آموزش تفکر انتقادی به کودکان،چطور؟

زندگی در جامعه پیچیده امروزی نیازمند تربیت کودکانی است که قادر باشند با تکیه بر تفکر و اندیشه بر مسائل پیرامون خویش چشم انداز روشنی کسب کنند و اطلاعات لازم را درمورد زندگی خویش جمع آوری و ترکیب کنند و با یک داوری خوب، آن ها را ارزیابی و تحلیل کنند.
استدلال کنند و به ارزیابی مشکلات بپردازند. در این مطلب به موضوع تفکر انتقادی و چگونگی آموزش آن به کودکان پرداخته ایم و وظایف والدینی را که می خواهند فرزندانشان متفکر باشند، با هم مرور خواهیم کرد.

آموزش تفکر انتقادی که یکی از مهارت های زندگی است از دوران کودکی بسیار مهم است چرا که فرد را قادر می سازد تا اطلاعات دریافتی را از همان کودکی ارزیابی کند و خطرات عمل بر پایه یک فرض غلط را به حداقل برساند.
نقص در آموزش این مهارت از کودکی می تواند باعث صدمه، مسمومیت ذهنی، عدم پذیرش یا خرابکاری هایی شود که ممکن است فرد را با خطرات مهلکی رو به رو سازد.
تفکر انتقادی در کنار شیوه تفکر خلاق، پیش نیاز سایر مهارت های زندگی از جمله حل مسئله، تصمیم گیری، ارتباط موثر و روابط سازنده را تشکیل می دهد.
فردی که توانایی تفکر انتقادی را از همان کودکی آموزش نبیند، نمی تواند راه حل های متعدد برای مسائل را ارزیابی و بهترین شیوه را انتخاب کند و با شکست های متعدد رو به رو خواهدشد.
درواقع تفکر انتقادی و تفکر خلاق هر دو منجر به نوآوری و خلق ایده های جدید می گردد و فرد را قادر می سازد تا ایده ها و راه حل های موجود را ارزیابی کرده و بهترین آن ها را انتخاب کند.
چه مواردی مانع از رشد تفکر انتقادی در فرزندان می شود؟
برای آن که در فرزندانی با روحیه تفکر انتقادی و حتی خلاقانه داشته باشیم در گام نخست نیاز است آسیب هایی که در این مسیر ما و فرزندانمان را دچار همان ابتدای تولد بینش، طرز تفکر و روش های حل مسئله خود را تنظیم کرده اند. فراگیری تفکر انتقادی شامل گسترش فرایندهای فکری از طریق فکر کردن به ورای آنچه در حال حاضر اتفاق می افتد است.
نوع آموزش این تفکر
یکی از مشکلات دشوار در آموزش تفکر انتقادی، چگونگی کمک به کودکان در فاصله گرفتن از عقاید و ارزش های خود است، تا از این طریق قادر باشند انواع دیگر فکرکردن را یادبگیرند.
رشد تدریجی مهارت ها
والدین باید همراه کودکان به تمرین تفکر انتقادی بپردازند و با کارهای ساده ای چون شناختن محیط اطراف و یادگیری پرسش مناسب شروع کنند، سپس می توانند به مهارت های پیچیده تری چون شناخت فرضیات و ایجاد و نقد مباحث بپردازند. فراگیری تفکر انتقادی همانند رشد دیگر توانایی های فرد است و باید برای تسلط بیشتر پیوسته در سطوح پیچیده آن را تمرین کرد.
عدم وجود اعتماد و حمایت والدین:
در آموزش هرمسئله ای حمایت و تشویق به اندازه یاددادن آن مسئله اهمیت دارد. والدین باید اعتقادداشته باشند که می توانند فرزندانی خلاق تربیت کنند و در این مورد صبر داشته باشند.
صرفا یک پاسخ صحیح وجود دارد
زمان یاددادن مهارت تفکر انتقادی نباید فرض بر این باشد که تنها یک پاسخ صحیح وجود دارد، چرا که این فرض باعث ایجاد مانع ذهنی شده و پرورش مهارت انتقادی را در کودک کاهش می دهد.
تبعیت از قواعد از پیش تعیین شده
یکی از موانع تفکر انتقادی، اندیشیدن در قالب های خاص و ترس از رها کردن این قالب های ثابت و قراردادی است و برای اینکه این مانع ذهنی بشکند باید به کودکان آموختی که گاه برای حل مسئله باید چارچوب های ثابت و حاکم را شکست و از آن ها خارج شد. همچنین باید به والدین و مربیان آموخت که هرگونه تبعیت نکردن دانش آموز و فرزند از چهارچوب ها خطرناک نیست و نباید بی دلیل مانع از خلاقیت نوجوانان در تفکر و عمل شد.
تفکر منفی
منفی گرایی و انتقاد و بهانه جویی، تمسخر و تحقیر  موانع ذهنی هستند که آثار تخریبی مضاعفی دارند؛ بنابراین باید به کودکان آموخت که به افکار نقادانه ارزش بگذارند. در این مانع والدین به عنوان اولین الگوهای تفکر فرزندان نقش مهی ایفا می کنند. اگر والدین خود برای افکار خلاقانه و نقادانه ارزش قائل نباشد، بعید است که بتوان این تفکر را در فرزندان پرورش داد.
پرهیز از خطر یا ترس از شکست
عدم خطرپذیری زمانی خود را بروز می دهد که ما به عنوان والدین بیش از حد قانونگرا، ایرادگیر یا نگران باشیم. این عدم خطرپذیری مانعی است در برابر افکار نو و جدید و مانع پرورش تفکر نقادانه در کودک.
پرهیز از تجربه موقعیت های تازه
ابهام بخش جدایی ناپذیر زندگی است. موقعیت های مبهم ممکن است به سوءتفاهم و تناقض های جدی منجر شود و بنابراین سعی داریم که از آنها پرهیز کنیم. باید به کودکانمان بیاموزیم که برای رفع یک موقعیت مبهم از زوایای مختلف به آن بنگرند و به ذهن خود اجازه دهند که درباره آن ابهام بیندیشد و راه حل مناسبی برگزیند.
فرزندان ما باید یاد بگیرند که نمی توان در زندگی بر هیچ چیزی تسلط پیدا کرد. پس برای مواجهه با هر مسئله ای در زندگی بهتر است این توانایی را بیابند که آن را تجزیه و تحلیل کنند تا تصمیم گیری مناسبی داشته باشند یعنی تفکر نقادانه داشته باشند.
چرا خانواده مهم ترین منبع تربیت تفکر نقادانه در کودک محسوب می شود؟
والدین در پرورش تفکر انتقادی در کودک و نوجوان دارای نقش مهمی هستند. آموزش تفکر انتقادی از همان ابتدای کودکی باعث می شود تا فرزندان در مواجهه با مسائل زندگی خود این مهارت را تمرین و تکرار کنند و در بزرگسالی از آن بهره مند شوند. درواقع تفکر انتقادی باید از همان کودکی در کانون خانواده به کودک آموزش داده شود و این تفکر در دوران ابتدایی در مدرسه کامل می شود. بنابراین حضور والدین در جلسه هایی که این مهارت را آموزش ببینند و به فرزند خود یاد بدهند نکته ضروری و مهمی است.
تفکر انتقادی چه کاربردی در زندگی فرزندان ما دارد؟
در شرایطی که کودکان و نوجوانان در معرض انواع کانال ها، تبلیغات و شبکه های مجازی هستند نیاز به ابزاری دارند که با آن درستی و نادرستی اطلاعات را ارزیابی کنند. به همین دلیل آموزش این مهارت یک نیاز ضروری تلقی می شود.
•    مهارت تفکر انتقادی این قدرت را به فرزند شما می دهد که بتواند از میان اطلاعات و پیشنهادهای فراوانی که به او می شود، پیشنهادهای سالم را از ناسالم تشخیص دهد.
•    مهارت تفکر انتقادی به فرزندتان این امکان را می دهد که اطلاعات اساسی را برای یک تصمیم گیری صحیح انجام دهد.
•    این مهارت به فرزند شما کمک می کند تا واقعیت ها را بیابد و خود را به حدس و گمان محدود نکند.
•    مهارت تفکر نقادانه به فرزند شما فرصت می دهد تا اعمال و رفتارهای خود را پیش بینی کند. یعنی قبل از اینکه عملی را انجام دهد در مورد پیامدهای رفتاری آن فکر کند و کمتر اشتباه کند و دچار مشکل شود.
•    مهارت تفکر انتقادی از آسیب های روانی، اجتماعی مانند بزهکاری، بی بند و باری، اعتیاد، فرار از منزل، فرار از مدرسه، خشونت، بی توجهی به قوانین و مقررات پیشگیری کند.
چند توصیه برای تقویت تفکر نقادانه در کودکان
به فرزند خود آموزش دهید به دقت به آنچه اتفاق افتاده، یا آنچه از آن ها خواسته شده توجه کنند. به کودک تان یاد دهید یک موضوع را از جنبه های مختلف بررسی کند. به او آموزش دهید بر روی آنچه که برای او مهم و باارزش است تمرکز کند. اگر چیزی برای فرزندتان مبهم و نامشخص است، بپرسد تا برایش مشخص شود.
فرزندتان باید یاد بگیرد با فکر باز به پدیده ها نگاه کند. همراه با فرزندتان به ارزیابی پدیده ها و اتفاق ها بپردازید و با طرح چراهای متعدد به نقد پدیده ها بپردازید. به فرزندتان کمک کنید به دنبال دلایل، مدارک و شواهد تایید کننده یا ردکننده پدیده ها، عقاید و احتمال ها باشد.
به کودک تان یاد بدهید در تفکر انعطاف نشان دهد گاهی رسیدن به یک نتیجه مشخص غیرممکن و یا مشکل است و توافق بر سر یک قرارداد، راه حل نهایی است. فرزندتان را راهنمایی کنید پس از بررسی تمام جوانب، تصمیم بگیرد و عمل کند. در این روزها که با هجوم اطلاعات مختلف مواجه هستیم؛ یکی از مهم ترین وظایف والدین، آماده سازی فرزندانشان برای برخورد و انتخاب اطلاعات مفید محسوب می شود.
چند ایده ساده برای پرورش کودکان متفکر و نقاد
آموزش پرسشگری از همان کودکی مهم ترین مسئله در تشویق کودکان به پرورش مهارت تفکر انتقادی است. پرسشگری توانمندی ذهنی کودکان را افزایش می دهد و یادگیری را برای آن ها مفرح و مهیج می گرداند. از طریق پرسش کردن، کودکان نقش فعال بیشتری در تفکر نقادانه و استدلال پیدا می کند.
1-    کودکان را به پرسش کردن تشوبق کنید و آن ها را تشویق کنید تا پرسش های بیشتری بپرسند.
2-    همواره به پرسش ها کودکانتان با اشتیاق پاسخ دهید.
3-    از کودکانتان پرسش هایی بپرسید که می دانید آن ها جوابشان را می دانند. اجازه دهید آن ها احساس کنند که خودشان جواب را یافته اند.
4-    تفاوت بین پرسش هایی که حافظه را تحریک می کنند مانند چه، کدام، کجا و پرسش هایی که تفکر را تحریک می کنند مانند چرا، چه اتفاقی می افتد اگر، را همواره به یاد داشته باشید.
5-    کودکان را راهنمایی کنید تا خودشان جواب را بیابند. جواب را به آن ها نگویید زیرا دادن جواب به آن ها فرآیند تفکر را متوقف می سازد.
6-    فضای یادگیری را برای ایده های که آن ها می دهند باز بگذارید. اجازه دهید تا آن ها از تجربه ایده های جدید راحت باشند و از خطا کردن، نترسند.
7-    جواب اشتباه را به عنوان یک فرصت یادگیری تلقی کنید. هرگز کودک خود را به خاطر جواب اشتباه سرزنش نکنید.
8-    برای آموزش این مهارت صبر داشته باشید. ممکن است گاهی فرایند تفکر طولانی شود اما پاداش این صبرکردن پرورش کودکی است که در بزرگ سالی تبدیل به انسان متفکری خواهدشد.
9-    به فرزندتان دفترچه یادداشتی بدهید که به همراه داشته باشید تا اگر سوال خوبی به ذهنش رسید آن را یادداشت کنید.
10-    از کودکانتان بخواهید تا افکارشان را بلند بیان کنند تا روش فکر کردن و نحوه یادگیری آن ها را بهتر بفهمید.
11-    به عقاید کودکانتان احترام بگذارید و اجازه دهید آن ها عقاید خودشان را داشته باشند.
12-    کودکانتان را تشویق کنید تا قبل از نتیجه گیری نهایی، حداکثر اطلاعات ممکن را جمع آوری کنند.
13-    به کودکانتان وقت محدودی برای تلویزیون دیدن و بازی های رایانه ای بدهید زیرا خلاقیت آن ها را از بین می برد.
14-    اهمیت زمانی که در کنار هم هستید را بدانید و از این با هم بودن لذت می برید را هیچگاه فراموش نکنید زیرا این فضایی است که یادگیری دائم را برای کودکانتان فراهم می کند.