این روز ها طرز زندگی کردن با چند دهه ی اخیر بسیار فرق کرده است. زندگی و جوامع دائما به سوی صنعتی شدن پیش می روند. بسیاری از مسائل مانند استرس و انگرانی و مشغله های کاری در این سبک زندگی به وجود امده که باعث بروز اختلالات گوناگون در بدن افراد می شود.
در این میان بیماری سرطان که تاکنون انواع مختلفی از آن شناخته شده، مهم ترین عامل مرگ و میر در جهان و سومین عامل مرگ و میر در ایران است.
به همین دلیل، حوزه سرطان بیشترین توجه پژوهشگران پزشکی را به خود معطوف کرده است. آنها درصدد یافتن راهکارهای علمی و اصولی برای پیشگیری و درمان این بیماری هستند.
در همین رابطه یک تیم تحقیقاتی از دانشگاه تبریز پژوهشی در زمینه ایجاد تغییرات در مواد غذایی آغاز کرده اند که به مواد غذایی فراسودمند مشهور هستند.
در قدم نخست آنها موفق به تولید شیر و گوشت ضدسرطان شده اند. گفت وگوی ما با دکتر اکبر تقی زاده ، دانشیار تغذیه دام دانشگاه تبریز به عنوان استاد راهنمای این تیم تحقیقاتی در خصوص موفقیت آنها برای تولید مواد غذایی فراسودمند ضدسرطان پیش روی شماست.
مواد غذایی فراسودمند به چه معنا بوده و شامل کدام مواد غذایی است؟
مواد غذایی غنی شده از مواد مغذی خاصی که باعث افزایش امنیت غذایی و تامین سلامتی انسان می شود را مواد غذایی فراسودمند می گویند.در این که این محصولات شامل کدام مواد غذایی است می توان گفت همه مواد تغذیه ای را که قابلیت داشته باشند، می توان غنی سازی کرد و ما تاکنون توانسته ایم این قابلیت را در شیر، دوغ و گوشت تبیین کنیم.
این موفقیت چگونه حاصل شده است؟
برای تولید مواد غذایی فراسودمند از سال ۸۴ کارهای تحقیقاتی را با همکاری دانشگاه علوم پزشکی تبریز شروع کردم و با تاسیس شرکت دانش بنیان سال ۸۹ در مرکز رشد واحدهای فناوردانشگاه علوم پزشکی تبریز، تحقیقات روی افزایش ریزمغذی های شیر را ادامه دادم و ده طرح پژوهشی برای انجام این تحقیقات صورت گرفت. در نهایت گروه تحقیقاتی ما موفق شد برای اولین بار در دنیا قرص ضدسرطان بیوتیک حاصل از شیر را تولید کند. این موفقیت تیم تحقیقاتی ما، دو سال قبل یکی از دانشجویان مقطع دکتری رشته علوم دامی با گرایش تغذیه دام دانشگاه تبریز با نام جمال سیف دواتی را مجاب کرد این قابلیت را روی گوشت تبیین و اجرایی کند، بنابراین ما این موضوع را در قالب تز دکتری وی اجرایی کرده و با توجه به پیشینیه شش هفت ساله این موضوع پی بردیم اگر ریزمغذی ضد سرطان حاوی CLA در گوشت نهادینه شود از تکثیر سلول های سرطانی جلوگیری می کند.
چه چیزی گوشت تولید شده توسط تیم تحقیقاتی شما را از گوشت های معمولی متمایز می کند؟
این گوشت به لحاظ ظاهری، طعم و مزه هیچ تفاوتی با سایر گوشت ها ندارد، تنها عامل ضدسرطان که به عنوان ریزمغذی در ترکیبات آن استفاده شده قابلیت جدیدی به اصل غذا افزوده است. با توجه به این که مصرف ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی گرم ریز مغذی حاوی CLA برای پیشگیری از سرطان نیاز است، ما این قابلیت را در گوشت بره های پرواری تبیین و به عنوان استاندارد تعریف کرده ایم. از ایزومرهای موجود در این گوشت می توان به ایزومرهای ضدتصلب شرائین، ضدپوکی استخوان، ضدچاقی و ضدالتهاب نام برد.
فرآیند تولید گوشت ضدسرطان در طرح شما چگونه است؟
از آنجا که در جامعه ما التهابات و استرس های ناشی از کار، تغذیه و بی تحرکی باعث به وجود آمدن سونامی سرطان شده است به فکر افتادیم ازطریق اعمال روش هایی روی تغذیه، گام هایی را در تامین امنیت غذایی جامعه برداریم. بنابراین در این رساله دکتری ما با بررسی اثرات ترکیبات پلی فنل، پروفیل اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب دانه بقولات شامل (گاودانه، ماشک و خلر) خام و اتوکلاو شده در بره های پرواری موفق به تولید این گوشت شده و همچنین با آزمایش این نکته که چقدر از این ریزمغذی ها در بخش های مختلف روده، معده و دستگاه گوارش دام ها کارایی دارد، استانداردی به دست آوردیم.
در مراحل آزمایشگاهی تمام خصوصیات و روند تغییرات هضمی بخش های مختلف پروتئین و انرژی قابل متابولیسم دانه ها مورد ارزیابی قرار گرفت و نتایج حاصل نشان داد ترکیبات مغذی و ضدمغذی موجود دردانه بقولات بویژه دانه ماشک سبب افزایش ترکیبات ضد سرطان CLA در گوشت شده و فرآوری دانه ها تاثیری در کیفیت منابع پروتئینی مذکور نشان نمی دهد.
این طرح چه تفاوتی باطرح های مشابه (اگر نمونه مشابهی هست) دارد؟
بله، در واقع این رویکرد جدید نیست و صنعت مواد غذایی فراسودمند سال هاست در دنیا سابقه دارد. تفاوت این طرح در تلفیق ترکیبات فنلی و لیپیدی در تولید گوشت حاوی CLA است که قادر به تغلیظ این ماده تا چهار برابر گزارش شده در مقالات بین المللی بوده است.
نقش گوشت ضدسرطان در پیشگیری از ابتلا به سرطان مهم تر است یا درمان آن؟
از آنجا که درمان سرطان به هزینه هنگفتی نیاز دارد و شیمی درمانی علاوه بر این که سلول های سرطانی را تخریب می کند به سلول های سالم نیز آسیب می زند، می توان گفت ریز مغذی ها و CLA های موجود در این گوشت اثر بخشی داروهای ضدسرطان را تا سه برابر افزایش می دهد و در کاهش پراکسیدها نیز موثر است. همچنین در مکانیسم آنتی اکسیدان قوی و مکانیسم جلوگیری از سنتز DNA ژن ها موثر است. بنابراین این موضوع قابلیت این گوشت را هم در پیشگیری و هم در درمان سرطان افزایش می دهد.
آیا می توان امیدوار بود با خوردن این گوشت در مقابل انواع سرطان مقاوم شویم؟
این محصول بیشتر در سرطان های کولون، سینه و پروستات موثر شناخته شده است.
به یقین تولید مواد غذایی فراسودمند هزینه بر است. در آن صورت برای مثال شیر که فقط چند روزی ماندگاری دارد چگونه قرار است بسرعت به دست مصرف کننده برسد تا از فساد آن جلوگیری شود؟
بله، دقیقا به همین علت که ماندگاری شیر بیشتر از دو یا سه روز نیست ما در تحقیقات خود ایزومرها و ریزمغذی های حاوی CLA ضدسرطان مشتق شده از شیر را برای اولین بار در دنیا به صورت قرص تولید کردیم تا ماندگاری آن را به دو سال افزایش دهیم و قابلیت انتقال به سراسر کشور و دنیا را میسر کنیم. ترکیبات این قرص ها کاملا طبیعی است. برای انجام این امردر ابتدای پروسه، شیر غنی سازی مورد نیاز تهیه و پس از تولید نیز با استفاده از فناوری بیوتکنولوژی میکروبی میزان ترکیبات مورد نظر با مقدار مطلوب تولید و با استفاده از اکسیپانت های مناسب از قبیل پایدارکننده و آنتی اکسیدان و فیلر فرمولاسیون های مناسبی از CLA قرص مورد نظرتولید شد. به عبارت دیگر می توان گفت این طرح شامل سه بخش تولید شیر غنی سازی شده با ترکیبات ضدسرطان در مرحله تولید، غنی سازی شیر با ترکیبات ضدسرطان بعد از تولید شیر و استخراج قرص ضدسرطان حاوی اسید لینولئیک کونژوگه با استفاده از اکسیپانت ها و فیلر و آنتی اکسیدان های مناسب است که محصول مرحله سوم در دهمین جشنواره ملی ایده های بر تر سال ۹۱ موفق به کسب رتبه اول بر تر جشنواره شد.
آیا برای تجاری سازی و تولید انبوه این محصولات اقداماتی صورت گرفته است و بیماران سرطانی یا مردم عادی از چه زمانی می توانند شیر، دوغ و گوشت ضدسرطان تهیه کنند؟
در حال حاضر مهم ترین دغدغه ما این است که این محصولات به تولید انبوه رسیده و هر چه سریع تر به بازار مصرف عرضه شود و برای این کار شرکت پگاه آذربایجان شرقی و شرکت آذرنگین که زیر نظر هلدینگ دامپروری کشور است اعلام آمادگی کرده اند.
وزارت بهداشت سالانه مبالغ هنگفتی را برای بیماران سرطانی و دیابتی هزینه می کند که اگر بخشی از این هزینه ها را برای پژوهش و حوزه های غذایی و انبوه سازی طرح های موفق اختصاص دهد در زمینه پیشگیری از بیماری و تامین سلامت می توان به موفقیت های چشمگیری دست یافت.
با توجه به این که ما یک محصول طبیعی را از شاخصه های اصلی خود جدا می کنیم، برای عوارض احتمالی بعدی آنها هم مطالعاتی صورت گرفته است؟
با توجه به این که محصولات تولید شده از قبیل شیر، گوشت و مکمل دارویی ضدسرطان کاملا طبیعی هستند هیچ عارضه ای نخواهند داشت. در حالت عادی همین مواد غذایی مصرف می شود و ما فقط غلظت مواد ضدسرطان را در آن افزایش داده ایم.
برنامه آینده تیم تحقیقاتی شما چیست؟
در آینده مصمم هستیم با کمک و همراهی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و با رایزنی های صورت گرفته، مرکز تحقیقات نانو فناوری زیستی شمال غرب را در تبریز راه اندازی کنیم.
همچنین درصدد هستیم با استفاده از فناوری نانو، ریزمغذی های نانو کپسوله ضدسرطان را تولید کنیم تا ماندگاری و اثر بخشی آن را افزایش دهیم و برای این منظور تیم پژوهشی ما روی این موضوع در حال تحقیق است و البته همه این تحقیقات نیازمند حمایت همه جانبه بخش خصوصی و دولتی است.
