آیا با عوارض درمان با شیمی درمانی آشنایی دارید و میدانید بیماران سرطانی در معرض چه آسیب هایی قرار دارند چه توصیه هایی در پیشگیری از این آسیب ها به این افراد کمک میکند روش‌های درمانی سرطان و عوارض مربوط به هریک را در این بخش مورد بررسی قرار خواهیم داد .
روش‌های درمانی سرطان به چند نوع تقسیم می‌شوند: شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا رادیوتراپی و جراحی. البته این احتمال وجود دارد که بعضی از بیماران مبتلا به سرطان به ترکیبی از چند روش درمانی نیاز داشته باشند. یکی از موثرترین روش‌هایی که برای درمان بیماران مبتلا به سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد، شیمی‌درمانی است. شیمی‌درمانی، به‌معنای آنچه در اصطلاح به‌کار برده می‌شود، استفاده از یک یا چندین دارو است که حالت سمّی برای بعضی از سلول‌های بدن ایجاد میکند تا از این طریق بتواند رشد تومور یا توده سرطانی را متوقف کند. به‌طور کلی، داروهای شیمی‌درمانی می‌توانند از نوع تزریقی یا خوراکی باشند. وقتی که این مواد شیمیایی قوی وارد بدن می‌شوند، قاعدتا عوارضی هم برای بدن به همراه می‌آورند. آن دسته از سلول‌های بدن که درحال تکثیر زیاد هستند، مانند سلول‌های دستگاه گوارش (خصوصا روده)، بیشتر تحت تاثیر این عوارض قرار می‌گیرند و این وضعیت می‌تواند اثرات منفی و مخربی برای غذا خوردن فرد بیمار داشته باشد. با توجه به همین نکته، می‌توان توضیح داد که چرا حالت تهوع، یکی از عارضه‌های شیمی‌درمانی است. عوارض گوارشی دیگر شامل مواردی مثل اسهال و یبوست می‌شوند.
آفت‌های دهانی نیز از عارضه‌های دیگر شیمی‌درمانی هستند که از تغذیه عادی جلوگیری می‌کنند و باید اقدامات مناسبی را برای مقابله با آنها در نظر گرفت.بیمارانی که بعد از شیمی‌درمانی دچار آفت یا زخم‌های دهانی می‌شوند، بایدکاملا از مصرف مواد غذایی تُرش یا پُر از ادویه و انواع سُس‌ها خودداری کنند. با این مقدمه، در ادامه این مطلب به معرفی بهترین و بدترین مواد غذایی که می‌توان در دوران شیمی‌درمانی مصرف کرد یا دور مصرف آنها را خط کشید، اشاره می‌کنیم. مصرف قندهای ساده ممنوع پیش از هر چیز باید توجه داشته باشیم که قندهای ساده، غذای سلول‌های سرطانی به‌حساب می‌آیند. بنابراین، افرادی که تحت شیمی‌درمانی هستند، نباید از قندهای ساده مثل قند سفید، شکر، مربا و عسل‌های نامرغوب که ساکاروز زیادی دارند، در رژیم غذایی خودشان استفاده کنند. شیرین‌کننده‌های طبیعی مانند خرما، کشمش، توت‌های خشک، جایگزین مناسبی برای قندهای ساده هستند. پیشنهادهایی برای کاهش تهوع بیماران مبتلا به سرطان، بعد از شیمی‌درمانی بین ۲ تا ۳ روز با حالت تهوع یا استفراغ مواجه هستند. بنابراین، این بیماران بعد از شیمی‌درمانی باید از مواد غذایی خشک مانند نان‌های خشک و سبوس‌دار استفاده کنند. نان‌های خمیری و آبدار مانند نان لواش یا بعضی از نان‌های باگت، اصلا برای این بیماران مناسب نیستند. میزان مایعات، خصوصا مایعات گرم و شیرین، نیز در رژیم غذایی این بیماران باید کاهش پیدا کند، چون حالت تهوع را تشدید می‌کنند. استفاده از ادویه‌ها و چاشنی‌های بودار مانند سیر و پیاز نیز باید در طبخ غذاهای این بیماران به حداقل برسد، چون باز هم حالت تهوع را بدتر می‌کنند. نوشیدن آب و مایعات دیگر در حین غذا خوردن اکیدا برای بیماران مبتلا به سرطان بعد از شیمی‌درمانی ممنوع است. بوی گوشت قرمز هم بعد از شیمی‌درمانی می‌تواند حالت تهوع این بیماران را تشدید کند. پس بهتر است که میزان مصرف گوشت قرمز هم به حداقل برسد و در صورت لزوم کنار گذاشته شود. لزوم افزایش حجم پروتئین مصرفی یکی از نکات مهم برای تغذیه این بیماران، میزان پروتئین بالا در رژیم غذایی آنان است. در بسیاری از موارد برای کاهش درد بیمار بعد از شیمی‌درمانی، از داروهای کورتونی استفاده می‌شود که میزان چربی را در بدن افزایش می‌دهد و باعث تحلیل توده‌های عضلانی در بدن می‌شود. هرچه عضله‌ها در بدن کمتر شوند، سطح التهاب در بدن بالاتر می‌رود. با توجه به همین اتفاق است که این بیماران باید میزان پروتئین دریافتی را افزایش بدهند و خصوصا روی پروتئین‌های گیاهی مثل عدس و لوبیا تمرکز کنند. در بعضی از مقالات پزشکی به این نکته اشاره شده است که این بیماران از گوشت قرمز به مقدار زیاد برای تامین پروتئین استفاده نکنند و تا حد امکان گوشت‌های سفید مثل ماهی و مرغ مصرف کنند. البته این بیماران نباید سراغ تُن ماهی، ماهی‌های کنسروشده و ماهی‌های دودی بروند، چون این مواد غذایی حاوی مواد افزودنی و نگهدارنده هستند. ماهی‌های پرورشی نیز در بین ماهی‌های تازه، گزینه غذایی بهتری برای این بیماران محسوب می‌شوند، چون احتمال آلودگی ماهی‌های دریایی به جیوه بیشتر است. گاهی اوقات ما پزشکان مجبوریم که برای افزایش پروتئین دریافتی در این بیماران، استفاده از پودر شیرخشک یا پودرهای تغذیه‌ای جدیدی را که در بازارهای دارویی به فروش می‌رسند، تجویز کنیم. خوش‌بختانه، این پودرهای تغذیه‌ای حاوی املاح، ویتامین‌ها و پروتئین‌های خاص هستند. فراموش نکنیم که شیمی‌درمانی به‌مرور زمان می‌تواند عضله‌های بدن را تحلیل ببرد و بیماران در بسیاری از موارد بر اثر تحلیل بافت عضلانی با مشکلات حاد و حتی مرگ مواجه می‌شوند. بنابراین، اگر بافت عضلانی بیمار و وزن او در محدوده طبیعی حفظ شوند، می‌توان زندگی بیمار را طولانی‌تر کرد و حتی با امید به تولید داروهای جدیدتر در آینده، منتظر درمان او ماند. متاسفانه بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان در ایران، بعد از شیمی‌درمانی با کاهش سطح پلاکت و گلبول‌های سفید در خون مواجه می‌شوند و نمی‌توانند شیمی‌درمانی را ادامه بدهند. شاید این آگاهی در متخصصان آنکولوژیست وجود ندارد که ارجاع بیمار به متخصص تغذیه می‌تواند تا حدود زیادی به درمان او کمک کند و مانع از ضعف عضلانی او شود. مصرف گریپ‌فروت و کافئین ممنوع نکته مهم دیگر برای بیمارانی که تحت شیمی‌درمانی هستند، این است که اکیدا از مصرف گریپ‌فروت پرهیز کنند، چون در بسیاری از موارد این میوه می‌تواند تداخل دارویی به‌وجود بیاورد. درباره نوشیدنی‌ها نیز باید گفت که این بیماران حتما از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه یا چای پُررنگ و نوشابه‌ها پرهیز کنند. چای سبز و چای سفید، گزینه‌های بهتری برای آنان به‌حساب می‌آیند، چون به‌جای کافئین دارای آنتی‌اکسیدان هستند. استفاده از آبمیوههای طبیعی بین دوره‌های شیمی‌درمانی نیز برای بیماران مبتلا به سرطان مناسب است. البته اگر بیماران قادر به تحمل طعم این نوشیدنی‌ها نباشند، می‌توانند آنها را با کمی آب رقیق کنند. مصرف میوه و آبمیوه در روز شیمی‌درمانی ممنوع در نظر داشته باشید که مواد غذایی و نوشیدنی‌های دارای آنتی‌اکسیدان بالا مانند انواع میوه‌ها و سبزی‌های تازه یا آبمیوههای طبیعی باید در فواصل بین دوره‌های شیمی‌درمانی استفاده شوند، نه درحین شیمی‌درمانی. دلیلش این است که داروهای شیمی‌درمانی بسیار قوی هستند و حتی رادیکال‌های آزاد را برای تخریب در سلول‌های بدن آزاد می‌کنند. بنابراین، دریافت عناصر آنتی‌اکسیدانی مانند ویتامین C در زمان شیمی‌درمانی، اثربخشی این داروها را با مشکل مواجه میکند. بنابراین، این بیماران در فاصله یکی دو روز مانده به شیمی‌درمانی تا دو سه روز بعد از آن، نباید از مواد غذایی و نوشیدنی‌های حاوی آنتی‌اکسیدان استفاده کنند. در صورت ابتلا به سرطان پستان، مصرف فیتواستروژن‌ها ممنوع در صورت ابتلا به بعضی از سرطان‌ها مانند سرطان پستان که به بعضی از هورمون‌ها وابسته هستند، فرد بیمار نباید از مواد غذایی سرشار از استروژن‌های گیاهی در دوره شیمی‌درمانی استفاده کند. پروتئین سویا، رازیانه و شیرین‌بیان، همگی در همین گروه از مواد غذایی قرار می‌گیرند. این مواد غذایی با توجه به استروژن گیاهی درون‌شان، می‌توانند گیرنده‌های استروژن را تحت تاثیر قرار بدهند و روند درمانی را مختل کنند. وعده‌های غذایی را زیاد و حجم غذا را کم کنید بیماران مبتلا به سرطان، بعد از شیمی‌درمانی باید وعده‌های غذایی را از نظر حجم کوچک کنند و تعداد وعده‌های غذایی را افزایش بدهند. دلیلش این است که پُر بودن معده، حالت تهوع را در آنان تشدید میکند. قاعدتا این بیماران بعد از شیمی‌درمانی نباید از غذاهای پُرچرب استفاده کنند، چون این مواد غذایی هم می‌توانند حالت تهوع را تشدید کنند. این بیماران در کنار پروتئین‌های گیاهی باید از تخم‌مرغ (خصوصا سفیده تخم‌مرغ) برای افزایش دریافت پروتئین استفاده کنند. مصرف مواد غذایی خام و نیم‌پز ممنوع! سطح طبیعی گلبول‌های سفید خون در بدن افراد باید بین ۵ هزار تا ۱۰ هزار در هر میکرولیتر خون باشد. با این‌حال، سطح گلبول‌های سفید خون در بدن بعضی از بیماران مبتلا به سرطان کاهش پیدا میکند. وقتی که این سطح به ۴۵۰۰ یا ۴ هزار می‌رسد، در اصطلاح پزشکی به آن لوکوپنی یا کاهش گلبول‌های سفید می‌گویند. بیماری که بر اثر شیمی‌درمانی دچار لوکوپنی می‌شود، باید تا حد امکان از مصرف مواد غذایی خام پرهیز کند، چون فرد در این وضعیت کاملا مستعد ابتلا به عفونت‌های شدید است. این عفونت‌های شدید هم می‌توانند روند بیماری را تشدید کنند و مانع از شیمی‌درمانی مجدد شوند. وجود هر گونه آلودگی در میوه‌ها و سبزی‌ها نیز می‌تواند دوباره فرد را به عفونت مبتلا کند. بنابراین، این بیماران باید از میوه‌ها و سبزی‌های کاملا پخته استفاده کنند و در شست‌وشوی این خوراکی‌ها کاملا براساس قواعد استاندارد عمل کنند. به‌علاوه، این بیماران اصلا نباید از تخم‌مرغ‌های نیم‌پز یا عسلی استفاده کنند، چون احتمال وجود آلودگی در این تخم‌مرغ‌ها وجود دارد و می‌تواند باعث تشدید عفونت شوند. گوشت‌هایی که روی ذغال پخته می‌شوند، اصلا برای بیماران مبتلا به سرطان مناسب نیستند، چون معمولا نمی‌توان مطمئن شد که مغز این گوشت‌ها به‌درستی پخته شده است یا خیر. حتی قسمت‌های خام این گوشت‌ها می‌توانند دارای میکروارگانیسم‌هایی باشند که سطح عفونت را بدن بیماران مبتلا به سرطان افزایش می‌دهند. علاوه بر این، گوشت‌های چرخ‌کرده‌ای که خارج از خانه تهیه می‌شوند نیز گزینه مناسبی برای این بیماران نیستند، چون ما از میزان آلودگی آنها به‌درستی اطلاعی نداریم. بنابراین غذای بیماران مبتلا به سرطان که تحت شیمی‌درمانی هستند، باید کاملا پخته و خانگی باشد. لبنیات کم‌چرب و بدون چربی مصرف کنید داروهایی مانند تامیکسوفن، هم سطح پروتئین و هم سطح کلسیم را در بدن بیماران مبتلا به سرطان کاهش می‌دهند. بنابراین، باید اشاره کرد که لبنیات، منبع خوبی برای دریافت پروتئین و کلسیم برای آنها هستند. البته نوع چربی لبنیات، نوع مناسبی نیست. درواقع، چربی‌های اشباع می‌توانند چربی خون را افزایش بدهند و حتی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را بالا ببرند. در کل باید گفت که بیماران مبتلا به سرطان اصلا نباید از لبنیات سنتی استفاده کنند، چون براساس آماری که در اختیار داریم، بیشتر این محصولات اساسا سنتی نیستند و نظارتی هم در روند تهیه آنها وجود ندارد. به همین دلیل اصلا نمی‌توان به لبنیات سنتی اطمینان کرد. بهترین لبنیات برای بیماران مبتلا به سرطان، لبنیات بسیار کم‌چرب یا فاقد چربی و غنی‌شده با ویتامین D است. این ویتامین دارای اثرات ضدالتهابی است و اثر مثبتی برای بیماران سرطانی دارد.
