امروزه نوشیدنی های بسیار زیاد و متنوعی در بازار و فروشگاه ها وجود دارند که هر کدام دارای رنگ و مزه ی خاص خود هستند ، بسیاری از آنها طبیعی بوده و ضرر خاصی را برای بدن به وجود نمی آورند ، اما برخی دیگر اینگونه نیستند و می توانند برای فرد دردسر ساز شوند.
نوشابه ها در زندگی انسان مدرن، نقش مهمی بازی می کنند اما این نوشابه های گازدار چقدر برای بدن انسان مضر هستند و آیا سود هم دارند؟ نوشابه های انرژی زا که بسیار محبوب شده اند چی؟ آیا آنها مفید هستند؟ دکتر محمدرضا وفا به سوالات معمول در این مورد پاسخ می دهد
مضرات این نوشیدنی های محبوب
همه می دانند که نوشابه ها پر از قند هستند. نوشابه های گازدار سرشار از قندهای ساده و ترکیبات کافیین هستند که این مواد در خلق و خوی افراد تاثیر می گذارند. برای مثال مقدار زیاد کالری و قند ساده برای کودکان و نوجوانان می تواند آنها را بیش فعال کند و از طرف دیگر مصرف کافیین ممکن است موجب هوشیاری شود. مصرف مکرر این ترکیبات بسیار قوی کافیینی و قندهای ساده به نوعی برای متابولیسم بدن مشکل ساز است و می تواند به صورت غیرمستقیم بر عملکرد های ذهنی و رفتاری تاثیر بگذارد. اما جدا از قندهای ساده، مساله دیگر گاز نوشابه هاست که این موضوع می تواند منجر به برداشت املاح از استخوان ها شود. در افرادی که به طور مکرر این نوشیدنی را مصرف می کنند، احتمال برداشت املاح از استخوان زیاد است و این موضوع می تواند به صورت غیرمستقیم روی تراکم استخوانی اثر بگذارد. افرادی که به دلایل دیگری در معرض خطر هستند، مانند خانم هایی که کمبود ویتامین دی دارند یا به اندازه کافی از منابع کلسیم استفاده نمی کنند (اصلا لبنیات نمی خورند)، خانم هایی که به سن یائسگی رسیده اند و کودکانی که درحال رشد هستند و به کلسیم بیشتری نیاز دارند، زمانی که این نوشابه ها را زیاد مصرف می کنند، درواقع شکل کلسیم مناسب در بدن آنها کاهش پیدا می کند. این ترکیبات گازدار منجر به دپوزیته شدن یا برداشته شدن املاح از بافت استخوانی می شود. این موضوع به شدت بر سلامت استخوان تاثیر گذار است.
مساله دیگر ترکیبات کافیینی است که در فرمولاسیون نوشابه ها استفاده می شود. مصرف زیاد این ترکیبات باعث تحریک ترشح اسید معده شده و در نتیجه باعث بروز آسیب های دستگاه گوارش مانند التهاب معده، زخم معده، زخم اثنی عشر و بعضی مواقع یبوست می شود که خود یبوست می تواند زمینه ساز سرطان شود. مصرف زیاد نوشابه های گازدار باعث افزایش بازگشت اسید به مری و در نتیجه منجر به التهاب مری و زخم مری می شود. نوشابه های گازدار برای بافت های استخوانی و دندانی هم مضر هستند زیرا حالت اسیدی دارند و با تماس مکرر با بافت دندان این مشکل بیشتر می شود. از آنجایی که دندان های شیری تراکم املاح کمتر و مینای ضعیف تری دارند، آسیب پذیری آنها نسبت به دندان های دایمی بیشتر است. اما به هر حال این نوشیدنی ها در افراد بزرگسال هم منجر به افزایش پوسیدگی و آسیب های دندانی می شود. اما یک بحث شایع این روزها، بحث نوشابه های رژیمی است. در نوشیدنی های رژیمی به جای قند طبیعی از قند های مصنوعی استفاده می شود که این قندها طبیعتا در بدن مورد متابولیسم قرار نمی گیرند و به همین دلیل کالری ایجاد نمی کنند و در نتیجه باعث افزایش وزن نمی شوند. اما باید این را در نظر گرفت که مصرف مکرر این قندها نیز می تواند سلامتی را به خطر بیندازد. به عبارت ساده تر، ترکیبی که در بدن متابولیسم نمی شود به نوعی فعالیت کبد و کلیه را زیاد می کند و می تواند در درازمدت باعث ایجاد مشکلات سلامتی شود. اغلب قند های معمولی یا ساکاروز در مقایسه با قندهای مصنوعی شیرینی بیشتری دارند و باعث ایجاد حالت گیجی در حس چشایی انسان می شود. درواقع فردی که به طور مکرر از قند معمولی استفاده می کند، حساسیت چشایی اش دچار اختلال خواهد شد. به طور مثال اگر این فرد یک بیسکوییت ساقه طلایی در دهانش بگذارد چون شیرین نیست، احساس می کند آرد خورده است در حالی که این بیسکوییت شیرین است اما به دلیل اینکه حساسیت سلول های چشایی فرد براثر مصرف طولانی مدت قندها کاهش پیدا کرده، این شیرینی را حس نمی کند. بنابراین نباید فریب واژه «رژیمی» را خورد زیرا قند های مصنوعی هم می تواند سلامتی را به خطر بیندازد.
نوشابه انرژی زا، بخوریم یا نه؟
در نوشیدنی های انرژی زا از ترکیبات مختلف پرکالری استفاده می شود؛ ترکیبات محرکی که می توانند به آزادسازی برخی از ذخایر انرژی بافت ماهیچه و چربی کمک کنند و در نتیجه منجر به افزایش تولید کالری و بهره بری کالری برای بدن می شوند. اثربخشی آنها تنها یک تلقین نیست زیرا کالری آنها به نسبت واحد حجم بیشتر است درواقع باعث افزایش انرژی برای بدن می شود. اما اگر بی رویه مصرف شوند مشکلات قابل توجهی برای سلامت بدن ایجاد می کنند. این نوشیدنی های انرژی زا برای هر فردی مناسب نیست و مصرف کالری زیاد باعث اکسیداسیون بیش از اندازه در بدن، تولید رادیکال های آزاد و سم های سلولی بیشتر می شود و درنهایت به تمام سلول های بدن آسیب می رسانند بنابراین مصرف نوشابه های انرژی زا نباید تبدیل به یک عادت شود.
نوشیدنی های انرژی زا معمولا کاربردهای ورزشی دارند. درواقع میزان به خصوصی از آنها توسط نهادهای بین المللی ورزشی تایید شده که تا حدودی تامین کننده انرژی ورزشکاران باشد. اما تجاوز از این مقدار تعیین شده، دوپینگ محسوب می شود و فرد را برای همیشه از ورزش محروم می کند. بنابراین کاربرد اصلی نوشیدنی های انرژی زا تنها در ورزش های حرفه ای بوده نه ورزش های سبک. مصرف بی رویه آن توسط افراد معمولی ممکن است اثرات منفی داشته باشد اما نمی توان صددرصد گفت که هرکسی این نوشیدنی را مصرف کند، انرژی منفی می گیرد. در کل مصرف بی رویه آن موجب آسیب های زیادی در سطح سلولی می شود. زنان باردار یکی از گروه های در معرض خطر هستند. درواقع برخی گروه ها هستند که به دلیل شرایط خاص فیزیولوژیک و شرایط خاص زندگی، آسیب پذیری آنها نسبت به یک فرد بالغ و سالم بیشتر است. از گروه های مهم آسیب پذیر می توان به خانم های باردار، کودکان، نوزادان، سالمندان و بیماران اشاره کرد. این گروه ها به خصوص خانم های باردار نباید از نوشیدنی های انرژی زا استفاده کنند زیرا احتمال آسیب پذیری بیشتری دارند. میزان مصرف این نوشابه ها باید براساس نوع، مدت زمان و شدت ورزش تعیین شود. اگر نوشیدنی های انرژی زا مقدار زیادی قند ساده داشته باشند قبل از ورزش به هیچ عنوان نباید مصرف شوند زیرا مصرف قند ساده پیش از ورزش منجر به افزایش قند خون شده و افزایش قند خون در بدن با ترشح شدید انسولین پاسخ داده می شود. در این حالت ممکن است در وسط ورزش قند خون افت کند و فرد به حالت کما برود. مصرف نوشابه های انرژی زا برای افراد معمولی و غیرورزشکار می تواند مضر باشد. البته افرادی که کار سنگین انجام می دهند یا برنامه خاصی در زندگی خود دارند که مجبورهستند کالری بیشتری مصرف کنند می توانند در حد معقول از این نوشیدنی استفاده کنند. اما اگر هر فرد به هر دلیلی بخواهد این نوشیدنی را مصرف کند باید بداند که ممکن است به افزایش وزن، اختلالات چربی خون و اختلالات قند خون، دیابت، فشار خون و بیماری های قلبی و عروقی مبتلا شود و بدن او ممکن است به شدت از لحاظ متابولیک آسیب ببیند.
