حیوانات خانگی امروزه طرفداران زیادی به خود اختصاص داده اند این حیوانات از لحاظ بهداشتی نیازمند مراقبت های زیادی هستند صاحبان آن ها باید هزینه های بالایی را برای مراقبت و حفظ و نگهداری از آن ها متحمل شوند پیشگیری از انتقال انواع بیماری های مشترک بین حیوان و انسان بسیار حائز اهمیت است و صاحبان حیوانات خانگی باید با آن مقابله کنند.
نگهداری بسیاری از حیوانات خانگی در داخل منزل که منجر به اختلاط با حیوان و بردن آنها به اتاق خواب و از بین بردن مرز انسان و حیوان شود، بر اساس تعالیم اسلام اشکال دارد. علی رغم این تعالیم، روند نگهداری و پرورش این گونه حیوانات دست آموز و برخی از حیواناتی که از نظر اسلام نگهداری آنها بلااشکال و یا حتی مانند برخی پرندگان مقرون به استحباب و مایه برکت هم هست رو به افزایش است.
صرفنظر از لزوم توجه به تعالیم و دستورات دین مبین اسلام در مسئله مواجهه با حیوانات در هر دو سوی طیف اعم از حرمتها و کراهت وارده درباره نزدیکی به برخی حیوانات و سفارشات به رعایت حقوق حیوانات و توجه به مسئله بهداشت و درمان و تغذیه آنان، به دور از تعصب به تعالیم اسلامی، خطرات بهداشتی بالقوه ناشی از نگهداری حیوانات دست آموز این سؤال را به ذهن متبادر میسازد که آیا آوردن یک حیوان به داخل خانه مصلحت است؟
روند توسعه شهرنشینی، جهانیشدن و تبلیغات گسترده درباره آثار مثبت روانی و فیزیکی نگهداری حیوان دست آموز، کسب تجربیات و آموزش انسانها از اینگونه حیوانات و لذت بردن کودکان و سالمندان از نگهداری آنها باعث افزایش میزان نگهداری، پرورش و عرضه حیوانات دست آموز در کشورمان شده است.
صاحبان حیوانات دست آموز اغلب برای ارضاء نیازهای روانی – اجتماعی خود از جمله کمک به حیوانات، هم صحبتی، حس مادری، رفع تنهایی و غیره و تبلیغات گسترده فروشندگان ، دوستان و همکاران، تمایل به خریداری و نگهداری از آنها در منزل و در کنار خود و سایر اعضای خانواده پیدا میکنند. به رغم این تمایلات و با درنظرگرفتن برخی منافع نگهداری حیوانات از قبیل کمک به نابینایان و برخی معلولین با ناتوانیهای مختلف جسمی و حرکتی و امثالهم ، مراقبت و کنترل بیماریهای قابل انتقال بین انسان و حیوانات دست آموز خانگی (Pet Animals) در کشورمان به دلایل زیر با مشکلات متعددی مواجه است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از :
1) فرهنگ نگهداری و مراقبت از حیوانات خانگی در کشور بسیار پائین است و بیشتر صاحبان آنها کمتر به اصول نگهداری و مراقبت بهداشتی از این حیوانات توجه مینمایند. صاحبان این حیوانات نیاز است دورههای آموزشی لازم را قبل از تصمیم به نگهداری از آنها طی نمایند. خیلی از افراد به ویژه والدین بدون هیچ گونه تحقیقی اقدام به خریداری این حیوانات می کنند و تازه پس از گذشت چند ماه یا با بروز اولین مشکلات و بیماری درباره آنها به پرس و جو میپردازند.
2) هزینه پایش سلامت، نگهداری و درمان حیوانات خانگی در کشور ما در مقایسه با ارزش ریالی آنها و سایر هزینههای یک خانوار بالا است. اکثر صاحبان با تاخیر به کلینیک دامپزشکی برای مشاوره دورهای و معاینه پیشگیرانه و درمان بیماریها و مشکلات آنها و یا به واسطه پرداخت هزینه کمتر به فروشندگان این حیوانات مراجعه مینمایند.
3) گسترش شبکه پرورش و توزیع خانگی حیوانات دست آموز در سطح کشور ؛ صاحبان حیوانات دست آموز به واسطه سهل بودن تکثیر و پرورش برخی از این حیوانات مانند سگ ، گربه و جوندگان ( همستر و خرگوش ) و … به تکثیر ، پرورش و توزیع آنها در یک شبکه خانگی بین دوستان و آشنایان مبادرت می نمایند که این مسئله نظارت ، مراقبت و کنترل بهداشتی سازمانهای مسئول بر این شبکه را با مشکل مواجه مینماید.
4) نظارت ناکافی سازمان دامپزشکی بر مراکز پرورش، توزیع و فروش حیوانات خانگی در سطح کشور که علاوه بر گسترش شبکه خانگی این نظارت را با مشکل مواجه کرده است.
5) افزایش واردات حیوانات دست آموز اگزوتیک به صورت قانونی و قاچاق آنها کشور را با خطر ورود عوامل جدید بیماریهای قابل انتقال بین حیوان و انسان و آلودگی حیات وحش بومی کشور با اینگونه عوامل مواجه خواهد کرد. تجارت غیر قانونی حیات وحشو حیوانات خانگی اگزوتیک در سراسر جهان بسیار پر رونق است و سود و منفعت زیادی برای قاچاقچیان دارد. تجارت جهانی حیات وحش نادر و اگزوتیک سالیانه ارزشی معادل 10 تا 20 بیلیون دلار دارد. هر ساله هزاران حیوان وارد سامانه تجارت حیوانات دست آموز اگزوتیک میشوند. آنها از زیستگاههای طبیعیشان شکار شده و بصورت قاچاق یا قانونی وارد کشورها میشوند. این حیوانات همچنین توسط برخی افراد پرورش داده میشوند و سپس برای فروش به خریداران محلی عرضه یا در اینترنت و مجلات تبلیغ میشوند.
6) در بسیاری از کشورهای جهان بیشتر پزشکان مشاوره خوبی به خانوادهها درباره بیماریهای قابل انتقال بین انسان و حیوان نمیدهند. دامپزشکان در مقایسه با پزشکان بیشتر با مراجعین خود درباره بیماریهای قابل انتقال از حیوانات دست آموزشان با آنها گفتگو میکنند. پزشکان باید در هنگام اخذ شرح حال از بیمار در مورد نگهداری حیوانات دستآموز در منزل و یا تماس با این حیوانات سؤال نمایند و در صورت نیاز راهنمایی لازم را ارائه و وضعیت بیماری را پایش و پیگیری کنند. دامپزشکان نیز باید ضمن معرفی بیماریهای قابل انتقال بین حیوان دست آموز با انسان توصیههای بهداشتی لازم را درباره پیشگیری از ابتلا به اینگونه بیماریهای مشترک ارائه و تاکید نمایند تا هنگام مراجعه به پزشک خانواده خود، وی را نسبت به نگهداری از حیوان دست آموز در منزل آگاه نمایند. علاوه بر این مراقبت و کنترل بیماریهای قابل انتقال بین حیوان و انسان به همکاری بیشتر بین پزشکان و دامپزشکان نیاز دارد. این دقیقاً شعاری است که مورد توجه انجمن جهانی دامپزشکی و جهانیان قرار گرفت و منجر به شکلگیری مفهوم سلامت واحد (One Health) گردید. این همکاری در ارتباط با گروههای خاص و پرخطر از جمله سالمندان، زنان باردار، نوزادان و کودکان زیر 5 سال و افراد مبتلا به بیماریهای مزمن و تضعیفکننده سیستم ایمنی که قصد نگهداری از حیوانات دست آموز داشته یا با این حیوانات مأنوس باشند بسیار مهم است.
7) پزشکان و سایر ارائهدهندگان مراقبتهای پزشکی باید درباره بیماریهای مشترک بین حیوان و انسان آگاهی کامل داشته باشند. همچنین اخذ شرح حال توسط پزشک از صاحبان حیوانات دست آموز به واسطه داشتن سابقه تماس با این حیوانات برای تعیین علت یا منبع بیماری در موارد مشکوک موثر است. داشتن آگاهی و دانش و تقویت اقدامات پیشگیرانه هنگام اخذ شرح حال و سابقه بیمار از تلاشهای دامپزشکان حمایت خواهد کرد. دامپزشکان باید نقش مهمی در تاثیر متقابل بین انسان و حیوان به وسیله فراهم آوردن مراقبتهای پیشگیرانه و درمانی برای حیوانات دست آموز، آموزش صاحبان آنها درباره حیوانات قابل انتقال بین حیوان و انسان و تشریح اقدامات پیشگیرانه از ابتلاء به اینگونه بیماریها ایفا نمایند.