امروزه تحقیقات بسیار زیاد و گوناگونی در رابطه با فواید و مضرات استفاده از رژیم های غذایی گیاهخواری وجود دارد. بسیاری از افراد بر این عقیده اند که استفاده از رژیم رژیم های غذایی گیاهخواری برای بدن مفید است و بسیاری دیگر نظری عکس دارند.
حرف های ضد و نقیض زیادی در مورد رژیم گیاهخواری می شنویم. برخی می گویند این رژیم کامل نیست و می تواند سلامت فرد به خصوص کودکان را در معرض خطر قرار دهد. برخی دیگر به شدت طرفدار این رژیم هستند و می گویند گیاهخواری از بسیاری سرطان ها پیشگیری و از بروز چاقی و اضافه وزن جلوگیری می کند…
بنا بر درخواست خوانندگان محترم و پیامک های متعدد آنها در خصوص اینکه در مورد این رژیم غذایی بیشتر توضیح دهیم با دکتر نسرین امیدوار، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و استاد انستیتو تحقیقات تغذیه و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در مورد این رژیم و باور های درست و غلطی که وجود دارد، گفت وگو کردیم.
گیاهخواری چه نوع رژیمی است و چه ویژگی هایی دارد؟
گیاهخواری یک مدل ثابت غذاخوردن نیست که فقط در آن منابع حیوانی حذف شود. انواع مختلفی از گیاهخواری با درجه?های مختلف حذف منابع حیوانی وجود دارد که از ماهی گیاهخواری، ماکیان گیاهخواری، شیر تخم مرغ گیاهخواری تا انواعی که نه تنها صرفا گیاهخوارند بلکه گیاهان را خام می خورند (خام گیاهخواران) متفاوت هستند اما یکی از متعادل ترین رژیم های گیاهخواری شیر تخم مرغ گیاهخواری است که در آن فرد لبنیات و تخم مرغ را به عنوان منبع پروتئینی دریافت می کند.
آیا رژیم گیاهخواری در ایران هم رایج است؟
۴۰ سال پیش، در کشور ما انجمنی برای خام گیاهخواران تاسیس شد. گیاهخواران از قدیمی ترین گروه ها در کشور ما محسوب می شوند. هم اکنون علاوه بر آنها، انجمن گیاهخواران نیز در کشور وجود دارد.
سلامت: با توجه به نیازهایی که بدن ما دارد، احتمالا رژیم گیاهخواری باید ناقص و ناکافی باشد. همینطور است؟
اگر برای رژیم گیاهخواری درست برنامه ریزی شود، می تواند رژیم کاملی باشد اما اگر در آن زیاده روی هایی شود، فرد را در معرض خطر کم وزنی، کم خونی فقر آهن و برخی کمبودهای دیگر قرار می دهد.
در طول رژیم، گیاهخواران باید به چه نکته هایی توجه کنند؟
در طول روز منابع گیاهی مختلف به خصوص آنهایی که انرژی بالایی دارند، مصرف کنند، تعداد وعده های بیشتری داشته باشند و در میان وعده هایشان مغزدانه ها و میوه های خشک بگنجانند تا کمبود انرژی شان جبران شود. یکی از مواردی که در رژیم غذایی سنتی ما وجود دارد و در رژیم گیاهخواری هم باید به آن توجه شود، مکمل کردن دوطرفه غذایی است. مثلا گروه حبوبات یعنی عدس را با غلاتی مثل برنج مخلوط می کنیم و عدس پلو با کشمش می پزیم. این کار باعث می شود کمبود اسیدهای آمینه در پروتئین برنج با اسیدهای آمینه موجود در حبوبات جبران شود و بالعکس.
پس رژیم گیاهخواری اگر درست اجرا شود، می تواند فواید بسیاری داشته باشد؟
بله، امروزه ثابت شده مصرف بیشتر میوه ها، سبزی ها، غلات و حبوبات با پوسته آنها و مصرف کمتر گوشت های فراوری شده باعث کاهش خطر ابتلا به سرطان ها، دریافت کالری کمتر و اضافه وزن می شود. اینها از ویژگی های مثبت گیاهخواری است اما وقتی رژیم گیاهخواری به خصوص گیاهخواری صرف را انتخاب می کنیم، برنامه ریزی در آن بسیار مهم است. نتایج تحقیق ها نشان داده، میوه و سبزی ها در برنامه غذایی اهمیت زیادی دارند ولی در جامعه صنعتی به خصوص جوامع فقیرتر، مصرف آنها بسیار کم شده است. کسانی که به مصرف سبزی ها، میوه ها و غلات به خصوص غلات سبوس دار رو می آورند، افراد سالم تری هستند.
آیا با پیروی از رژیم گیاهخواری از تمام فوایدی که گفتید، بهره مند خواهیم شد؟
نه کاملا. گیاهخواران علاوه بر رژیم غذایی خاص، اعتقادها و باورهایی دارند که آنها نیز در سلامتشان تاثیرگذار است مثلا معمولا غذاهای فراوری شده و صنعتی مصرف نمی کنند و فعالیت بدنی بیشتری دارند. این افراد معمولا از مصرف الکل و دخانیات اجتناب می کنند و این باورها باعث کاهش ابتلای آنها به انواع سرطان ها، اضافه وزن و فشارخون بالا می شود.
اینکه می گویند با کمک گیاهخواری می توان وزن را کاهش داد یا هر از چند گاهی به این روش دفع سموم کرد، از نظر علمی صحت دارد؟
بله، رژیم گیاهخواری اگر درست برنامه ریزی شود، به خصوص در افرادی که گوشت و چربی زیادی استفاده می کنند، می تواند باعث کاهش وزن شود. این رژیم اوره، کلسترول و چربی خون را هم پایین می آورد و باعث پاکسازی بدن از مواد زائد می شود. حذف غذاهای فراوری شده نیز باعث بازسازی و ضدسم سازی عمومی در بدن می شود. بسیاری از رژیم های سنتی و آیینی، روزهای آبخواری و روزه داری یا روزهای صرفا گیاهخواری دارند. منابع حیوانی، به این دلیل که حیوان در زمان ذبح تحت استرس است و در بدنش هورمون های نامناسب تولید می شود یا ممکن است دامپروری ها به او هورمون داده شده باشد، دارای هورمون هایی است که وارد بدن مصرف کننده می شود و بدیهی است داشتن رژیم گیاهخواری بدن را از این سموم پاک خواهد کرد.
آیا مهم است که میوه و سبزی های مورد استفاده در رژیم ارگانیک باشند؟
در برخی کشورها افراد برای فاصله گرفتن از غذاهای صنعتی و روش های پرورش صنعتی موادغذایی از جمله استفاده از سموم و کودهای شیمیایی، به رژیم گیاهخواری روی می آورند و معمولا برایشان مهم است که از گیاهان ارگانیک، یعنی گیاهانی که در پرورش آنها از هیچ گونه سم شیمیایی یا کودشیمیایی استفاده نشده باشد، مصرف کنند اما در مورد اینکه محصولات مزیتی غیر از نداشتن سم و از نظر ارزش غذایی داشته باشند، شواهد کافی وجود ندارد.
پیروی از رژیم گیاهخواری ممنوعیت سنی هم دارد یا هر فرد در هر سنی می تواند آن را انتخاب کند؟
انتخاب رژیم گیاهخواری محدودیت سنی ندارد اما در سنین رشد و در شرایط بارداری و شیردهی چندان توصیه نمی شود. بهتر است در سنین رشد از رژیم گیاهخواری صرف کمی فاصله گرفت و ترکیبی از گیاهخواری با منابع حیوانی داشت اما اگر اصرار بر ادامه رژیم گیاهخواری داریم، باید حتما برخی مکمل ها را مصرف کنیم.
آیا بعد از یک سن مشخص توصیه اکید می شود که افراد رژیم گیاهخواری داشته باشند؟
بر داشتن رژیم گیاهخواری هرگز تاکید نمی شود اما با افزایش سن، به خصوص بعد از ۳۵ ۳۰ سالگی، بهتر است مصرف منابع چربی و گوشت قرمز کاهش یابد. این یعنی داشتن رژیمی نزدیک به گیاهخواری، به خصوص رژیم های ترکیبی گیاهخواری مناسب است.
