب اضافه‌وزن باشند.
• بعضی عوامل ممکن است تاثیر بسزایی در اضافه‌وزن در خانم‌ها داشته باشند، ازجمله خانم‌هایی که دچار اختلال خواب هستند بیشتر مستعد چاقی هستند. معمولا این دسته از افراد به‌خاطر خواب ناکافی دچار پرخوری و چاقی می‌شوند و پاسخ‌های‌شان حتی به درمان‌های رژیم غذایی هم تغییر می‌کند و خیلی از آنها موفق به کاهش وزن با رژیم غذایی نمی‌شوند. خواب کافی هم به‌خاطر پیشگیری از اضافه‌وزن و هم درمان کاهش وزن خیلی مناسب است.
• مسئله دیگر توجه به مصرف بعضی داروها مثل داروهای روانپزشکی مخصوصا برای درمان افسردگی است که مصرف آن می‌تواند با اضافه‌وزن همراه باشد.
• کودکانی که مادران‌شان در دوران بارداری خیلی پرخوری کرده یا دیابت داشته، در آینده بیشتر مستعد چاقی هستند. همچنین شیرخوارانی که شیر مادر نخورده‌اند و شیرخشک استفاده کرده‌اند بیشتر مستعد چاقی هستند.
