یکی از مهم ترین و حساس ترین سنین تاثیر گذار بر روی رشد و همچنین سلامت کودکان شش و هفت سالگی است در این سن کودک وارد جامعه ی بزرگتری به نام مدرسه می شود فعالیت های وی افزایش می یابد و به همین علت تغذیه ی او نیز باید جوابگوی فعالیت هایش باشد.
از سوی دیگر این دوره سنی زمان مهمی برای یادگیری دانش و رفتارهای اجتماعی است. کودکی که وارد مدرسه می شود برای آنکه هم رشد جسمی خوبی داشته باشد و هم میزان یادگیری اش در حد مطلوب و مناسب باشد باید غذای کافی، متنوع و منظمی بخورد. کودکی که گرسنه باشد یادگیری و تمرکز کافی ندارد. پس تنها مصرف ۳ وعده غذای اصلی در این سن کافی نیست و میان وعده ها نقش مهمی پیدا می کنند. در گفت وگویی با دکتر نسرین امیدوار، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و استاد دانشگاه انستیتو تحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از ایشان خواستیم ما را در این زمینه راهنمایی کنند.
والدینی که فرزند دانش آموز دارند باید چه نکته های تغذیه ای را مد نظر بگیرند تا رشد جسمی و ذهنی فرزندشان خوب باشد؟
آنچه مهم است، دریافت وعده های غذایی در فواصل منظم و با تنوع کافی است. در یک دانش آموز مهم ترین وعده غذایی صبحانه است که بدن را برای فعالیت روزانه آماده می کند و باید حاوی گروه هایی از جمله لبنیات، نان و غلات، میوه و سبزی ها، آبمیوه ها و مغزدانه ها باشد. طبیعتا بعد از صبحانه در طول روز، کودکان به یک میان وعده نیاز دارند. این میان وعده باید انرژی کافی را به بدن کودک برساند و در عین حال موادمغذی موردنیاز او را تامین کند. لقمه هایی مثل نان و پنیر و گردو، میوه ها و آبمیوه های تازه و سبزی هایی مثل هویج یا خیار گزینه?های مفید و مناسبی هستند. میوه و سبزی ها هم از نظر رنگ و هم از نظر ترد بودن می توانند جایگزین بسیاری از میان وعده های ترد صنعتی شوند. بعد از صبحانه و میان وعده صبح، داشتن وقت مناسب برای صرف ناهار نیز اهمیت فراوانی دارد. اگر کودک برای ناهار به خانه برمی گردد، حضور حداقل یکی از اعضای خانواده هنگام صرف این وعده الزامی است. بعد از استراحت و بازی، مصرف میان وعده عصر و در نهایت شام با تنوع بالا و به اندازه کافی ضروری است.
اما حضور کودک در مدرسه و گرایش به برخی عادت های غذایی ناصحیح مانع از تغذیه کامل و درست او می شود. این طور نیست؟
درست است. این دوره زمان بسیار مهمی در شکل گیری رفتارهای تغذیه ای کودکان است و ارائه الگوهای غذایی اهمیت بالایی دارد. در این میان هم خانواده و هم جامعه نقش مهمی ایفا می کنند. در این سن کودکان به تدریج می آموزند و برنامه هایی که در مدارس و رسانه ها وجود دارد از جمله برنامه?های کودک و تبلیغات تلویزیونی، مجله ها و کتبی که در اختیار آنها قرار می گیرد و قوانین بوفه مدارس، الگوها را به کودک به طور غیرمستقیم دیکته می کنند، بنابراین لازم است در تمام این برنامه ها به دریافت موادغذایی سالم، تازه و متنوع تاکید شود.
کمبود کدام مواد غذایی در دانش آموزان شایع تر است؟
همانطور که می دانید سن ورود به مدرسه، مرحله پیش بلوغ است که اگر در آن کودک ذخایر کافی داشته باشد در دوران بلوغ رشد کافی خواهد داشت. موادمغذی خاصی که در این دوران به آن تاکید می شود علاوه بر دریافت انرژی و پروتئین، کلسیم، آهن، روی، ویتامین?های A ،D و گروه B است. بهترین منابع کلسیم، لبنیات، مغزدانه ها و سبزی های خانواده کلم است. آهن نیز ریزمغذی ای است که اهمیت بالایی دارد و در انواع گوشت ها و میوه های خشکی مانند کشمش و مویز وجود دارد. روی نیز در منابع حیوانی به وفور یافت می شود و مورد نیاز است و خانواده ها باید در تامین آنها کوشا باشند. نگرانی جدیدی که امروزه در مورد کودکان دبستانی وجود دارد مساله کمبود ویتامین D است که در جذب کلسیم و سلامت استخوان های کودکان اهمیت دارد و وجود آن برای نشاط و رشد کودک ضرورت دارد. بنابراین، غنی سازی موادغذایی از جمله لبنیات و روغن با ویتامین D در حال حاضر یکی از ضروریت های کشور است. همچنین کودکان دچار کمبود موادمغذی مثل ویتامین A و C هستند که در میوه ها و سبزی ها به وفور یافت می شوند. با ورود به مدرسه توجه والدین نسبت به مصرف منابع غذایی این موادمغذی توسط کودک کمتر می شود در حالی که این ویتامین ها در رشد و جذب و دسترسی کافی موادمغذی مثل آهن ضروری هستند.
نگرانی عمدتا درباره بچه های چاق و بچه های لاغر و کوتاه قد است. چه توصیه کاربردی برای اصلاح تغذیه این کودکان دارید؟
بچه های کم وزن معمولا در مناطق محروم تر با درآمد پایین و در شهرستان های کوچک بیشتر دیده می شوند و بچه های چاق معمولا در شهرهای بزرگ ساکن هستند. بخش قابل توجهی از مشکل های وزن و رشد در کودکان به الگوی غذایی خانواده برمی گردد. اگر در خانواده ای موادغذایی چرب مصرف شود و میزان مصرف میوه و سبزی ها پایین باشد و در عین حال بچه ها فعالیت بدنی کمی داشته باشند، احتمال چاق شدن آنها بالا می رود، بنابراین، بهتر است در این گونه موارد نگاهی مجدد به شیوه زندگی کل خانواده بیندازیم. در مواردی که کودکی کم وزن است اگر به دلایل اجتماعی و اقتصادی دستیابی خانواده به برخی موادغذایی محدود است، توصیه می شود در سطح جامعه و مدارس با اجرای برخی برنامه ها به خانواده کمک کرد به طور مثال، عرضه موادغذایی با ارزش در مدارس مناطق محروم با قیمت پایین تر می تواند موثر باشد. البته خانواده باید توجه کند که نداشتن برنامه غذایی منظم یا هله هوله خوری و عدم دریافت منابع غذایی مفید شانس کم وزنی و کوتاه قدی را در کودکان بالا می برد. اگر دانش آموزی، برنامه منظم غذایی دارد اما بی اشتهاست می توان از طریق موادغذایی موردعلاقه اش و جذاب کردن ظاهر غذا، او را به خوردن علاقه مند کرد. از سوی دیگر، توجه به این مساله نیز لازم است و آن اینکه مصرف غذاهای کم انرژی یا کم ارزش در کنار تحرک بالا، می تواند مانع از رشد کافی کودکان شود.
حرف آخر؟
مهم ترین ناراحتی که دانش آموزان به آن مبتلا می شوند، انواع سرماخوردگی و ضعف است. بالا بردن توان ایمنی و جسمی کودکان به کمک تغذیه کافی و دریافت به اندازه ویتامین C و A که منبع مهم آنها میوه و سبزی ها هستند، می تواند در این میان کمک کننده باشد. مصرف لبنیات کافی و ساده به خصوص از نوع کم چرب نیز اهمیت فراوانی دارد.
