یکی از پرطرفدار ترین غذاهای ایرانی که کمتر کسی است که از آن خوشش نیاید. از این غذا بیشتر در مهمانی ها و یا پیک نیک های خانوادگی استفاده می شود. بد نیست اندکی در رابطه با ارزش غذایی و فواید و مضرات خوردن این غذای محبوب صحبت کنیم.
اما این روزها به دلیل گسترش آپارتمان نشینی به خصوص در شهرهای بزرگ، کباب های خانگی بیشتر در پیک نیک ها پیدایشان می شود و پخته شدن روی آتش، جدا از اینکه باعث خوشمزه تر شدن کباب می شود که به یک نوستالژی دلنشین هم تبدیل شده است! البته مدتی است بحث سرطان زا بودن کباب زغالی مطرح شده و شاید برخی افراد را نگران کرده باشد که آیا پختن غذا روی آتش مستقیم زغال می تواند مشکل ساز باشد؟
اگر اینطور است، برای پختن کباب از چه روش هایی می توان استفاده کرد که هم سلامت گوشت حفظ شده و هم خوشمزه شود؟ چه کنیم که نه سیخ بسوزد و نه کباب؟! برای آشنایی با روش های مختلف پخت کباب و چگونگی حفظ سلامت مواد غذایی هنگام کباب کردن، با دکتر آراسب دباغ مقدم، عضو هیئت علمی دانشگاه، متخصص علوم و صنایع غذایی و بهداشت مواد غذایی گفت وگو کرده ایم که آن را در ادامه می خوانید.
گوشت ها، از گوشت قرمز گاو، گوسفند و سایر چهارپایان گرفته تا گوشت سفید مرغ، ماهی، میگو و … یکی از چهار گروه اصلی غذایی به حساب می آیند که هر کدام بسته به نوع، مقدار و زمان مصرف دارای فواید و مضرات متفاوتی هستند. در کل توصیه می شود که افراد در هفته بین ۳ تا ۴ وعده ۶۰ تا ۱۵۰ گرمی، در شرایط جسمی و سنین متفاوت، گوشت سفید و قرمز مصرف کنند. البته مصرف گوشت قرمز به دلیل کلسترول بالایی که دارد، باید در میانسالان به صورت حساب شده باشد زیرا دریافت زیاد این نوع چربی عواقبی چون افزایش احتمال بیماری های قلبی عروقی و چاقی را به دنبال دارد. اما کودکان در حال رشد و زنان باردار و شیرده باید سهم مشخصی از برنامه غذایی خود را به این ماده غذایی اختصاص دهند.
کباب کردن یکی از سنتی ترین شیوه های طبخ گوشت است و در عین حال که می تواند روش مناسبی برای پخت گوشت باشد، به همان اندازه می تواند زیانبار نیز باشد؛ در واقع اگر گوشت را، سفید یا قرمز، در شرایط استاندارد کباب کنیم، یک وعده غذایی عالی و مقوی خواهد بود و با توجه به اینکه در روش کباب کردن مواد غذایی، روغنی به کار نمی رود تا جذب ماده غذایی شود، انرژی دریافتی آن بالا نرفته و چاقی و مشکلاتی مانند تصلب شرایین را برایمان در پی نخواهد داشت و نسبت به سرخ کردن گوشت، شیوه سالم تری است. اگر کباب در شرایط غیراستاندارد تهیه شود، نه تنها سالم نیست که حتی ممکن است سرطان زا هم باشد.
گوشت قرمز و سفید برای آنکه کاملا پخته شود، به ترتیب به ۶۵ و ۷۵ درجه سانتی گراد حرارت نیاز دارد که در روش کباب کردن معمولا چنین اتفاقی نمی افتد و گوشت به اندازه کافی، یکدست و یکسان حرارت نمی بیند. از آنجا که همیشه احتمال دارد انواع میکروارگانیسم ها، انگل ها و عوامل بیماری زا از جمله میکروب سالمونلا در گوشت وجود داشته باشد، حتما باید مغزپخت شود تا تمام عوامل بیماری زایش از بین برود، در غیر این صورت به فرد منتقل شده و باعث بیماری می شود. البته برای از بین بردن انگل یا میکروارگانیسم های موجود در گوشت نباید آن را در حرارت بالا و آتش تند پخت، زیرا اصولا هر نوع پخت وپزی در درجه حرارت بالا، موادی سرطان زا با عنوان «آمین های هتروسیکلیک» را تولید می کند.
این مواد شیمیایی به میزان بسیار کم، در حد یک میلیاردیوم گرم به وجود می آیند اما تجربیات آزمایشگاهی روی حیوانات نشان می دهند که آمین های هتروسیکلیک، دارای خواص سرطان زایی قوی هستند و معمولا در سطح بیرونی گوشت که به منبع حرارتی نزدیک تر است، تشکیل می شوند.بنابراین گوشت آبپز شده یا پخته شده در فر که حرارت کمتری می بیند، مقدار آمین های هتروسیکلیک آن بسیار کمتر از گوشت سرخ شده و کباب شده روی زغال یا برشته شده است. ا لبته کباب کردن گوشت مشکل را دوبرابر می کند، زیرا دود زغال، گوشت را در معرض مواد شیمیایی سرطان زای دیگری به نام «هیدروکربن های آروماتیک پلی سیکلیک» قرار می دهد. به این ترتیب که وقتی چربی گوشت روی زغال می چکد، دودی تولید می شود که این دود روی گوشت می نشیند و احتمال سرطان زایی آن را افزایش می دهد.
یکی از دلایل محبوبیت کباب زغالی بین مردم، ترکیب های آروماتیک مختلفی است که هنگام سوختن چوب آزاد شده و موقع کباب کردن روی کباب می نشیند و باعث خوش عطر و طعم شدن کباب می شود که این عطر و طعم در کبابی که روی باربیکیوی برقی یا گازی، فر، گریل و … پخته شده، پیدا نمی شود. البته همین کباب شدن گوشت روی زغال چوب، باعث تشکیل ترکیبات هیدروکربنی روی آن است که به سرطان زا بودن مشکوک هستند. واقعیت این است که مگر افراد در طول هفته یا در طول ماه چند بار کباب زغالی می خورند که بخواهند نگران این موضوع باشند؟
درست است که از لحاظ علمی تشکیل هیدروکربن های حلقوی روی مواد غذایی خطرناک است اما بد نیست یادآوری کنیم که در سال گذشته همه ساکنان تهران حتی یک روز هم هوای پاک استنشاق نکرده اند! آیا استنشاق همه روزه این هوای ناسالم بدتر است یا کباب زغالی که هر از چندگاهی در مسافرت یا پیک نیک و… خورده می شود؟! این روزها خانواده ها فرصت ندارند مثل گذشته ها هفته ای ۴ ۳ بار دور هم جمع شوند و غذایی روی زغال درست کنند. پس بهتر است اگر چند وقت یکبار چنین فرصتی به دست می آورند، ذهن شان را درگیر ترکیبات حلقوی روی کباب زغالی نکنند!
اگر افراد زیاد از کباب زغالی استفاده می کنند، نباید فراموش کنند که بحث تشکیل هیدروکربن های حلقوی به خصوص در قسمت هایی از کباب که روی آتش زغال می سوزد و سیاه می شود، کاملا علمی است و شکی در سرطان زا بودنشان نیست. پس بهتر است این تکه های سوخته را جدا کرده و مصرف نکنند. نکته مهم دیگری که باید رعایت کرد کباب کردن گوشت روی حرارت ملایم با فاصله مناسب از آتش است تا از سوختن گوشت جلوگیری شود. در واقع بهتر است صبر کنید دود آتش فروکش کند و به اصطلاح زغال ها خوب گل بیندازد و سرخ شود. این زمان، بهترین موقع برای قرار دادن سیخ های کباب روی منقل است.
در ضمن، اگر گوشت را در قطعات کوچک ببرید و قبل از کباب کردن آن را گرم کنید، درجه حرارت گوشت پایین می آید و مدت زمان طبخ نیز کوتاه تر می شود. یادتان باشد هرچه چربی گوشت کبابی کمتر باشد، دود کمتری ایجاد می شود و کباب سالم تری خواهید خورد. البته اگر قبل از کباب کردن گوشت، آن را به مدت ۲ دقیقه در مایکروفر بپزید، محتوای آمین های هتروسیکلیک آن به اندازه ۹۰ درصد کاهش می یابد. البته گوشت را بیشتر از ۲ دقیقه در مایکروفر نپزید زیرا خشک می شود. حین کباب کردن، گوشت را مرتب پشت و رو کنید تا هر دو طرف گوشت بیش از اندازه حرارت نبیند یا حرارت از دست ندهد. به این ترتیب گوشت سریع تر می پزد و لایه های بیرونی آن کمتر دچار سوختگی می شود و آمین های هتروسیکلیک کمتری در آن به وجود می آید.
کباب کردن مرغ و ماهی هم یک روش مناسب و سالم است البته به شرطی که قطعات مرغ یا ماهی به اندازه ای باشد که تمام قسمت های گوشت به خوبی پخته شود و داخل آن خام نماند؛ داخل گوشت نباید صورتی رنگ بماند چون ممکن است حاوی تخم انگل یا میکروب های مختلف باشد که عامل بروز بیماری ها خواهد بود. یادتان باشد طبیعت گوشت ماهی سرد است و با کباب کردن، سبک تر خواهد شد و هضم آن برای معده آسان تر از نوع سرخ کرده آن است، زیرا ماهی سرخ شده در روغن باعث تشنگی شده و دیرتر از معده خارج می شود. همچنین اگر با خوردن ماهی به اصطلاح سردی تان می کند، بهتر است ماهی را همراه با چاشنی های گرم مثل زنجبیل پرورده، گلپر و آویشن مصرف کنید.
گوجه فرنگی دارای لیکوپن است که به خصوص در آقایان بالای ۴۵ ۴۰ سال که بحث بزرگ شدن پروستات و حتی سرطانی شدن آن پررنگ است، بسیار توصیه می شود. بر خلاف بسیاری سبزیجات و سیفی جات که خام شان خاصیت بیشتری دارد، جذب لیکوپن در گوجه فرنگی پخته شده بسیار بهتر و راحت تر از گوجه فرنگی خام صورت می گیرد. بنابراین گوجه فرنگی کبابی نه تنها ضرر ندارد، که خیلی هم مفیدتر است.
هویج پخته شده هم درست مثل گوجه فرنگی، پخته اش بهتر است و آنتی اکسیدان های بیشتری نسبت به هویج خام دارد. پختن هویج همراه با مقدار کمی روغن میزان آنتی اکسیدان های موجود در آن به نام های بتاکاروتن و اسید فنولیک را افزایش می دهد زیرا حین فرایند پخت، دیواره سلول های گیاهی بافت هویج شکسته شده، در نتیجه جذب آنتی اکسیدان های موجود و سایر مواد شیمیایی مفید آن افزایش می یابد. سیب زمینی خام هم که در معده انسان اصلا قابلیت هضم و جذب ندارد بنابراین اصلا نیازی نیست که خام آن را امتحان و فکر کنیم که پر خاصیت تر است!
خیلی ها علاقه خاصی به مواد غذایی دودی دارند؛ از ماهی دودی گرفته تا برنج دودی، تن ماهی دودی، سوسیس و کالباس دودی و… قدیم ترها دودی کردن برنج و ماهی، که متداول ترین خوراکی های دودی بودند، به این ترتیب بود که مواد را در اتاقی به نام «اتاق دود» قرار می دادند و با سوزاندن خاک اره یا چوب بلوط و… مواد را دود می دادند. به این ترتیب همان مواد آروماتیکی که از چوب ساطع می شد و عطر و طعم خوبی به غذا می داد، وارد این مواد شده و آنها را خوش عطر و طعم می کرد.اما حالا ۵،۴ سالی است ترکیباتی وارد بازار شده که به جای دود دادن مواد غذایی به شیوه سنتی (دود دادن در اتاق دود) از این ترکیبات استفاده می کنند.
استفاده از این ترکیبات در رستوران ها مجاز نیست و تنها صنایع تولیدکننده غذا می توانند از آنها استفاده کنند. این مواد شیمیایی است و از ترکیب هزاران ماده ایجاد می شود که البته غیر از عطر و طعم دود، عطر و طعم کباب، جوجه کباب، زعفران و … هم تولید شده و در صنایع غذاسازی استفاده می شود. استفاده از این مواد در صنایع غذایی مشکل ساز نخواهد بود، زیرا کنترل کردن کارخانه های کلان، که هر کدام مهندس و پزشک و متخصص خبره دارند، بسیار راحت تر و البته امکان پذیر است اما استفاده از این مواد در رستوران ها، با توجه به حرفه ای نبودن افراد در مورد این طعم دهنده ها، می تواند خطرآفرین باشد. البته دیده شده که این اسانس ها حتی در سوپرمارکت ها هم به فروش می رسد و در دسترس خانم های خانه دار هم قرار گرفته که با توجه به نامشخص بودن ترکیبات این اسانس ها، بهتر است از مصرف شان خودداری شود.
چقدر گوشت بخوریم؟
آیا کباب کردن بهترین روش پخت و پز است؟
کباب استاندارد چیست؟
باید قید کباب زغالی خوشمزه را بزنیم؟!
بهترین آتش برای کباب کدام است؟
مرغ و ماهی را چطور کباب کنیم؟
در کنار کباب، گوجه و هویج پخته بهتر است یا خام؟
اگر عاشق دود هستید…
