تنبیه از نمونه راهکارهایی است که در نظام تربیتی، آموزشی و پرورشی مورد استفاده قرار می گیرد که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران حوزه روانشناختی و جامعه شناختی،از عوامل موثر در هدایت صحیح و هدفمند افراد،به شمار می رود.

در این میان،استفاده نادرست و غیر علمی از تنبیه نیز به مراتب با آسیب ها و مخاطراتی جدی همراه خواهد بود که روح و روان کودکان را در معرض آسیب های جدی قرار می گیرد که به تدریج در دوران جوانی و نوجوانی بازتاب های آن بصورت ملموس تری احساس و مشاهده خواهد شد.

صدیقه نوبهار،روانشناس و کارشناس علم رفتاری در گفت و گو با خبرنگار گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان،با اشاره به نقش نافذ و تعیین کننده تنبیه در رشد و اعتلای روحی،فکری و روانی افراد اظهار اشت:از دیر باز سیستم تنبیه و پاداش به عنوان یکی از ارکان اساسی در نظام پرورشی و تربیتی به شمار می رفته است.

وی افزود:به واقع،تنبیه از نمونه افعال،روش ها و راهکارهایی محسوب می شود که از سوی والدین یا متولیان آموزشی و تربیتی برای حذف،کاهش و یا مهار و کنترل رفتارهای نامطلوب و یا نامتعارف کودکان یا افرادی که تحت آموزش قرار دارند،مورد استفاده قرار می گیرد.

نوبهار گفت:بر اساس یک قاعده و قانون نانوشته و البته نادرست،برخی به تنبیه،صرفا از حیث برخوردها یا خشونت های جسمی و فیزیکی می نگرند و این در شرایطی است که تنبیه بدنی یا جسمی از نازل ترین شیوه ها برای کنترل و مهار رفتارهای نادرست به شمار می رود.

روانشناس و کارشناس علوم رفتاری عنوان کرد:تشویق و در نقطه مقابل آن تنبیه از راهکارهایی موثر در تقویت رفتارها و کردارهای مثبت و کاهش و حذف رفتارها و کردارهای نامتعارف و نابِهنجار محسوب می شود که در تمامی سیستم های آموزشی،تربیتی و پرورشی جوامع و کشورهای توسعه یافته مورد استفاده قرار می گیرد و به نوعی کارشناسان از آن به عنوان یکی از مولفه های شاخص و تعیین کننده در پیشبرد  اهداف تربیتی یاد می کنند.

وی افزود:از مَنظَر جامعه شناختی و روانشناختی،برخورد و یا خشونت فیزیکی،از منفورترین روش های تربیتی به شمار می رود و اعمال آن در میان مدت و بلند مدت،فرد یا گروه در معرض تربیت و آموزش را با آسیب های جدی همچون اضطراب،یاس،افسردگی،پرخاشگری،لجاجت و نافرمانی مواجه خواهد ساخت.

روانشاس و ارشناس علم رفتاری گفت:متاسفانه استفاه از روش های نامتعارف تنبیهی همچون تحقیر،سرزنش،ایجاد و تحمیلِ ترس،دلهره،استرس و اضطراب به فرزندان و کودکان،باعث می شود فرآیند آموزش و پرورش و تربیت با انسدادها و آسیب هایی جدی مواجه شود که به واقع ثمره چنین شیوه هایی،نه تنها سازنده نیست بلکه ضریب تخریبی آن پر رنگ تر خواهد بود.

*تحمیل اقتدار با تکیه بر روش های تنبیهی ناقص و مخرب

کاظم سروری،جامعه شناس و آسیب شناس مسائل اجتماعی با اشاره به لزوم حفظ اقتدار والدین در کودکان،نوجوانان و جوانان گفت:به واقع،آسیب دیدن این اقتدار یکی از عوامل افزایش ضریب بروز لغزش های احتمالی در فرزندان خواهد شد و به واقع،این اقتدار والدین است که باعث ایجاد بازدارندگی از بروز برخی رفتارهای ناهنجار و نامتعارف در کودکان یا نوجوانان می شود.

وی افزود:نکته حائز اهمیت معطوف به این امر می شود که متاسفانه برخی والدین،تلاش می کنند،حفظ و تقویت این اقتدار را با اتکای به روش های نادرست تنبیهی محقق نمایند.

سروری گفت:این یک واقعیت تلخ است که اقتدار والدین در مقایسه با دهه های گذشته،با آسیب هایی جدی همراه شده و به نوعی هراس و ترس از خدشه دار شدن این اقتدار است که بعضا برخی خانوارها را به اتخاذ روش های نادرست و خشونت آمیز سوق می دهد.

جامعه شناس و آسیب شناس مسائل اجتماعی گفت:برخی از والدین گمان می کنند مرور زمان باعث به فراموشی سپرده شدن تنبیهات جسمی و یا خشونت کلامی از سوی کودکان می شود و به نوعی به زعم برخی از والدین به تدریج در سنین جوانی،تنبیهاتِ مقطعِ کودکی یا نوجوانی به بایگانی فراموشی سپرده خواهد شد.

وی افزود:تحقیقات علمی موید این واقعیت است که آثار تنبیهات جسمی و کلامی در کودکان با مرور زمان کمرنگ نخواهد شد و رفع آسیب های چنین روش های نامتعارف تربیتی،مستلزم لحاظ کردن مشاوره های تخصصی همچون گفتار درمانی و…است که گاهی مهار کامل چنین آسیب هایی ممکن نخواهد بود.

سروری گفت:یکی از راهکارها و شیوه های موثر تربیتی را باید در تکنیک محروم سازی جستجو کرد که به واسطه آن می توان با حذف تشویقات و محروم ساختن کودک از برخی علایق او همچون تفریحات و…(در زمانی مشخص و محدود)به دستاوردها و نتایج مثبت و سازنده ای نائل شد.

وی در خاتمه یادآور شد:نباید از نظر دور داشت که سرزنش و تحقیر کودک یا نوجوان خاطی در جمع نیز،از جدی ترین آسیب هایی است که برخی به عنوان یکی از شیوه های تربیتی به کار می گیرند که به واقع چنین رویه ای به تدریج اعتماد به نفس و خود باوری کودکان را در سنین جوانی تحت الشعاع قرار می دهد و باید مجدانه ازاتخاذ و اعمال چنین روش ها و راهکارهایی از سوی والدین اجتناب شود.