رعایت اصول تغذیه کودک یکی از مهم ترین مسائلی است که هر پدر و مادری باید نسبت به آن حساسیت خاصی داشته باشند. تغذیه ی نادرست می تواند به مرور زمان باعث اختلالات جسمی و یا روحی کوچک و بزرگی در کودک شود.
نگرانی بسیاری از والدین، مطمئن نبودن از رشد کافی و به موقع فرزندشان است. متاسفانه کم نیستند کودکانی که به دلیل فقر خانواده، دچار سوء تغذیه، کم وزنی و کوتاهی قد می شوند…
البته نداشتن رشد کافی به کودکان خانواده های کم بضاعت محدود نیست. بسیاری از کودکانی که در رفاه کامل زندگی می کنند نیز گاهی دچار این مشکلات هستند و دلیل آن نامناسب بودن الگوی غذایی و تمایل بیش از حد آنها به مصرف غذاهای کم ارزش است. از دکتر نسرین امیدوار، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و استاد انستیتو تحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به مناسبت روز جهانی کودک خواستیم در مورد نمودار رشد و دوره های مهم رشدی در کودکان برایمان بگویند و راهنمایی مان کنند تا بدانیم چگونه می توانیم با اصلاح الگوی غذایی از رشد کامل فرزندمان مطمئن شویم.
در چه دوره یا سنی رشد کودکان بیشتر است؟
کودکان از ابتدای تولد تا پایان بلوغ و در تمام دوره های سنی در حال رشد هستند و اندازه اندام های بدن آنها افزایش می یابد اما از نظر سرعت رشد، ۲ دوره رشدی مهم وجود دارد که یکی در ۲ سال اول زندگی است و دومی در سال های اولیه بلوغ.
بر چه اساس رشد کودکان بررسی می شود؟ عوامل مهم چه هستند؟
معیار رشد معمولا نمودارهای رشد و بررسی وزن و قد و برخی محیط های بدن مانند دور سر و سینه است. سرعت رشد به اینکه کودک چگونه تغذیه می شود و چه شرایطی از نظر سلامت دارد، بستگی دارد. تا ۲ سالگی علاوه بر قد و وزن، لازم است اندازه دور سر و سینه کودک نیز اندازه گیری تا رشد مغزی اش نیز بررسی شود. درکل، اندازه گیری منظم قد و وزن کودکان و مقایسه آن با جمعیت مرجع یا همان خط های روی کارت رشد، معیار سنجش رشد کودکان است.
از میان عوامل نامبرده می توان گفت که بررسی مرتب وزن کودک اهمیت بیشتری در کنترل وضعیت رشد او دارد؟
نه، رشد تمام محیط های بدن به طور متوازن و در کنار هم است که مهم تلقی می شود. اگر کودکی وزنش بالا می رود اما قد کوتاهی دارد، یعنی در مقاطعی به دلایلی رشد قدی اش کند شده و موادمغذی کافی به بدنش نرسیده است و تکرار نارسایی دریافت در درازمدت نتیجه ای جز کوتاه ماندن قد کودک در مقایسه با سایر کودکان در آن سن ندارد. البته وزن سریع تر از قد به وضعیت غذاخوردن کودکان و سلامت آنها جواب می دهد و اگر کودکی خوب غذا نخورد، فورا تاثیر آن بر وزن قابل مشاهده است به همین دلیل معمولا همیشه اول وزن بررسی می شود اما وزن در تناسب با قد است که معنی پیدا می کند.
کودکی که در سنین رشد است، به چه گروه های غذایی یا ریزمغذی ها بیشتر نیاز دارد؟
وقتی از رشد صحبت می کنیم، یعنی سلول ها مرتب تقسیم می شوند و طبیعی است که بدن به پروتئین و تمام موادی که در پروتئین سازی نقش دارند، نیاز خواهدداشت. در عین حال باید انرژی کافی برای تکثیر سلولی به بدن برسد. پس در سنین رشد، بدن کودک بیش از هر چیز به دریافت انرژی کافی نیاز دارد. در غیر این صورت، پروتئین ها هم می سوزند تا انرژی تولید کنند. بعد از انرژی، بدن به پروتئین کافی نیاز دارد تا بتواند تقسیم سلولی و ایجاد بافت های جدید را انجام دهد. در کنار پروتئین، تمام ریزمغذی ها به خصوص آهن، کلسیم، ویتامین A و D موردنیاز هستند. به دلایل مختلف، کمبود این ریزمغذی ها در جامعه وجود دارد و لازم است والدین حساسیت بیشتری در این مورد داشته باشند. با توجه به شرایط (بیماری و الگوی غذایی نامناسب)، بدن کودکان به ریزمغذی های دیگر هم نیاز دارد.
برای آنکه به اندازه کافی انرژی به بدن کودک برسد چه باید بکنیم؟
اولا کودک نباید گرسنه شود و باید به او به طور منظم غذا داد. در ضمن لازم است در وعده های غذایی منابع اصلی انرژی یعنی کربوهیدرات ها، (نان و غلات) و چربی ها گنجانده شود. می توان کمی کره یا خامه به وعده غذای کودکان کم سن که حجم وعده های غذایی شان کم است و در عین حال انرژی بالایی می سوزانند، افزود. با افزودن آرد یا مقدار کمی از مغزدانه ها هم می توان غذاها را مقوی و با افزودن سبزی، میوه و لبنیات مغذی تر کرد.
پروتئین کافی را چطور به بدن کودک برسانیم؟
مهم ترین منابع غذایی تامین کننده پروتئین در درجه اول گروه گوشت، حبوبات و تخم مرغ و بعد از آن شیر و لبنیات هستند. گندم و برنج هم تا حدی پروتئین دارند، اما قطعا منبع اصلی پروتئین محسوب نمی شوند.
ریزمغذی ها چطور؟
گوشت منبع خوب آهن است، شیر و لبنیات هم کلسیم و فسفر فراوانی دارند و در کنار این گروه های غذایی، دریافت کافی نور خورشید لازم است. در شهرهای بزرگ به دلیل آلودگی هوا، با کمبود ویتامینD مواجه هستیم و لازم است این کمبود با مصرف موادغذایی غنی شده یا در صورت لزوم با مصرف مکمل ها جبران شود.
والدین چطور می توانند مطمئن شوند رشد فرزندشان کافی و تغذیه اش مناسب است؟
یک روش ساده این است که اولا توجه کنند کودکان وعده های غذایی منظم داشته و در این وعده ها گروه های غذایی متنوع به اندازه نیاز گنجانده شوند و تنوع کافی وجود داشته باشد. غذاها باید با روش های پخت مناسب تهیه شوند. در سنین رشد داشتن وعده های غذایی منظم و متنوع، غذا خوردن درست در بزرگسالی را یاد کودک می دهد. کودکانی که به خوردن وعده های منظم عادت دارند، طعم های مختلف را چشیده اند و فقط به خوردن یک نوع غذای خاص عادت نکرده اند، در بزرگسالی انتخاب های درست تری دارند و سالم تر غذا می خورند و آمادگی پذیرش طعم های جدید را خواهند داشت.
یکی از شکایت های بیشتر والدین این است که فرزندشان تنقلات صنعتی را دوست دارد و با خوردن آنها تمایلش را به مصرف وعده های اصلی غذا از دست می دهد. برای حل این مشکل چه توصیه ای دارید؟
برخی از علاقه مندی بچه ها را والدین شکل می دهند. در خانه ای که در لحظات شاد و در دور هم بودن ها میوه یا مغزها مصرف می شود، کودکان نیز به مصرف این مواد گرایش پیدا می کنند. انتخاب میان وعده ها در کودکان به این بستگی دارد که در سنین پایین، والدین آنها را با چه غذاهایی شرطی کرده اند. البته باید موضوع رسانه ها و تبلیغات را هم مورد توجه قرار داد. خانواده و نهادهای آموزشی باید تلاش کنند جایگاه موادغذایی تجاری را کمرنگ کنند و به کودک آموزش دهند انتخاب های بهتری داشته باشد.
یعنی نباید تنقلاتی مثل شکلات، آبنبات، بیسکویت، پاستیل یا چیپس و پفک را در برنامه غذایی کودکان گنجاند؟
اگر مصرف میان وعده های تجاری محدود باشد، ایرادی ندارد. اشکال میان وعده های تجاری این است که مقدار زیادی نمک، شکر و انرژی بالا دارند اما ریزمغذی های آنها کم است. آنها غذاهای کم ارزشی هستند که فقط کالری به بدن می رسانند. مصرف زیاد این مواد احتمال چاقی را در کودک بالا می برد و در عین حال باعث سیری او می شود به طوری که دیگر تمایلی به مصرف غذاهایی که به بدنش ریزمغذی می رساند، نخواهد داشت. این کودکان اگرچه سیر می شوند، اما مواد موردنیاز را دریافت نمی کنند و احتمال کم خونی و کوتاه قدی در آنها بالا می رود بنابراین مادران باید بدانند چه موقع و چه مقدار این خوراکی ها را به کودکشان بدهند.
