امروزه یکی از مسائلی که سلامت میوه جات را به خطر می اندازد ، استفاده ی بیش از اندازه از کودها و سموم شیمیایی است. استفاده از این مواد باعث شده تا بسیاری از میوه ها نا سالم باشند ، توت فرنگی یکی از میوه هایی است که بیشتر از سایریت در خطر جذب این مواد شیمیایی است.
«در حال حاضر، با توجه به میزان بالای مصرف کود و سم در کشور و تجمع سموم مختلف، نیترات، کادمیوم و سایر آلاینده ها در سبزی ها، صیفی جات و میوه های داخلی (مانند خیار یا سبزی های برگی مانند کاهو)، ضرورت کنار گذاشتن شیوه کشت سنتی در میان کشاورزان و مزرعه داران، مطرح شده است…
امروزه کشاورزان حرفه ای، دیگر اقدام به کاشتن بذر در حجم زیاد نمی کنند بلکه بذر را در خزانه (محیطی کاملا استریل ) می کارند، آن را در شرایط خاصی داخل گلخانه رشد و پس از حدود ۲ ماه تحویل کشاورز می دهند تا با دستگاه های خاصی داخل زمین کاشته شوند. به این روش، روش کاشت نشاء مکانیزه یا صنعتی می گویند.» اینها بخشی از صحبت های دکتر عباس یداللهی، متخصص تکنولوژی و اصلاح درختان و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس است که با او درباره یکی از شیوه های سالم کاشت محصولات کشاورزی در کشورهای پیشرفته گفت وگو کرده ایم.
روش کاشت نشاء مکانیزه یا صنعتی چه مزیتی نسبت به سیستم سنتی کشاورزی دارد؟
پاسخ شما را با یک مثال می دهم؛ فرض کنید می خواهیم در زمین کاهو بکاریم. اگر بخواهیم بذر کاهو را که بسیار ریز است، در چند هکتار زمین بکاریم، به طور حتم به دلیل وارداتی بودن بذرها، متحمل هزینه بسیار سنگینی می شویم. بعد از کاشت هم مجبور به پرداخت هزینه های مختلف کارگری برای نگهداری از بذر، سم پاشی، کندن علف های هرز و آبرسانی به بذرها تا رشد کامل و برداشت محصول خواهیم بود. درنهایت هم از هر ۶ ۵ بوته رشدکرده، ۲ ۱ بوته خشک می شود و ۲ ۱ بوته هم با علف های هرز از بین می رود و باید برای حفظ باقیمانده محصول، مدام از کود، سم و آفت کش های مختلف استفاده کنیم. به طور حتم در چنین شرایطی، محصول نهایی ای که به بازار عرضه می شود، ناسالم و سرشار از باقیمانده کود و سموم شیمیایی خواهدبود در حالی که با استفاده از نشاءهای مکانیزه، دیگر چنین مشکلاتی نخواهیم داشت.
آیا کشاورزان خودشان قادر به تولید نشاء مکانیزه هستند یا باید آن را از مکان های خاصی خریداری کنند؟
کشاورزان باید برای تهیه نشاء مکانیزه، به مراکز خاصی مراجعه کنند و بذرهای خود را تحویل آنجا دهند. این مراکز، بذر را با دستگاه های خاصی در سیلوهای مخصوص و با روش هایی جدید و کاملا استریل کشت می دهند. در فرآیند تولید نشاء مکانیزه، از ۲ نوع خاک عالی و ارگانیک هستند، استفاده می شود. درنهایت هم بذرهای جوانه زده به گلخانه هایی کاملا تمیز، سالم، استریل و عاری از هرگونه آفت و حشره منتقل و در شرایط کاملا استاندارد از نظر تغذیه ای هم بررسی می شوند. بعد از رسیدن این بذرها به اندازه مطلوب، بوته ای کاملا سالم به کشاورز تحویل داده می شود. در طول این ۲ ماهی که بذرها برای تولید نشاء صنعتی در اختیار مراکز تولید این محصولات بودند، کشاورز استراحت کرده، هیچ کود، آب یا سمی به زمینش نداده و علف های هرز را تحریک به رشد نکرده است بنابراین زمین او مانند نشاءهای مکانیزه و ریشه دار، کاملا آماده است و نشاءها به محض ورود به زمین، در زمان کوتاهی شروع به رشد و دادن محصول با حداقل نیاز به سم و کود می کنند. در این روش برای تولید محصولات کشاورزی حدود ۲۰۰ گرم بذر برای هر هکتار زمین کافی است در صورتی که برای کاشت سنتی، به حدود ۲ ۱ کیلو بذر برای هر هکتار زمین نیاز است. یعنی هزینه های تولید محصول تا حد چشمگیری پایین می آید.
آیا این یک روش جدید تولید در سراسر دنیاست؟
نه، حدود ۵۰ سال است کشاورزان حرفه ای در کشورهای پیشرفته، از این روش کاشت برای برداشت محصولی سالم تر استفاده می کنند. ضمن اینکه آنها پا را از مصرف نشاء صنعتی هم فراتر گذاشته و به تولید نشاءهای پیوندی برای تولید محصولاتی سالم تر، رو آورده اند. به هر حال، استفاده از نشاءهای مکانیزه در کشور ما به تازگی شروع و در حال حاضر اطلاع رسانی های محدودی در این زمینه انجام شده اما خوشبختانه اجرای این طرح در استان های بوشهر، اصفهان، قزوین و خراسان رضوی پیشرفت خوبی داشته است. درواقع، کشاورزان حرفه ای ایران و آنهایی که محصولات صادراتی دارند، این روش کاشت را برای برداشت محصولاتی سالم تر انتخاب کرده اند. هم اکنون مراکز تولید نشاء مکانیزه داخلی آمادگی تولید میلیون ها نشاء را دارند و کشاورزان هم می توانند با مراجعه به چنین مراکزی، گامی در راستای سالم سازی محصولاتشان بردارند.
آقای دکتر! هنوز کشاورزی سنتی در کشور ما وجود دارد و هنوز هم محصولاتی با باقیمانده کود و سم روانه بازار می شوند، در صورت مصرف چه میزان از این محصولات ممکن است با عوارض ناشی از مصرف آنها مواجه شویم؟
متاسفانه بسیاری از بیماری هایی که ما امروزه با آنها مواجه هستیم، در اثر مصرف محصولات ناسالم ایجاد می شوند. باز هم متاسفانه بیشتر کشاورزان سنتی ما از آب فاضلاب در کنار استفاده از کودها و سموم شیمیایی برای تولید محصول خود استفاده می کنند و میزان تجمع سموم را در محصولاتشان بالا می برند. بد نیست بدانید گیاهان، نیترات را جذب و با فتوسنتز آن را به نیتریت تبدیل می کنند که دیگر برای بدن خطرساز نباشد. گاهی کشاورزان سنتی آنقدر به محصولات خود کود و سم های حاوی نیترات می دهند که محصول فرصت تبدیل نیترات به نیتریت را پیدا نمی کند. به همین دلیل نیترات مستقیم از بافت گیاه وارد بافت بدن می شود و مشکلات و ناراحتی های کوتاه و طولانی مدتی ایجاد می کند. از آنجا که سبزی و صیفی جات هم از دیرباز در سبد خانوار ما ایرانی ها قرار داشته اند، مصرف مقدار کمی از محصولات حاوی سم و کود هم می تواند برایمان دردسرساز شود. مثلا کاهو، گوجه فرنگی، سیب زمینی و پیاز جزو جدایی ناپذیر سفره غذایی ما ایرانی ها هستند و مانند کلم بروکلی، یک کالای لوکس محسوب نمی شوند که بتوانیم توصیه به اجتناب از مصرف یا کم مصرف کردن آنها بکنیم.
پس چاره چیست؟
اینکه حداقل موارد بهداشتی و سلامت هنگام مصرف این محصولات رعایت شود. یعنی در صورت امکان از مغازه ها و فروشگاه های عرضه محصولات سالم و ارگانیک خرید کنید و اگر هم نمی توانید، تمام محصولات کشاورزی را پیش از مصرف خوب بشویید. سبزی ها را هم با مواد ضدعفونی کننده، ضدعفونی کنید. حتما پوست میوه ها یا صیفی جاتی مانند خیار را جدا کنید. سبزی هایی که تجمع نیترات دارند نخرید؛ مثلا پیازی که گردنش باز و کلفت است یا سیب زمینی و پیازی که جوانه زده است. معمولا محصولات ناسالم، به سرعت در انبار جوانه می زنند و مصرف آنها در کشورهای دیگر ممنوع است. ۲ قسمت کاهو که تجمع نیترات دارند مصرف نکنید؛ یکی برگ های سبز و پهن رویی و دیگری هم مغز و مرکز کاهو. گوجه فرنگی های سفت و سالم را بخرید زیرا امکان وجود نیترات در این نوع از گوجه کمتر است.
با این حساب، به نظر می رسد ضرر مصرف میوه و سبزی، بیشتر از سود آن است!
خوشبختانه نه. در موارد بسیاری، میوه ها، سبزی ها و صیفی ها، به خصوص انواع رنگی آنها، حاوی ویتامین ها و آنتی اکسیدان های فراوانی هستند که می توانند اثر رادیکال های آزاد و سموم را در بدن از بین ببرند. به همین دلیل مصرف فراوان میوه و سبزی تازه می تواند حجم بالایی از آنتی اکسیدان را وارد بدن کند و جلوی فعالیت آلودگی ها و سموم را بگیرد. اصلا خود ویتامین C موجود در سبزی ها و میوه ها می تواند اثر نیترات و سموم دفع آفات نباتی را در بدن تا حد زیادی خنثی کند.
آیا آلودگی شدید توت فرنگی های داخلی و اینکه برای بالا بردن مدت زمان ماندگاری آنها از د.د.ت استفاده می کنند، صحت دارد؟
واقعیت این است که بیشتر توت فرنگی های موجود در کشور ما آلوده هستند و به هیچ وجه خرید و مصرف توت فرنگی های جعبه ای را که در کنار جاده ها به فروش می رسند، توصیه نمی کنم.
چرا؟
کاشت توت فرنگی در کردستان رواج زیادی دارد. چند وقت پیش با تعدادی از همکاران سفری برای بازدید مزارع توت فرنگی به آنجا داشتیم. جالب است بدانید که در آن زمان، توت فرنگی در ساعت ۶ صبح، کیلویی حدود ۶ هزار تومان بود. این رقم در ساعت ۷ صبح به کیلویی
۴ هزار تومان و ساعت ۱۰ صبح به جعبه ای ۵ هزار تومان می رسید. چرا؟ زیرا متاسفانه تکنولوژی بسته بندی مناسبی در کشور ما وجود ندارد و کشاورزان می دانند که اگر توت فرنگی ها تا ساعت ۱۲ ظهر به فروش نرسد، کپک می زند و خراب می شود. این موضوع باعث می شود برخی از سودجویان اقدام به خرید بسیار ارزان قیمت توت فرنگی در همان زمین های کشت محصول کنند. آنها بلافاصله جعبه توت فرنگی را کاملا وارد قارچ کش (نه د.د.ت) می کنند تا کپک نزند و خراب نشود.
در این صورت امکان ماندگاری توت فرنگی بالاتر می رود؟
بله، در چنین شرایطی می توان از توت فرنگی های ظاهرا سالم و تازه اما سرشار از مواد قارچ کش تا حدود ۳ روز به خوبی نگهداری کرد و هر جعبه توت فرنگی را که یکی، دو هزار تومان هم برایشان هزینه نداشته است، حدود ۱۰ ۸ هزار تومان در کنار اتوبان ها می فروشند. متاسفانه خیلی ها هم از این محصولات مضر استقبال خوبی می کنند. البته معمولا چنین توت فرنگی هایی طعم و عطر نامطلوب قارچ کش ها را در خود دارند.
توصیه شما برای خرید و انتخاب توت فرنگی های سالم چیست؟
آلودگی توت فرنگی های بسته بندی شده موجود در بازار، کمتر از توت فرنگی های کنار جاده ای است. اگر توت فرنگی های کردستان که ریز هم هستند، آلوده به قارچ کش نباشند، طعم مطلوب تری برای ما ایرانی ها دارند اما از آنجا که این نوع توت فرنگی، جزو میوه های آبدار است و در اثر فشار با تخمیر آنزیمی مواجه می شود، مدت زمان ماندگاری اش در انبارها هم بسیار کوتاه است. برخی از انواع دیگر توت فرنگی مانند «سلوا» یا «کاماروسا» جزو انواع درشت این میوه هستند که وسطشان هم توخالی است و وقتی که آنها را فشار می دهید، مثل لاستیک برمی گردند. متاسفانه معمولا ما ایرانی ها طعم این محصولات را که اتفاقا محصولات سالمی هم هستند، نمی پسندیم. بد نیست بدانید در کشورهایی مانند آلمان، هلند یا آمریکای جنوبی که محصولات کشاورزی را اصلاح می کنند، به مزه نهایی محصول توجه چندانی ندارند و خوب بودن ظاهر کالا برایشان اهمیت بیشتری دارد. با این حساب نمی توان ادعا کرد که توت فرنگی های درشت موجود در بازار، هورمونی هستند و به همین دلیل هم مزه شیرینی ندارند. شیرین نبودن این محصولات به جنس و نوع آنها برمی گردد.
حرف آخر؟
توت فرنگی باید سفت باشد و تازه خریده و خورده شود. شستن، آن هم با آب کافی، برای از بین بردن سموم ظاهری اش کافی است.
