میوه ها و آبمیوه ها از سری مواد غذایی پرطرفداری هستند که ارزش غذایی بالایی نیز دارند. در فصل تابستان و دیگر فصل های گرم سال ، بیشتر افراد تمایل به استفاده از آبمیوه ها را دارند ، اما کارشناسان تغذیه بر این عقیده اند که خوردن خود ِ میوه بهتر از آبمیوه است.
با گرم شدن هوا، بازار آبمیوه هم داغ می شود که صد البته منبع خوشمزه ای برای رفع عطش است…
از آبمیوه فروشی های کنار خیابان گرفته تا یخچال سوپرمارکت ها که محل عرضه آبمیوه های صنعتی است، مشتریان طاق و جفت ایستاده اند تا برای خود و احیانا کودکانشان از این نوشابه های ویتامین دار بهره جویند. حال میان این همه اقلام موجود در بازار کدام را باید انتخاب کرد؟ روی بسته بندی ها نوشته شده: صددرصد طبیعی، بدون افزودنی، طعم واقعی و سرشار از ویتامین، بدون شکر. با این حال خیلی از ما نمی دانیم تا چه میزان می توان به آبمیوه های موجود در بازار اطمینان کرد و آنها را با خیال راحت دست کودکان داد؟ این سوالی است که بسیاری از ما داریم.
بر اساس آمارهای موجود هر شهروند ایرانی سالانه ۱۱ لیتر آبمیوه می خورد که در مقایسه با متوسط مصرف سرانه جهانی این فرآورده که حدود ۴۰ لیتر است، رقم قابل توجهی محسوب نمی شود. البته برخلاف دیگر آمارها از این عدد نباید خم به ابرو آورد. خوشبختانه با فراوانی انواع میوه های فصلی در کشور و طعم و مزه مناسب آنها، تمایل به تازه خوری میوه در ایران جزو سنت های خوبی است که حفظ شده است.
به طور کلی میوه های طبیعی و تازه دارای مواد مغذی مانند کلسیم ، آهن و ویتامین های A، C و B۱ است که برای رشد و نمو و انجام فعالیت های ضروری بدن لازم است. این ویتامین ها در آبمیوه تازه تهیه شده در منزل نیز وجود دارد اما آیا آنها را می توان در انواع صنعتی نیز یافت؟ به اعتقاد کارشناسان تغذیه مقدار ویتامین c در نوشیدنی های طبیعی بیشتر از انواع صنعتی است.
اسید اسکوربیک یا ویتامین c یک آنتی اکسیدان طبیعی است که در میوه ها و سبزیجات به خصوص مرکبات یافت می شود. این ویتامین در فرایند های واکنش سیستم ایمنی بدن و دیگر فرایندهای بیوشیمی، نقش و در تشکیل کلاژن و جذب آهن تاثیر چشمگیری دارد.
آبمیوه یا کنسانتره
بسیاری از افرادی که نظر خوبی در مورد نوشیدنی های کارخانه ای ندارند معتقدند این نوشیدنی های مصنوعی با ترکیباتی نظیر آب، شکر، اسانس و مواد نگهدارنده شیمیایی عرضه می شوند و ردی از میوه در آنها نیست اما این بدبینی همیشه هم ریشه در واقعیت ندارد.
حتما تا حالا آبمیوه را در بسته بندی های مختلف خریده اید و شاید روی بسته آن را هم نگاهی انداخته باشید: «حاوی حداقل ?? درصد کنسانتره میوه» و آب، بدون شکر افزوده و صددرصد طبیعی و یک جدول بلند بالا از ویتامین ها، چربی ها و آنتی اکسیدان ها، اما کنسانتره چیست؟
کنسانتره میوه، حاصل شستشو و آبگیری میوه و فیلتراسیون (حداقل در ۲مرحله) و تغلیظ پخت آبمیوه و انبار کردن آن در مخازن بزرگ است. در این فرایند آبمیوه برای شفاف شدن باید تمام فیبرها و آنتی اکسیدن های خود را پشت درام فیلترها یا استوانه های سرامیکی از دست بدهد و وقتی وارد برج های تغلیظ می شود تمام آب به انضمام اسانس ها و ویتامین های خود را در یک برج ?? متری و در درجه حرارت ??? درجه سانتی گراد از دست بدهد تا حجم آن به یک ششم تا یک هفتم کاهش یابد. ماده ای که از پایین برج به دست می آید کنسانتره نام دارد. کنسانتره در مخازن یا بشکه نگهداری می شود و سپس برای تولید آنچه آبمیوه نامیده می شود چند برابر قبل به آن آب و ویتامین اضافه و راهی بازار می کنند.
دکتر سهیل سریزدی، مشاور تغذیه در این خصوص می گوید: «کارخانجات آبمیوه سازی، به جای استفاده فوری از آبمیوه تازه، آن را تحت روش های حرارتی، به صورت کنسانتره یا آبمیوه تغلیظ شده درمی آورند تا ماندگاری آبمیوه بیشتر شود و بتوانند در هر زمان با اضافه کردن آب، نوشیدنی موسوم به آبمیوه را استحصال کنند. در فرایند تغلیظ، بخش مهمی از ویتامین های حیاتی موجود در میوه ها از بین می رود و محصول نهایی در واقع نوعی نوشیدنی میوه ای خواهد بود که به هیچ وجه خواص میوه اولیه را ندارد.»
به گفته دبیر انجمن تغذیه شهر بهتر است آبمیوه را به صورت تازه و طبیعی در منزل تهیه کرد و تیترهای تبلیغاتی مندرج روی آبمیوه های صنعتی مانند آبمیوه صددرصد طبیعی را نباید از نظر ارزش غذایی، مترادف با آبمیوه تازه و خانگی دانست.»
بسته بندی های مطمئن تر
صنعت آبمیوه در هر کشوری نقش اساسی در صنایع غذایی دارد. در تولید آبمیوه در صنعت از میوه های درجه ۲ و ۳ استفاده می شود. میوه های درجه یک هم گران قیمت هستند و هم مناسب برای تازه خوری.
بسته بندی های موجود در بازار شامل ظروف شیشه ای، فلزی و کارتنی(تتراپک و…)، کیسه های آلومینیومی و بطری های پلاستیکی هستند. در کشورما بیشترین سهم بازار مربوط به بسته بندی های آلومینیومی قابل انعطاف یا دوی پک است که در حجم های تک نفره در بازار با نام های تجاری کارخانه های متعدد موجود است.
ظروف تتراپک بیشترین سهم بازار جهانی را به خود اختصاص داده اند.یکی از ویژگی های عمده این نوع بسته بندی، انعطاف پذیری آن به شکل دلخواه تولیدکننده است. فرایند تولید این محصولات به گونه ای است که نیازی به پرکردن آبمیوه به صورت داغ و استفاده از بسته بندی های مقاوم به حرارت نیست. این موضوع به حفظ ارزش غذایی و ماندگاری مناسب انواع آبمیوه منجر می شود.
در تولید آبمیوه در بسته بندی تتراپک که عمر ماندگاری بالایی دارند، پس از بازسازی آبمیوه و طی فرایند حرارتی سریع که در حفظ حداکثر طعم وخواص تغذیه ای بسیار موثر است، وارد رول بسته بندی ۷ لایه موسوم به تتراپک یا بطری های پلاستیکی که از پیش با مواد شیمیایی مخصوص استریل شده اند، می شود تا در بسته پر شود. تمام این فرایند در محفظه ای بسته و به طور کامل استریل انجام می شود تا از رشد هر گونه میکروبی در بسته جلوگیری شود و عمر ماندگاری افزایش یابد.
آبمیوه و مضرات آن برای دندان کودکان
برخی والدین گمان می کنند مصرف آبمیوه های آماده برای بچه هایی که از خوردن میوه سر باز می زنند، می تواند بسیار مفید باشد در حالی که با عادت دادن کودک به این نوشیدنی ها نه تنها احتمال چاقی در آنها بالا می رود بلکه احتمال پوسیدگی دندان را نیز در آنها افزایش می دهد و باعث می شود کودک به جای خوردن میان وعده های مغذی تری مانند شیر و کیک یا مخلوط بستنی با میوه های تازه فقط کمی آب و شکر دریافت کند.
اغلب مردم نمی دانند به آبمیوه هایی که به صورت پاکتی و بسته بندی شده عرضه می شوند، درست به همان اندازه نوشابه های گازدار، شکر اضافه شده بنابراین مصرف آنها برای دندان ها زیان آور است. دندان پزشکان همواره به والدین هشدار می دهند نوشیدنی های میوه ای به مقدار زیاد به کودکان خود ندهید، چرا که میزان بالای اسید و شکر در این آبمیوه ها می تواند به دندان آنها آسیب برساند و باعث پوسیدگی شود.مریم علیمردانی، دندان پزشک در این باره می گوید: «تنها نوشیدنی های سالم برای دندان ها آب و شیر هستند. کودکان نوشیدنی های میوه ای را در روز چند بار استفاده می کنند در حالی که این میزان فقط باید برای درمان بیماری مصرف شود و نوشیدن آبمیوه یک بار در هفته کفایت می کند.»
مصرف مداوم آبمیوه و ابتلا به بیماری ها
طبق تحقیقات، میزان خشونت در نوجوانانی که نوشیدنی های صنعتی مصرف می کنند، برابر با کسانی است که نوشیدنی های الکلی می نوشند. به گزارش ساینس نیوز، مطالعات دانشمندان نشان داده میزان خشونت نوجوانانی که چند بطری نوشیدنی صنعتی طی روز می نوشند، تا ۱۵ درصد بیشتر از کسانی است که چنین نوشیدنی های فراوری شده را مصرف نمی کنند. بر اساس این تحقیقات، نوشیدنی های صنعتی علاوه بر کاهش آستانه تحمل نوجوانان، باعث آسیب های جدی دیگری به بدن می شوند. میزان فسفر و کربن در این نوشیدنی ها pH بدن را کاهش می دهد و باعث افزایش آسیب پذیری بدن مقابل بیماری های باکتری زا و ویروسی می شود.
مصرف آبمیوه صنعتی را کم کنید
دکتر سعید حسینی
استادیار دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران
هدف ما از خوردن آبمیوه چیست؟ اگر از آن دسته افراد هستید که قصد دارید آبمیوه را جایگزین مصرف میوه و از آن طریق ویتامین لازم را جذب بدنتان کنید، باید گفت روش مناسبی نیست. به طور کلی، هر فرایندی که روی محصولات غذایی (چه در خانه و چه در کارخانه) انجام شود، مقداری از ارزش تغذیه ای آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. این در مورد آبمیوه های صنعتی و خانگی هم صدق می کند.
یعنی امکان کم شدن برخی ویتامین ها مانند ویتامین C و ویتامین E در آبمیوه ها نسبت به میوه طبیعی وجود دارد، اما معمولا تغییری در میزان ویتامین های گروه B به وجودنمی آید. بنابراین در پی استریل و پاستوریزه کردن آبمیوه ها از ارزش غذایی شان کاسته می شود. گرچه نمی توان همه تولیدات آبمیوه های غیرخانگی و صنعتی را به یک چشم دید اما اغلب آبمیوه های موجود در بازار عصاره ای از میوه است. البته بعضی از آنها تکه های میوه دارند که آن را به آبمیوه طبیعی نزدیک تر می کند.
از نظر تغذیه ای مصرف آبمیوه های پالپ دار از سایر آبمیوه ها بهتر است چون پالپ آبمیوه ها سرشار از فیبر و برای بدن و پیشگیری از فشارخون بالا، بیماری های قلبی و عروقی و انواع سرطان ها بسیار مفید و موثر است، اما یک آبمیوه خوب، سالم و طبیعی، الزاما نباید پالپ داشته باشد؛ همان طور که در حال حاضر آبمیوه های طبیعی و بدون پالپی در بازار وجود دارد که تمام ویژگی های یک آبمیوه مغذی را دارند.
آبمیوه طبیعی بنوشید
دکتر نسرین امیدوار
متخصص تغذیه، دانشیار دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
آبمیوه طبیعی از جمله نوشیدنی هایی است که می توان در بسیاری از مواقع آن را به جای میوه به افراد توصیه کرد. اگر آبمیوه های طبیعی به تنهایی و بدون هیچ گونه شیرین کننده ای نوشیده شوند، منبع خوبی از انواع ویتامین ها و مواد معدنی هستند.
اما آنچه در بازار تحت عنوان آبمیوه عرضه می شود، انواع مختلفی دارد که خریداران آنها پیش از هر چیز باید به اطلاعاتی که روی بسته بندی آنها درج شده مراجعه کنند تا از میزان طبیعی بودن آن مطلع شوند.
برخی از آبمیوه های موجود در بازار فاقد کنسانتره میوه هستند؛ ترکیبی از آب و شکر و موادشیمیایی. در چنین مواقعی نوشیدن یک بطری آب معدنی قطعا انتخاب بهتر و هوشمندانه تری است.
در روزهای گرم مصرف آبی که قطرات لیمو نیز در آن چکانده شده باشد منبع بسیار مهم رفع عطش و نیاز آبی بدن است. آبمیوه های تازه که در خانه تهیه می شود و نوشیدن چای سیاه و سبز و مقدار اندکی قهوه برای رفع تشنگی و جبران آب بدن بهترین گزینه است.
اما ممکن است این نوشیدنی ها همواره در دسترس نباشد یا به دلایلی گرایش به خوردن آن وجود ندارد. در این مواقع است که باید از میان بد و بدتر، بد را انتخاب کرد. به همین معنا، آبمیوه هایی که روی آن کلمه بدون شکر و بدون مواد نگهدارنده درج شده، بهتر هستند. فراموش نکنیم کنسانتره تشکیل دهنده اصلی آبمیوه طبیعی صنعتی است. پس باید توجه داشت از کنسانتره آن میوه نیز استفاده شده باشد. همچنین آبمیوه هایی که دارای نکتار و گوشت طبیعی اند به دلیل اینکه فیبر دارند و می توانند باعث تثبیت قند خون شوند بر انواع دیگر ارجح اند. در کل، آبمیوه ها ارزش غذایی زیادی ندارند، مخصوصا اگر شکر داشته باشند. این مواد باعث پوسیدگی دندان ها می شوند و قند و چربی خون را افزایش می دهند. اما در این میان مصرف آبمیوه هایی که غنی شده و ویتامین ها و مواد معدنی مفید به آن اضافه شده نیز میان دیگر آبمیوه ها انتخاب مناسب تری است. به این ترتیب، اگر افراد دسترسی و بودجه کافی برای تهیه این نوع آبمیوه ها داشته باشند، بهتر است نوع غنی شده آن که با ویتامین D، کلسیم و آهن که ارزش غذایی شان افزایش یافته انتخاب کنند.
جالب است بدانید اکثر آبمیوه ها دارای ویتامین c هستند اما همراهی نوعی که با آهن غنی شده با این ویتامین باعث جذب بهتر آهن می شود.
فراموش نکنید حتی آبمیوه هایی که در خانه تهیه می شوند نیز جایگزین مناسبی برای میوه ها نیستند پس بهتر است میوه به صورت کامل مصرف شود.
