طب سنتی مجموعه ای از اصول روش های پزشکی از دوران گذشته است. شاید این طب به هزاران سال قبل بازگردد. اما هنوز هم طرفداران بسیاری دارد و افراد زیادی هستند که از آن پیروی می کنند. در این مطلب در رابطه با غذاهای مناسب و نامناسب از دیدگاه طب سنتی صحبت می کنیم.
شما می دانید قدیمی ها چرا می گفتند نباید غذاهایی مثل خربزه و عسل یا ماست و ماهی را با هم خورد و آیا مصرف این مواد واقعا می تواند مشکل ساز شود؟ دکتر مهرداد کریمی، متخصص طب سنتی، به این پرسش ها پاسخ داده است.
آقای دکتر! از قدیم شنیده ایم که می گفتند خربزه و عسل با هم نخور که در دلت سنگ می شود یا ماست و ماهی بخوری پوستت لک می آورد. آیا این گفته ها پایه علمی دارند؟
نه، این جملات باورهایی کاملا اشتباه هستند. به طور کلی، این موضوع درست است که خوردن هر ماده غذایی که دیرهضم باشد با هر ماده غذایی که سریع الهضم است یا دو ماده خوراکی طبیعت سرد می تواند در درازمدت (در صورتی که به طور مکرر و عادتی به مصرف برسند) مساله ساز شود اما بیان این مساله که خوردن آنها باعث می شود در دل سنگ شوند یا حتما برص یا لک می آورند، درست نیست.
پس یعنی قوانین و ممنوعیت هایی در طب سنتی در رابطه با مصرف مواد غذایی با هم وجود دارد؟
بله، یکی از ارکان اساسی در طب سنتی تغذیه مناسب است و یکی از بخش های تغذیه مربوط به آداب غذا خوردن و آب نوشیدن می شود. منظور از آداب این است که چه غذایی را به چه میزان و با چه غذای دیگری مصرف کنیم. در طب سنتی قانون هایی وجود دارد که براساس آن باید ترتیب وقت غذا مشخص باشد. منظور از ترتیب وقت غذا این است که چه غذایی را به دنبال چه غذای دیگری می توان مصرف کرد تا بدون عارضه باشد. چند نکته اساسی که باید بدانیم این است که فرد باید به صورت فیزیولوژیک عمل کند یعنی تا احساس ضعف و گرسنگی نکرده نباید غذا تناول کند. اگر تشنه یا گرسنه بود نباید به یک باره میزان زیادی غذا بخورد یا آب بنوشد. یکی دیگر از قوانین در طب سنتی، مساله مزاج است. هر فردی در هر سنی مزاج خاص خود را دارد و فرد هر غذایی که می خواهد بخورد باید ملاحظه سنش و فصلی که در آن هست را بکند. اجتناب از خوردن نان گرم و آشامیدن آب سرد بعد از آن، اجتناب از خوردن غذاهای سریع الهضم بعد از غذاهای دیرهضم، اجتناب از خوردن همزمان دو غذای گرم یا سرد یا لزج یا غابض یا نفاخ از جمله این قوانین است.
لطفا مثال های ملموس تری بزنید تا متوجه این قوانین شویم.
مثلا خوردن خربزه بعد از گوشت اشتباه است. گوشت غذایی دیرهضم است و نیاز دارد تا در دستگاه گوارش کار بیشتری روی آن انجام شود در حالی که خربزه، غذایی زودهضم است. وقتی این دو خوراکی همزمان یا پشت سر هم مصرف می شوند، هضم گوشت دچار مشکل می شود. البته خربزه با گوشت فرایندی ایجاد نمی کند، بلکه خربزه در دستگاه گوارش سریع تر هضم می شود در صورتی که گوشت هنوز نیاز به هضم شدن دارد. این تداخل بر دستگاه گوارش اثر منفی می گذارد و در صورت تکرار در درازمدت فرد را دچار عارضه می کند. خوردن سرکه بعد از برنج، خوردن میوه به خصوص انگور بعد از کله پاچه، خوردن شیر یا فراورده های لبنی به عنوان دسر بعد از گوشت و تخم مرغ، خوردن حلیم یا آش بلغور با انار، خوردن عدسی یا ماش با سرکه، خوردن خربزه با عسل، کشمش با عسل، انبه با آب طالبی و … به همین علت اشتباه است. خوردن همزمان حلیم و کله پاچه نیز چون هر دو دیرهضم هستند یا ماست و آبلیمو و ماست و ماهی و حتی ترب چون سرد هستند یا تمبرهندی یا رب های ترش و آب انار چون هر دو ترش و قابض هستند یا سیر و پیاز چون نفاخ اند یا مصرف همزمان ادویه هایی مثل میخک و زنجبیل در غذا چون هر دو گرمند، توصیه نمی شود. به طورکلی، بر اساس آموزه های طب سنتی، استفاده از ادویه های ترکیبی درست نیست. مثلا باقالی سرد را باید با گلپر یا حلیم گندم را با دارچین مصرف کرد و قرار نیست اگر غذایی سرد است با آن چند ادویه یا گیاه گرم مصرف شود. مصرف آب گرم با غذای شور یا مصرف آب سرد با میوه های دارای رطوبت بالا مثل نارنگی یا هندوانه به دلایلی که البته توضیح آن پیچیده است نیز توصیه نمی شود.
تمام افراد در هر سنی با هر مزاجی باید این قوانین را رعایت کنند؟
بله، البته رعایت این مسایل با پیش فرض سالم بودن فرد است. ممکن است به افراد بیمار یا در شرایط خاص به بعضی افراد به صورت دریافت دارو، مصرف برخی ممنوعیت ها، بعد از غذا توصیه شود. مثلا افرادی که گیاه خوارند چون سبزی ها اکثرا سرد و تر هستند و مصرف آنها باعث افزایش رطوبت در بدن می شود به عنوان ادویه برایشان استفاده از آنقوزه توصیه می شود چون گرمی زیاد این ادویه، رطوبت گیاهان و آسیب و عوارض مصرف آنها را کمتر می کند.
آیا مصرف غذاهای ممنوع پشت هم یا همزمان در همان لحظه مشکل آفرین است یا در اثر تکرار عوارض بروز می کنند؟
در برخی از موارد عوارض را همان لحظه می بینیم مثل خوردن انگور بعد از کله پاچه اما به طور کلی، در افراد مستعد، عادت به مصرف این مواد در درازمدت باعث بروز بیماری می شود. مثلا فردی را در نظر بگیرید که عادت دارد شام دیر می خورد، در وعده شام گوشت می خورد و قبل از خواب هم شیر یا ماست مصرف می کند یا مثلا فردی که عادت دارد همراه برنج، ترشی می خورد، تکرار این آموزه های غلط در افراد مستعد از نظر مزاج و در شرایط خاص است که آسیب رسان می شود.
آیا در اثر مصرف این ممنوعه ها فرد دچار بیماری های مشخصی می شود؟
خیر، گاهی می شنویم که مصرف ماست و ماهی و ترشی به ویژه در کودکی برص می آورد. این موضوع اصلا درست نیست. مصرف همزمان چند ماده غذایی سرد، اخلاط سرد و خلط سودا ایجاد می کند. از طرفی، یکی از مکانیسم های برص در طب سنتی نیز ایجاد آن به واسطه خلط سوداست اما اینگونه نیست که حتما به دلیل مصرف همزمان غذاهای سرد، فرد برص بگیرد. این مواد به هر حال دستگاه گوارش را دچار اختلال می کنند و بسیاری بیماری ها از همین جا نشأت می گیرند.
